2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   14

 

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika: Afrika İnkişaf Bankının (AİB) hazırda 313 milyon insanın (regionun 34% әhalisi) orta tәbәqәni 

yaratdıqlarını  göstәrmәsinә  baxmayaraq,  cari  orta  tәbәqәnin  yarısı  әhәmiyyәtli  dәrәcәdә,  evә  Afrikanın 

aldığı xarici yardımdan daha çox vәsaiti ($31 milyard)  göndәrәn Afrika diasporasından asılıdır. 1990­cı 

illәrin sonunda Afrikanın böyük hissәsindә 4%­6% iqtisadi artım müşahidә edilmişdir. 2013­cü idә onun 

iqtisadi  artımı  4%  tәşkil  etmiş,  vә  AİB  2014­cü  ildә  vә  müvafiq  olaraq  2015­ci  ildә  4,8%  vә  5%­dәn 

tutmuş 6%­dәk artım proqnozlaşdırır vә qeyd edir ki, daha geniş әsasda iqtisadi artım qitә ticarәtinin vә 

daxili tәlәbatın artması, elәcә dә infrastrukturun inkişafı ilә şәrtlәndirilir. Subshara Afrikası dünyada әn 

sürәtlә inkişaf edәn regiondur, vә 30 әn sürәtlә inkişaf edәn iqtisadiyyatın yarısını burada müşahidә etmәk 

mümkündür. Әgәr bu gür tendensiyanı saxlamaq mümkün olarsa, onda region 2060­cı ilә bir milyard orta 

tәbәqәyә mәxsus insana malik ola bilәr. Bununla belә, hazırda әhalinin adambaşına düşәn gәlir sәviyyәsi 

әhali  artımı  vә  gәlirlәrdә  yüksәk  dәrәcәdә  bәrabәrsizlik  sәbәbindәn  aşağı  olaraq  qalır,  Afrika  İnkişaf 

Bankının sözlәrinә görә 80% var­dövlәt 100.000 insanın әlindәdir. İlk dәfә olaraq 1981­ci ildәn etibarәn 

Subsahara Afrikası әhalisinin yarıdan azı (48%) $1,25/gündәn aşağı yaşayır, regionda yoxsulların sayı bu 

dövr әrzindә iki dәfә artmış vә 2005 milyondan 414 milyona qalxmış, bu da dünyada әn yoxsul insanların 

35%­ni  tәşkil  edir.  DB­nin  optimist  proqnozu  ondan  ibarәtdir  ki,  2030­cu  ilә  yoxsulluq  sәviyyәsindәn 

aşağı yaşayan insanların faizi 16% vә 30% arasında olacaq. Bundan әlavә, son dәrәcә yoxsul vәziyyәtdәn 

yaşayan insanların orta gәliri tәxminәn $1,25 / gün tәşkil edir vә bu da regionda kritik sәviyyә sayılır vә 

intensiv şәkildә ac qalan vә son dәrәcә yoxsul vәziyyәtdә yaşayan әhaliyә malik  vә dünyada әn yüksәk 

bәrabәrsizliyin mövcud olduğu mәsәlәn, Cәnubi Afrika, Komor adaları vә Namibiya kimi ölkәlәr sırasına 

daxil edilir. 

 

2050­ci  ilә  dünyada  doğulan  hәr  üç  uşaqdan  birinin  Afrikanın  payına  düşәcәyini  vә  demәk  olar  ki,  18 



yaşına  çatmış  hәr  üç  uşaqdan  birinin  Afrikalı  olacağını  nәzәrә  alaraq,  әgәr  yeni  iş  yerlәri  açılmazsa  vә 

kiber mәşğulluğun yeni formaları kifayәt qәdәr artırılmazsa,  yoxsulluq vә sosial qeyri­sabitlik tәhlükәli 

hal ala bilәr. Qiymәtlәri tәrәddüd edәn mallardan asılılıq, infrastrukturun olmaması, qarşısının alınması 

mümkün  olmayan  korrupsiya  halları  iqtisadi  artımı  vә  inkişafı  son  dәrәcә  mürәkkәblәşdirir.  Afrikaya 

yatırılan  BXİ  2002­ci  ildәki  $15  milyarddan  2012­ci  ilә  $50  milyarda  çatmışdır  (2008­ci  ildә  bu  cür 

investisiya  hәcmi  pik  nöqtәsinә  çatmış  vә  $59  milyard  olmuşdur),  eyni  zamanda  vәsait  axını  2011­ci 

ildәki $5 milyarddan 2012­ci ilә $14 milyarda qalxmışdır. BRICS 2012­ci ildә region üzrә 36% ixracın 

olduğunu vә bunun $144 milyard, tәxminәn $148 milyard tәşkil etdiyini vә ixracın başlıca olaraq AB vә 

ABŞ­a edildiyini göstәrir. Afrika daxilindә aparılan ticarәt әmәliyyatları әvvәlkitәk qitә üzrә ixracın 10%­

ni  tәşkil  edir  vә  ticarәt  strukturunu  dәyişdirmәk  üçün  stimul  olmaq  baxımından  olduqca  zәifdir.  Bu 

vәziyyәti Qitәnin Azad Ticarәt Zonasının yaradılması ilә düzәltmәk mümkündür vә sözügedәn zonanın 

2017­ci ildә istifadәyә verilәcәyi gözlәnilir. Afrikanın cәnub ölkәlәrinә pul köçürmәlәri 2012­ci ildә $31 



milyard tәşkil etmişdir. Tәxminәn 56.2 milyon ha torpaq sahәsi (Afrikanın kәnd tәsәrrüfat torpaqlarının 

5%) tutulmuş, vә bu gәlәcәkdә,  onsuz da yoxsul olan insanların yaşamasına tәhlükә yaradacaq. Son illәr 

inkişaf  etmiş  kiçik  vә  mikro­müәssisәlәrin  siyasәtә  vә  sәrmayә  yatırılması  mәsәlәlәrinә  cәlb  edilmәlәri 

müşahidә  olunur,  lakin  zәngin  vә  yoxsullar  arasında  qeyri­bәrabәrliyi  azaltmaq  üçün  qәsәbә  vә  yerli 

innovasiya sistemlәrinin olması zәruri mәsәlәdir. 

Konqo Demokratik Respublikasında şәhәr tәsәrrüfatları bir çox işsizlәrin kiçik müәssisәlәrdә ­fermalarda 

çalışmalarını  tәmin  edir.  Bununla  belә,  әhali  artımının  yüksәk  sәviyyәsi,  infrastruktur  çatışmazlığı, 

irihәcmli  dolayı  xәrclәr,  iqlim  dәyişikliyi,  sağlamlıq  üçün  pis  şәrait  vә  tәhsilin  olmaması  Afrikan 

inkişafına mane olmaqda davam edir. 

 

  Asiya  vә  Okeaniya:    Asiyada  iqtisadiyyatın  tarixi  baxımdan  hәr  zaman  sürәtli  olması  vә  artım  hәcmi 

azalmağa başlamışdır, lakin gәlәcәk sivilizasiya üçün zәruri faktor olaraq qalır. EIU hesab edir ki, Çinin 

iqtisadi  baxımdan  inkişaf  etmәsi  2011­ci  ildәki  9,2%­dәn  2013­cü  ilә  7,7%­ә  vә  2018­ci  ilә  isә  5,9% 

düşәcәk.  Bu  cür  hal  mәşğulluq  tәlәbatı  ilә  ayaqlaşa  bilmәz.  BXİ­nin  Asiyanın  inkişaf  etmәkdә  olan 

ölkәlәrinә  axını  2012­ci  ildә  7%  ­  $407  milyard  azalmış,  bu  da  Çin  vә  Hindistana  yatırılmış  50% 

demәkdir.  Fukusimedә  nüvә  qәzası  nәticәsindә  daha  da  mürәkkәblәşmiş  Yaponiya  iqtisadiyyatında 

mövcud olan  nisbәtәn uzunmüddәtli durğunluq  2013­cü ildә 0,5% yaxşılaşmağa başlamışdır. 

 

Hindistan 



hökumәti  2013­cü  ildәki  5%­dәn  2014­cü  ilә  6%,  2015­ci  ildә  7%  vә  2016­cı  ildә  8%  artım 

proqnozlaşdırır.  Regionda  geosiyasi  gәrginliyin  artması,  elәcә  dә  korrupsiya,  mütәşәkkil  cinayәtkarlıq, 

әtraf mühitin çirklәnmәsi zәngin vә yoxsullar arasında fәrqi bir az da dәrinlәşdirmiş vә su, enerji vә әrzaq 

çatışmazlığı  isә  yoxsulluqla  mübarizәni  daha  da  çәtinlәşdirir.  Tәbii  fәlakәtlәr  vә  iqlim  dәyişikliyi 

fәsadları tam sakit okean hövzәsi icmalarının inkişafına vә mövcudluğuna tәhlükә yaradır. Bununla da, 

Asiya  iqtisadiyyatının    bir  vahid  olaraq  yaxın  gәlәcәkdә  orta  gәlir  sәviyyәsini  keçә  bilmәyәcәyi 

proqnozlaşdırılır. Bununla belә, Asiyanın orta tәbәqәsi gözlәnildiyi kimi, hazırkı 500 milyondan 2020­ci 

ilә  1,75  milyarda  artacaq.  çin  tarixdә  heç  bir  ölkәnin  etmәdiyi  bir  işi  bacarmışdır,  öz  yoxsulluq 

sәviyyәsini  azaltmağa  nail  olmuşdur  ­  1981­ci  ilә  әhalinin  84%  hazırda  12,5%­i,  baxmayaraq  ki,  161.7 

milyon insan hәlә dә olduqca yoxsul şәraitdә yaşayır. Çin bir milyon milyarderә malikdir vә onların sayı 

artmaqdadır. Hindistanda orta tәbәqә 300 milyon insana çatmışdır. Tәxminәn 2.2 milyon insanın birbaşa  

vә  8  milyon  insanın  dolayı  yolla    İT  sektorunda  çalışmasına  baxmayaraq,  11  milyondan  yuxarı  insan 

işsizdir.  Hindistan  әhalisinin  tәxminәn  üçdә  biri  әn  yoxsul  vәziyyәtdә  yaşayır,  612.2  insan  isә 

yoxsulluqdan da aşağı sәviyyәdә yaşayır. Asiyanın inkişaf edәn ölkәlәrinә dilin pul köçürmәlәri 2012­ci 

ildә $218 milyarddan yuxarı tәşkil edir vә Dünya Bankı hesab edir ki, onların miqdarı 2015­ci ilә $255 

milyarda çata bilәr. Bu vәsaitlәri 2012­ci ildә  başlıca olaraq Hindistan ($71 milyard), Çin ($60 milyard), 

Filipin ($26  milyard) alır. Bununla yanaşı, Çin, Yaponiya vә Cәnubi Koreya Azad Ticarәt Sazişi üzrә 

danışıqlar aparırlar. Bu, әn iri azad ticarәt zonalarından biri olacaq vә Asiyanın 70% vә dünyanın 20% 

ÜDM­ni,  elәcә  dә  dünya  ticarәtinin  35%­ni  ($5.4  trilyon)  әhatә  edәcәk.  Asiyanın  Cәnub­Şәrqi  Asiya 

Dövlәtlәri  Assosiasiya  (ACEAH),  Asiya  Valyuta  İttifaqı  vә  Asiya  İttifaqına  inteqrasiyası  da  müzakirә 

mövzusu  olaraq  qalır.  Çinin  ucuz  işçi  qüvvәsi  axtarması  vә  istehsal  üçün  kәnar  resurslardan  istifadә 

etmәsi  Asiyada  regionlararası  restrukturlaşma  hallarına  gәtirib  çıxarır.  Buna  baxmayaraq,  çirklәnmәnin 

artması, su vә enerjidә yaşanan problemlәr, vә varlı vә yoxsullar arasında uçurum Asiyanın inkişaf edәn 

ölkәlәrindә gәlәcәk iqtisadi artımı şübhә altına qoyur.  İsrailin güclü iqtisadi inkişafı әlverişli sahibkarlıq 

mühiti  vә  innovasiyaları  dәstәklәmәsi  sәbәbindәn  artmaqda  davam  edir.  Yaxın  vә  Mәrkәzi  Şәrqdә 

(MENA)  gәnclәr  arasında  işsizlik  27%  tәşkil  edir  vә  demәk  olar  ki,  5  milyon  insan  hәr  il  bu  işçi 

qüvvәsinә әlavә olunur. Әrәbistan Әmәk Tәşkilatının qiymәtlәndirmәsinә görә, işsizlik sәviyyәsi ÜDM­i 

2,5% azaldır. MENA regionunda iqtisadi artım hәr şeydәn qabaq 2013­cü ildәki 2,6%­dәn 2018­ci ilә 5% 

güman  edilәn  artım  sayәsindә,  әsasәn  dә  Sәudiyyә  Әrәbistanı  vә  Әrәb  körfәzinin  digәr  zәngin  neft 

ölkәlәri  hesabına  baş  verir.  Әrәb  Baharı  daha  şәffaf  iqtisadiyyatın    vә  demokratik  cәmiyyәtin 

yaranmasına  tәkan  verdi.  MENA  regionlarına  pul  köçürmәlәri    2011­ci  illә  müqayisәdә  2012­ci  ildә   

tәxminәn  $49  milyard  ­  14,3%  artım  qiymәtlәndirilir  vә  bu  başlıca  olaraq,  regiona  pul  köçürmәlәrinin 

ümumi hәcminin 40%­dәn yuxarısına malik  Misirin hesabına baş verir.  

 

Avropa: AB dünyada әn yüksәk ÜDM sәviyyәsinә malikdir ­ $16,000 ­ lakin Avrozona ölkәlәrindә borc 

sәviyyәsinin  artması  vә  maliyyә  siyasәtinin  idarә  edilmәsi  ilә  bağlı  narahatlıq  mövcuddur.  Avropa 

Komissiyası hesab edir ki,  AB ölkәlәrindә ÜDM 2014­cü ildә 1,4% vә 2015­ci ildә 1,9% artacaq (2013­

cü ildә mövcud olan durğunluqdan vә 2012­ci ildә 0,4% ixtisardan sonra), lakin bi göstәrici Avrozonada 

zәif  gedir.  Әhali  arasında  narazılıq  artmaqdadır,  belә  ki,  ciddi  iqtisadi  tәdbirlәr  qeyri­bәrabәrliyi 

artırmaqdadır. 2014­cü ildә işsizlik sәviyyәsi, gözlәnildiyi kimi, AB­nin bütün әrazisindә tәxminәn 11% , 


lakin Avrozaonada 12%  çox olacaq.  2013­cü ilin sonunda ümumәn 19,3 milyon insan Avrozonada işsiz 

qalmış, işsizliyin sәviyyәsi isә Yunanıstan vә İspaniyada tәxminәn 27%, Avstriya vә Almaniyada isә 5% 

tәşkil  edir.    Şimalda  kreditor  ölkәlәr  vә  cәnubda  borclu  ölkәlәr  arasında  fәrq  artmaqda  davam  edir. 

Avrozona liderlәri avronun xilas edilmәsi vә iqtisadi artımın stimullaşdırılması üçün bir sıra qısamüddәtli 

vә uzunmüddәtli tәdbirlәr görmüş, elәcә dә bütün Avrozonada maliyyә әmәliyyatları üzrә vergilәr barәdә, 

banklara vә avro istiqrazlara  mәrkәzlәşdirilmiş nәzarәtin tәtbiq edilmәsi barәdә bir neçә tәklifi müzakirә 

edirlәr.  Yaranmış  böhran  da    öz  növbәsindә  struktur  islahatlar  barәdә  danışıqlar  aparılmasına  gәtirib 

çıxartdı vә bu danışıqlara maliyyә suvereniteti ilә bağlı böyük hәmrәylik vә konsessiya daxildir. İqtisadi 

vә  maliyyә  böhranına  cavab  olaraq  AB­nin  iqtisadi  idarәçiliyinin  güclәndirilmәsinә  dair  yeni  qaydalar 

toplumu,  elәcә  dә  Sabitlik  vә  Artım  Paktının  güclәndirilmәsi  üzrә  daha  güclü  qabaqlayıcı  vә  düzәldici 

tәdbirlәr;  büdcәnin  milli  parametrlәrinә  minimal  tәlәblәr;  makroiqtisadi  vә  rәqabәtli  disbalansların 

düzәldilmәsi    toplumu    2011­ci  ilin  13  dekabr  tarixindә  qüvvәyә  minmişdir.  Maliyyә  sәnәdlәrinә  dair 

İslahat II hesabatı AB ölkәlәrindә maliyyә bazarlarının vә xammalın qiymәtinin tәnzimlәnmәsini, bazarda 

mövcud  olan  qeyri­uyğunluğun  vә  sui­istifadәnin  qarşısının  alınmasını  әks  etdirir.  Maliyyә  böhranı 

nәticәsindә әhalinin 72%­i hesab edir ki,  iş yerlәrinin açılması vә işsizliyә qarşı mübarizә bu bloka aid 

siyasәtin  әsas  prioritetlәri  olmalıdırlar.    AB­dә  mövcud  olan  korrupsiya  halları  nәticәsindә  yaranan 

iqtisadi  xәrclәr  ildә  €120  milyard  (~  $163,8  milyard)  dәyәrlәndirir  (  AB­nin  tәxminәn  ümumi  illik 

büdcәsi),  vә  2013  Eurobarometer  sorğusunda  iştirak  edәn  tәxminәn  40%  şirkәt  biznesin  aparılmasında 

korrupsiya,  tanışlıq  vә    hamiliyi  әsas  maneә  hesab  edirlәr.  Bu  mәsәlәlәrin  2011­ci  ildә  AB­dә  qәbul 

edilmiş korrupsiya әleyhinә kompleks qәrar paketi ilә hәll etmәyin mümkün olduğu gözlәnilir.  AB­nin 

15 üzv ölkәsinin ODA­sı  2012­ci ildә $63.7 tәşkil etmişdir ki, bu da dünya üzrә 50%­dәn yuxarıdır. AB­

yә BXİ axını 41% azalmış, vә bu axın 2012­ci ildә 40% azalmışdır. Avropanın keçid regionunda artım 

tempi gözlәnildiyi kimi 2013­cü ildә 1,4% vә 2014­cü ildә isә 3% olmuşdur vә 2015­2018­ci illәrdә bu 

göstәricinin  artıq  olacağı  gözlәnilir.  Sabitlәşdirmә  Fondu  vә  neft  vә  qaz  ixracından  әldә  edilәn  gәlirlәr 

Rusiyaya  .qlobal  maliyyә  böhranından  qurtulmaqda  kömәk  etmәlәrinә  baxmayaraq,  gözlәnildiyi  kimi 

onun iqtisadiyyatı  mәsәlәn,  başlıca olaraq da kiçik vә orta sahibkarlar üçün әlverişsiz biznes mühiti kimi 

daxili  mәhdudiyyәtlәr,  bürokratiya  vә  yüksәk  inflyasiya    sәbәbindәn  zәiflәmәkdә  davam  edir  vә  bu  da 

banklara artıma rәvac vermәk üçün faiz dәrәcәlәrini aşağı salmaqda mane olur. Gözlәnildiyi kimi, iqtisadi 

artım  2014­cü  ildә  2,9%  artaraq  bәrpa  olunacaq.  2012­ci  ildә  Rusiya  Federasiyasından      birbaşa  xarici 

investisiyalar keçid iqtisadiyyatına malik ölkәlәrdәn çıxan $55 milyard vәsait axınının ümumi hәcminin 

92% faizini tәşkil etmişdir. 

 

Latın Amerikası: Latın Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәri ümumi gәlirin tәxminәn 48% faizinә sahib 

olan 10% әn zәngin insanlara malik olmaqla dünyada qeyri­bәrabәr cәmiyyәtlәrә malik ölkәlәr sırasında 

öndә  gedirlәr,  bu  ölkәlәrdә  yoxsulların  faizi  1,8%  tәşkil  edir.  Bununla  belә,  2000­ci  illәrdә  bu  qeyri­

bәrabәrlik  әhәmiyyәtli  dәrәcәdә  aşağı  düşmüşdür.  Braziliya  vә  Meksika  mәlumatların  qeydә  alındığı   

1960­cı  ildәn  etibarәn  әn  aşağı  sәviyyәdә  yer  alırlar.  Sosial  bәrabәrsizliyin  tәxminәn  40%  azalması 

әmәyin ödәnişindә qeyri­bәrabәrliyin azaldılmasının, ixtisaslı işçilәrin sayının vә minimal әmәk haqqının 

artmasının  nәticәsidir,  vә  bunun  13%­20%­ni  daha  proqressiv  dövlәt  köçürmәlәri  tәşkil  edir.  Qeyri­

bәrabәrliyin  33%  ­54%  aşağı  düşmәsi  regionda  yoxsulluq  sәviyyәsinin  aşağı  düşmәsi  ilә  bağlıdır.  $ 

1,25/gün vәsaiti ilә yaşayan әhalinin sayı 20­ci әsrin son iki onilliyi әrzindә 12% azalmış vә hazırda 6% 

tәşkil edir, işsizlik sәviyyәsi isә ECLAC­ın qiymәtlәndirilmәsinә görә  2011­ci ildә mövcud olan 6,4%­

dәn 2013­cü ildә 6,2%­ә düşmüşdür. 

 

Braziliya  yoxsulluq  şәraitindә  yaşayan  insanların  sayını  2002­ci  ildә  41  milyondan  2013­cü  ildә  15,7 



milyona azaltmışdır; orta tәbәqә 2003­cü ildәn bәri 42 milyon nәfәr artmış vә әhalinin adambaşına düşәn 

gәliri 78% yüksәlmişdir; bu da әlverişli iqtisadi mühiti yaratmaq vә dayanaqlı әsasla hәyat sәviyyәsinin 

artırılması üçün zәngin tәbii sәrvәtlәrdәn istifadә etmәk imkanı yaradır.  Peru yoxsulluq sәviyyәsini 2004­

cü  ildәki  59%­dәn  2012­ci  ildә  28%  azalmışdır.  Latın  Amerikası  vә  Karib  hövzәsi  ölkәlәri  Birliyi 

yoxsulluğun kökündәn aradan qaldırılması vә regional iqtisadi, sosial vә siyasi inteqrasiya hesabına qeyri­

bәrabәrliyi  aradan  qaldırmaq  üçün  sәylәrini  birlәşdirmәkdә  davam  edirlәr.  Regional  iqtisadi  artım, 

gözlәnildiyi kimi 2013­cü ildәki 2,3%­dәn 2014­cü ildә 3,2%­ә çatmışdır. İӘİT­nin mәlumatlarına görә, 

sәnaye  baxımından  inkişaf  etmiş  ölkәlәrlә  müqayisәdә  (27%)  әn  aşağı  4%  dövlәt  gәlirlәri  şәxsi 

gәlirlәrdәn  tutulan  vergilәrdәn  gәlir  vә  eyni  zamanda  ӘDV  yoxsul  müştәrilәr  üçün  әlavә  yük  yaradır. 

“Kölgә  iqtisadiyyatı”,  qiymәtlәndirmәlәrә  görә,  rәsmi  iqtisadiyyatla  müqayisәdә  tәxminәn  40%  tәşkil 

edir. 2012­ci ildә pul köçürmәlәrinin $62 milyard artan axını 37% tәşkil edir. Şimali Amerikaya birbaşa 

xarici  investisiyaların  hәcmindә  12%  azalma  müşahidә  olunur,  regionda  pul  köçürmәlәri  axını  2012­ci 



ildә  $62  milyarda  çatmışdır  vә  bu  pullardan  Meksika  37%  әldә  edir.    Şimali  Amerikaya  birbaşa  xarici 

investisiyaların hәcminin 12% artmasına baxmayaraq, regiona ümumi BXİ axını 2011­ci illә müqayisәdә 

2012­ci  ildә  azalmış  vә  Mәrkәzi  Amerika  vә  Karib  hövzәsi  ölkәlәrinә  investisiya  yatırılmasında 

azalmalar  sәbәbindәn  tәxminәn    $244  milyard  (Braziliyaya  yatırılan  investisiyaların  tәxminәn  yarısı) 

tәşkil etmişdir. Vergi vә iqtisadi islahatlar sabitliyi yaxşılaşdırır, lakin ölkә vә regionların siyasәtlәrinin 

әsas  diqqәtlәrini  milli  maraqlara  vә  etik  davranışlara  yönәltmәlәri  sәbәbindәn  gәlәcәkdә  bu,  ölkә  vә 

regionlara  birbaşa  xarici  investisiya  yatırılmasına  tәsir  göstәrә  bilәr.  Ümumdünya  İqtisadi  Forumun 

apardığı  tәdqiqat  göstәrmişdir  ki,  orta  hesabla  latın  amerikalıların  64%  ölkәlәrinin  iqtisadi  sisteminin 

sabitliyә kömәk etdiyini hesab edirlәr vә bu faiz Çilidә 86%, Venesuelada isә 32% tәşkil etmişdir. Çili 

sosial bәrabәrsizlik sәviyyәsinin әn yüksәk olduğu ölkәlәrdәn biridir. 

 

Şimali  Amerika:  İqtisadi  böhrana  vә  ÜDM­in  lәng  artımına  baxmayaraq,  ABŞ­ın  dünya  üzrә  iqtisadi 

hökmranlığı sahibkarlıq әzmkarlığı vә patentlәrin innovasiya portfellәri sayәsindә çox ehtimal ki, davam 

edәcәk. Transatlantik Ticarәt vә İnvestisiya Tәrәfdaşlığı vә Trans­sakit Okean Tәrәfdaşlığı kimi potensial 

ticarәt sazişlәri yeni qlobal iqtisadi imkanlar aça bilәr. İntra­NAFTA (Kanada, Meksika vә ABŞ) ticarәti 

kontinental iqtisadi inteqrasiyaya kömәk edәrәk mövcud olduğu son 20 ildә üç dәfә artmışdır.  2013­cü 

ilin  sonunda  ABŞ­da  işsizlik  sәviyyәsi  beşillik  minimal  sәviyyәnin  6,7%­nә  azalmış,  ÜDM­in  2013­cü 

ldә  2%­dәn  2014­cü  ilә  3%­dәk  artımı  gözlәnilir,  buna  baxmayaraq  Ümumdünya  İqtisadi  Forumun 

apardığı  araşdırma  aşkar  etmişdir  ki,  Şimali  Amerikalılar  qeyri­bәrabәrlik  artımını  regionları  qarısında 

duran  әhәmiyyәtli  çağırış  hesab  edirlәr.    Zәngin  vә  yoxsullar  arasında  uçurum  daha  da  dәrinlәşmәkdә 

davam edir; 2011­ci vә 2012­ci illәrdә yoxsulluğun rәsmi sәviyyәsi 15% (46,5 milyon insan) tәşkil etmiş, 

bu da iqtisadi böhrandan qabaq 2007­ci illә müqayisәdә 2,5% çoxdur. 1978­ci ildәn 2012­ci ilәdәk 350 әn 

yaxşı  dövlәt  firmasının  baş  direktorları  adi  işçinin  mükafatlandırılmasının  5,4%  artımı  ilә  müqayisәdә 

875% kompensasiya tәyin etmiş  vә 2012­ci ildә  Baş Direktorun işçiyә olan  kompensasiya nisbәti 273­

k­1­ә çatmışdır. Oxfam qeyd edir ki, 2009­cu ildәn etibarәn 1% zәngin insan maliyyә böhranından sonra 

iqtisadi artımın 95%­nә sahib olmuş, 90% yoxsul isә daha da yoxsullaşmışdır. Әmәk haqqının azaldılması 

ilә  mәnfәәtin  artırılması  sabit  xarakterә  malik  deyil  vә  yerli  bazarları,  elәcә  dә  әhalinin  sistemә  olan 

etibarını sarsıdır. ABŞ әvvәlkitәk Tәcrübә vә Sәnaye İşlәmәlәrinin böyük hәcmini tәqdim edir vә onların 

2012­ci  ildә  ümumi  hәcmi  $29,9  milyard  tәşkil  etmişdir.  Kanada  iqtisadiyyatı  әsas  diqqәtini  dayanaqlı 

inkişaf üzrә dәqiq strategiya olmadan resurslara yönәltmişdir. 2013­cü ilin sonunda, işsizlik 7,2% artmış 

vә onun 15%­ni gәnclәr tәşkil edirlәr vә onların әksәriyyәti yüksәk borclarla universitetlәri bitirmişlәr vә 

yalnız bir neçә iş yeri onların ixtisaslarına uyğun gәlir. Kanada ailәlәrinin gәlir faizi 47,2%­in 20% faizini 

tәşkil edir, bu zaman 20% yoxsullar arasında onlar 4,1% tәşkil edirlәr.  Şimal vә Arktik regionlarda daha 

ucqar  әrazilәrdә  yaşayan  400  icmanın  yaşamaq  üçün  vәsaitlәri  problematik  vә  baxılmamış    qalır. 

Kanadanın  Beynәlxalq  İnkişaf  Agentliyinin  Xarici  İşlәr  Nazirliyi,  Beynәlxalq  Ticarәt  vә  İnkişaf 

Departamenti  ilә  birlәşmәsi  kömәk  göstәrilmәsi  yolunda  yeni  yanaşmaya  işarә  edir  vә  hәmçinin  özünә 

müstәsna  olaraq  humanitar  proqramları  deyil,  elәcә  dә  kommersiya  vә  xarici  siyasi  mәqsәd  vә 

proqramları da daxil edir.  

  

 



Gәlirlәrin İqtisadi Qeyri­bәrabәrliyi (әn zәnginlәrin payı 1% tәşkil edir). 

 


 

8. SAĞLAMLIĞA TӘHLÜKӘ

Yeni vә yenidәn baş qaldıran xәstәlik vә immun mikroorqanizmlәrin 

tәhlükәsi necә azaldılmalıdır?

Bәşәriyyәtin  sağlamlığı  yaxşılaşmaqda  davam  edir;  insanlar  çox  yaşayırlar,  ömür  uzunluğu  son  20  il 

әrzindә 10 il artmış vә hazırda  orta hesabla 70 yaş müәyyәn edilir, infeksion xәstәliklәrdәn xәstәlәnmә 

vә ölüm halları isә azalmaqdadır. Bununla yanaşı, antibiotiklәrә hәssaslıq, kifayәt qәdәr qidalanmama vә 

piylәnmә  sağlamlıqla  bağlı  problemlәri  artırır.  Milyarddan  artıq  insanın  demәk  olar  ki,  etibarlı  içmәli 

suya çıxışı yoxdur. Tibbi­sanitar şәrait Suriyadan, Cәnubi Sudandan vә digәr ölkәlәrdәn qaçqın düşmüş 

insanlar üçün dәhşәtli hal almışdır. 

 

Yeni antibiotiklәrә sәrmayә yatırılması vә onların işlәnib hazırlanması bütün dünyada antibiotiklәrә qarşı 



cari  vә  potensial  davamlılıqla  ayaqlaşa  bilmirlәr.  Bu,  iri  antibiotik  siniflәrini  (mәsәlәn,  beta­laktam, 

karbapenem,  ftorxinolon  vә  aminoqlikozid  kimi  antibiotiklәr)  faydasız  edә  vә  vәrәm,  malyariya  vә  İİV 

kimi  xәstәliklәrin  geniş  vüsәt  almasına  gәtirib  çıxarda  bilәr.  Bu  hәmçinin  yeni  “superbakteriya” 

pandemiyası  ehtimalını  artıra  bilәr.  Bununla  belә,  2012­2013­cü  illәrdә  geniş  vüsәt  almış  epidemiyalar 

sәngimiş  vә  baxmayaraq  ki,  dünyada  4.2  milyon  sәhiyyә  işçisi  mövcuddur,  bir  çox  istiqamәtlәr  üzrә 

irәlilәyiş әldә edilmişdir. 

 

 

Әhalinin  sayının  artmasına,  beş  yaşınadәk  uşaqlar  arasında  ölüm  hallarının  sayının  1990­ci  ildә  12,4 



milyondan 2012­ci ildә 6,6 milyona düşmәsinә baxmayaraq, dünya ölkәlәrinin yalnız yarısı uşaq ölümlәri 

halının    1990­cı  il  sәviyyәsindәn  2015­ci  ilәdәk  üçdә  iki  dәfә  azalması  ilә  bağlı  Yeni  Minilliyin 

Astanasında  İnkişaf  Mәqsәdlәrinin  tәlәblәrinә  cavab  verir.  Hazırkı  gedişatdan  göründüyü  kimi  2028­ci 

ilәdәk  bu  mәqsәdә  nail  olmaq  mümkün  olmayacaq.  Ölüm  sәviyyәsi  hәqiqәtdә  Suriyada,  İraqda, 

Subsahara  Afrikasının  bәzi  ölkәlәrindә  vә  keçmiş  Sovet  İttifaqının  bәzi  respublikalarında  1990­cı  ildәn 

etibarәn pislәşmişdir. Ana ölümü 1990­cı ildәn  2010­cu ilәdәk 47% azalmış, lakin hәlә dә eni Minilliyin 

Astanasında  İnkişaf  Mәqsәdlәrinin  tәlәblәrindәn  uzaqdır    ­  bu  tәlәblәrә  görә  bu  göstәrici  75%  azalma 

olmalıdır. 

 

Teletәbabәt  vә  bioçiplәrin  kömәkliyi  ilә  özünü­diaqnostika,  datçiklәr  vә  internet­ekspert  sistemlәri 



getdikcә daha çox zәruri hal alacaq, çünki insanlar daha çox yaşayır, sәhiyyәyә sәrf edilәn xәrclәr atır vә 

eyni zamanda sәhiyyә işçilәrinin çatışmazlığı da artmaqdadır. Әrzaq vә ya heyvan mәnşәli xәstәliklәrin 

sayının artmasının qarşısını almaqdan ötrü ticarәtdә tәhlükәsizliyin artması da zәruri bir haldır. Genetik 

mәlumatlardan gәlәcәkdә istifadә, proqram tәminatı vә nanotexnologiyalar sonda genetik vә molekulyar 

sәviyyәdә xәstәliklәrin aşkar edilmәsi vә onların müalicә edilmәsinә yardım edә bilәr. 

  

 Epidemiyanın cari yüksәk risklәrinә aşağıdakılar daxildir: 



Antibiotiklәrә qarşı davamlı olan STENO, KPC fermentlәti, CRE, and NDM­1  (yalnız Hindistan 

vә  Pakistanda  aşkar  edilmiş  vә  әksәr  preparatlara  qarşı  davamlı  olan  müxtәlif  bakteriyaları 

yaradan ferment, bu ferment hazәrda ABŞ, Kanada, Niderland, Böyük Britaniya vә Avstraliyada 

da açkar edilmişdir) kimi “supermikroblar.

MRSA (metisillin­davamlı qızılı stafilokok). 

Kambodcada  uzun  müddәt  mövcud  ola  bilәn  bütün  formalarda  qriplәr  vә  ölümcül  quş  qripi 

virusları (H5N1) (3 il әrzindә 34 hal, bu il 13 hal vә 75% ölüm halı vә nadir. İnsandan insana 

keçәn)  vә  çindә  H7N9  qripi  (2013­cü  ilin  avqust  ayına  44  ölüm  halı  ilә  135  hal  vә  “insandan 

insana keçәn” bir hal). 

2013­cü  ilin  sentyabr  ayına  144  koronavirus  (MERS)  halı  vә  bunlardan  54­ü  ölümlә 

nәticәlәnmişdir  vә  Sәudiyyә  Әrәbistanından  olan  tibb  işçisinin  yoluxduğu  haqda  mәlumat 

verilmişdir. 

 Bütün qlobal әrzaq bazarlarında, lakin ilk әvvәl çindә hәzm keçilmәzliyi epidemiyası. 

  2013­cü  ildә  Haitidә  (8000  ölüm  halı  ilә  649  000  hal)    vә  hazırda  Kuba  vә  Dominikan 

Respublikasında tәsadüf edilәn vәba xәstәliyi.

Şәrqi  Avropa  vә  Yaxın  Şәrq  ölkәlәrindә  İİV  infeksiyalı    pasiyentlәrdә  Vәrәm  dәrman 

preparatlarına qarşı dözümlülük. 


İlk әvvәl Cәnub­Şәrqi Asiya vә latın Amerikasında denge xәstәliyi, 2012­ci ildә bu cür xәstәliklә 

bağlı  50­100  milyon  hal  aşkar  edilmişdir.  Denge  daha  sürәtlә  yayılan  virus  xәstәliyi  kimi 

qiymәtlәndirilir, dünyada epidemik potensiala malikdir vә son 50 ildә xәstәlik 30 dәfә artmışdır. 

Rusiyada әn tәhlükәli olan yeni İİV ­(02_AG/) ştamm. 

 Beynәlxalq terror mәqsәdilә istifadә edilәn mübahisәli laborator quş qripi mutantları. 

 

  Abtibitiklәrә  qarşı  davamlı  olan  mikrobların  vә  yeni  “supermikrobların”  sayının  getdikcә  artmasına 



baxmayaraq, Әrzaq Mәhsulları vә Dәrman Preparatlarına Sanitar Nәzarәt İdarәsi (FDA) tәrәfindәn 1998­

ci  ildәn  bәri  yalnız  dörd  yeni  antibiotik  tәsdiq  edilmişdir.    2010­cu  ildәn  bәri  Amerikanın  İnfeksion 

Xәstәliklәr  üzrә  Mütәxәssislәr  Cәmiyyәti    10  x  '20  Tәşәbbüs  tәrәfindәn  yalnız  bir  yeni  antibiotik 

buraxılmışdır (2020­ci ilә 10 yeni antibiotik). Multidavamlı qram­mәnfi basillinin müalicәsi üçün işlәnib 

hazırlanmış yalnız yeddi yeni preparat mövcuddur vә bu preparatlara bu yaxınlarda Xәstәliklәrә Nәzarәt 

vә  onların  profilaktikası  Mәrkәzlәri  tәrәfindәn    “dәhşәtli  bakteriyalar”  adlanan  davamlı   

enterobakteriyaların karbapenemi daxildir vә bu preparatlardan istәnilәn birinin tәsirli olacağına heç bir 

zәmanәt  yoxdur.    İri  әczaçılıq  şirkәtlәri  bu  preparatların  hazırlanması  üçün  cüzi  maliyyә  dәstәyinә 

malikdirlәr. 

 

 



2013­cü  ilin  may  ayında  ÜST  elan  etmişdir  ki,  Tibbi­Sanitar  Qaydalar,  beynәlxalq  aşkarlamalar, 

qabaqlayıcı  tәdbirlәr,  xәbәrdarlıqlar  vә  qlobal  epidemiyaların  sürәtli  müalicәsi  sistemi  iri  qlobal 

epidemiyanın  (H7N9)  idarә  edilmәsindә  kifayәt  deyillәr.  çünki,  pandemiya  milli  tәhlükәsizliyә  risk 

yaradır, epidemiyalara әn yaxşı nәzarәtin böyük hissәsi hәrbçilәr vә xüsusi xidmәt әmәkdaşları tәrәfindәn 

aparılır,  xüsusilә  dә  bu,  kifayәt  qәdәr  sәhiyyә  infrastrukturu  olmayan  yoxsul  ölkәlәrdә  tәmin  edilir. 

Bununla belә, beynәlxalq әmәkdaşlıq İİV­ni, atipik pnevmaniyanı vә H1N1­i (donuz qripi) azaltmaq üçün 

ümumilikdә  qlobal  sәhiyyә  sistemini  nәzәrәçarpan  dәrәcәdә  yaxşılaşdırmışdır.  Bundan  әlavә,  yeni 

ardıcıllıq  texnologiyası  bütün  mikroorqanizmlәrin  aşkarlanması  vә  әtraflı  genetik  xüsusiyyәtlәrinin 

müәyyәn  edilmәsi  üçün  qarşılıqlı  әlaqәdә  olan  mәlumat  bazasının  qlobal  sistemini  yaratmaq  imkanı 

verәcәk.  Bu,  xüsusiyyәtin  tәsvirinә  sәrf  edilәn  vaxtın  azalmasına  vә  bununla  da,    infeksion  xәstәliklәr 

üzәrindә nәzarәtin güclәndirilmәsinә gәtirib çıxardacaq. 

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin