2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu


 HӘR KӘS ÜÇÜN KİFAYӘT QӘDӘR TӘMİZ SU



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

2. HӘR KӘS ÜÇÜN KİFAYӘT QӘDӘR TӘMİZ SU

Hәr kәs üçün  kifayәt qәdәr tәmiz suyu münaqişәsiz necә әldә etmәli? 

1990­cı ildәn daha 2 milyarddan artıq insan tәmiz içmәli su әldә etmәk imkanı әldә ediblәr.  Bu 

qeyri­adi  nailiyyәtdir,  ancaq  bu  gün  768  milyon  insanın  yenә  dә  içmәli  su  әldә  etmәk  imkanı 

yoxdur (halbuki, bu artıq 2008­ci ildә olan 900 milyon insandan azdır). Bunun sәbәbi dünya üzrә  

azalan su göstәricilәri, iqlim dәyişikliyi, müxtәlif növ su çirklәnmәsi vә son 38 il әrzindә әlavә 2 

milyard insandır. Onların bәzilәri bu gün tәmiz su әldә edirlәr, lakin mühüm dәyişiklәr edilmәsә, 

gәlәcәkdә bu olmaya da bilәr. Bu hesabatdakı tövsiyәlәr  nә qәdәr tez  hәyata keçirilәrsә, bir o 

qәdәr az әziyyәt, xәstәlik vә münaqişә baş verәr. Halbuki, inkişaf hәlә ki bәşәriyyәt vә tәbiәtin 

su ehtiyaclarını qarşılamaq miqyasında deyil.

İnkişaf edәn ölkә şәhәrlәrindә yaşayan insanların tәxminәn 27%­nin evindә su kәmәri yoxdur. 

Qlobal su istifadәsi son 50 il әrzindә 3 dәfә artıb. 2030­cu ilә qlobal suya olan tәlәbat suya olan 

tәklifi 40% üstәlәyә bilәr. 



 İӘİT­in proqnozlarına görә, 2030­cu ilә dünyanın yarısı ağır su şәraiti 

olan  әrazidә  yaşamaqla  üzlәşә  bilәrlәr.  Tәbiәtin  hәyat  formalarını  saxlanılması  üçün  kifayәt 

qәdәr suya ehtiyacı var. Buna baxmayaraq, 2050­ci ilә biznes bir qayda olaraq bir neçә milyard 

insanın ağır su şәraiti olan әrazilәrdә yaşamasına gәtirib çıxara bilәr. 

Bu  yeni  tәsәrrüfat  tәcrübәsi,  siyasәt  dәyişiklәri,  yeni  texnologiyalar,  vә  ictimai  dәyәrlәr  vә 

davranışda olan dәyişikliklәr ola bilәr. Baxmayaraq ki, su ilә әlaqәli münaqişәlәr artıq baş verir, 

qarşılıqlı müqavilәlәr münaqişәdә olan insanların razılığa gәlmәsinә gәtirib çıxara bilәr.

Minilliyin  Layihәsinin  Mәqsәdi  olan  tәmiz  içmәli  suyu  әldә  etmәk  imkanına  malik  olmayan 

insanların sayının yarısı qәdәr azaltmaq 2012­ci ilin mart ayında әldә olundu. Buna baxmayaraq, 

MLM­in 2015­ci ilә qoyulan mәqsәdi olan kanalizasiyanın yaxşılaşdırılmasının 1 milyard  insan 

üçün hәyata keçirilmәmәsi gözlәnilir. Tәxminәn 2.5 milyard  insan inkişaf etmiş kanalizasiyanın 

yoxluğundan  әziyyәt  çәkir  vә  40%­i  tәhlükәli  ayaqyolundan  vә  ya  açıq  tәmizlәnmә 

metodlarından istifadә edir. İnkişafda olan xәstәliklәrin 80%­i su ilә әlaqәlidir; çox hissәsi insan 

ifrazatının  zәif  idarә  olunmasıdır.  Azı  1.8  milyon  5  yaşından  aşağı  olan  uşaq  hәr  il  tәhlükәli 

suya, qeyri­qәnaәtbәxş kanalizasiya vә gigiyenanın çatışmazlığına görә dünyasını dәyişir. Yaşı 

15  yaşdan  aşağı  olan  uşaqlarda  diareya  xәstәliyi  QİÇS,  malyariya  vә  vәrәm  xәstәliklәrinin 

birlikdә  tәsirindәn  daha  böyükdür.  4­cü,  5­ci  siniflәrdә  tәhsil  alan  qız  şagirdlәr  cinsi  yetkinlik 

dövrünә  çatanda  mәktәblәrindә  qızlar  üçün  ayrı  ayaq  yolu  olmadığından  mәktәbi  tәrk  edirlәr, 

ancaq hәmin ayaq yolları tikilәndә qayıdırlar. 

Su mәhsulları tәsәrrüfatı tәxminәn insan­istehlakının yarısı olan balığı istehsal edirlәr. Bu kәskin 

şәkildә  dünyanın  çox  yerlәrindә  artırıla  bilәrdi.  Kәnd  tәsәrrüfatı  insanın  tәmiz  su  istifadәsinin 

70%­ni istifadә edir; bunun çox hissәsi mal­qaranın yetişdirilmәsi üçün istifadә olunur. Bu kimi 

suya  tәlәb  artan  gәliri  ilә  artan  әhalinin  qida  tәlәbatının  qarşılanması  üçün  artacaq.  Әtә  olan 

qlobal tәlabat 2025­ci ilә adambaşı suya olan tәlabatı artıraraq 50%, 2050­ci ilә 2 dәfә arta bilәr 

(bir hamburqer istehsal etmәk üçün 2,400 litr, bir dәri ayaqqabı istehsalı üçün 8,000 litr su tәlәb 

olunur).  BMT­nin  hesablamalarına  görә  indiki  dövr  ilә  2030­cu  il  arasında  olacaq  su 

çatışmazlıqları  aradan  qaldırmaq  üçün  50­60  milyard    ABŞ  dolları  tәlәb  olunur.  Qlobal  un 

mәhsulları  istehsalının  30%­i  hazırkı  istehsal  regionlarında  su  çatışmazlığına  görә  itirilә  bilәr. 

Buna  baxmayaraq,  iqlim  dәyişikliyinә  görә  Rusiya  vә  Kanadada  yeni  әrazilәr  istifadәyә  verilә 

bilәr.  Şist  qazın  rektifikasiya  (suyun  yüksәk  tәzyiq  vasitәsilә  dağ  süxurlarının  dağıdılması) 

vasitәsilә  istismar  olunması  yeraltı  suların  çirklәndirilmәsinә  sәbәb  ola  bilәr.  Bundan  әlavә 

şübhәlәrә  görә  bu  hәtta  zәlzәlәlәrin  baş  vermәsinә  tәkan  verә  bilәr.  Elektrik  stansiyalarında 

soyuducu sistemlәr bütün kütlәdә su tәlәb edir. Bir ABŞ araşdırması göstәrmişdir ki, bir vahid 

elektrik enerjisi istehsalı üçün atom elektrik stansiyası tәbii qaz stansiyasından 8 dәfә çox tәmiz 

su istifadә edir. Enerjiyә olan tәlәbat qidaya artan tәlabat ilә birlikdә 20 ilә 40% arta bilәr. Bunu 

nәzәrә alaraq su tәklifinin idarә olunması dramatik şәkildә dәyişilmәlidir. Elektrik stansiyaları su 

istifadәsini  birdәfәlik  vә  ya  lokal  su  anbarlarından  istifadә  etmәklә  resirkyulyasiya  vasitәsilә 


azalda  bilәrlәr.  Ancaq  külәkdәn  istifadәyә  keçәn  elektrik  qurğuları  vә  fotoeletrik  vasitәlәr 

tәmizlәmә üçün termal stansiyalara nisbәtәn az su istifadә edirlәr.

Suyun  şirinlәşdirilmәsindә  irәlilәyişlәrә  ­  buxarlı  qayıqların  istehsalı  üçün  dәniz  suyunun 

tәzyiqlәşdirilmәsinә,  karbon  nanoboruları  vasitәsilә  filtirasiyaya  vә  әksinә  infiltrasiyaya, 

çirklәnmәyә qarşı az xәrcli mübarizә vә daha yaxşı suyığıcı әrazilәrlә birlikdә ehtiyac var. İçmәli 

suya  olan  gәlәcәk  tәlәbat  sahillәrdә,  hidroponikalarda,  akvaponikalarda,  binalara  yerlәşdirilmiş 

vertikal şәhәr tәsәrrüfatlarında olan duzlu su tәsәrrüfatları, heyvan böyütmәdәn tәbii әt istehsal 

etmәk, vegetarianlığı artırmaq, sızan boruları tәmir etmәk vә işlәnmiş suyu tәkrar istehsal etmәk 

vasitәsilә azaldıla bilәr.

Su  iqlim  dәyişikliyi  vә  inkişaf  strategiyasının  mәrkәzi  olmalıdır.  Әgәr  iqlim  dәyişikliyi  dәniz 

sәviyyәsinin qalxmasına sәbәb olursa, onda dünyada dәniz sahili suyunun 20 faizinin şoran suya 

çevrildiyinin  şahidi  ola  bilәrik.  Öhdәsindәn  gәlmәk  çәtin  olduqda  isә  insanlar  geniş  miqyasda 

dizeldәn  istifadә  edib,  daha  sonra  isә  CO

2

  emissiyası  ilә  duzsuzlaşmış  su  әldә  edә  bilәrlәr. 



Genişmiqyaslı  duzsuzlaşdırma  prosesinin  problemli  olmasına  baxmayaraq,  texnologiyanın 

hәqiqәtәn problemin hәlli üçün kifayәt qәdәr effektiv potensialı var.

İnkişaf  planlanması  damcılama  irriqasiyası  vasitәsilә  daha  az  su  ilә  daha  çox  әrzaq  istehsal 

etmәkdәn,  dәniz  suyu  istixanalarından  vә  hәssas  kәnd  tәsәrrüfatından,  tәkmillәşdirilmiş  yağış 

suyu  idarәetmәsindәn  vә  irriqasiyasından,  su  idarәetmәsindәn  vә  su  qiymәtlәrinin  seçimli 

tәtbiqindәn vә bütün dünyadakı uğurlu layihәlәrdәn alınmış dәrslәri dә özündә birlәşdirmәlidir.

Planlar  hәmçinin  deqradasiya  olunmuş  vә  ya  tәrk  edilmiş  tәsәrrüfat  sahәlәrinin  meşәlәrә  vә 

otlaqlara  çevrilmәsinә,  ev  sanitariyasına,  meşәlәrin  bәrpasına,  su  anbarlarına,  çoxmәqsәdli  su 

layihәlәrindә sәnaye sularının emalına, mümkün olan yerlәrdә yalnız mәrәzi su emalı zavodları 

әvәzinә içmә nöqtәlәrinin tәmizlәnmәsinә yatırım edilmәsinә, yuma zamanı israf olunmuş sudan 

tualetlәrin yuyulmasında vә bağların sulanmasında istifadә edilmәsinә vә ekoloji anbarlar, boru 

xәtlәri vә suyun bol olduğu yerlәrdәn qıt olduğu yerlәrә daşımaq üçün borular tikilmәsinә kömәk 

edir.

Bәs әgәr suyun çoxu içilmәk üçün istifadә olunmursa, nәyә görә mәrkәzi su zavodlarında olan 



ümumi  vә  bahalı  su  tәmizlәmәsi  әvәzinә,  suyun  içmәli  su  kranlarında  son  tәmizlәnmәsi  üçün 

mәrkәzlәşdirilmәmiş  üsullardan  istifadә  olunmur?  Necә  ki  insanların  karbon  qazı  qәbul  etmә 

miqdarının  ölçülmәsi  mәşhurlaşıb,  insanlar  öz  su  qәbul  etmә  miqdarlarını  hesablamağa 

başlayırlar.

BMT­nin  Baş  Assemblyası  tәmiz  su  qәbulu  vә  sanitariyasını  insanın  әsas  hüquqları  kimi  elan 

etmişdir.  Tәhlükәsiz  su  vә  sanitariya  ilә  bağlı  olaraq  insan  hüquqları  öhdәliklәrinin  hәyata 

keçirilmәsini  sürәtlәndirmәk  üçün  6­cı  Dünya  Su  Forumunda  Marsilya  Nazirlәr  bәyannamәsi 

qәbul edilmişdir. BMT­in qlobal su mәlumat sistemini yaratmaqda mәqsәdi, inteqrasiya edilmiş 

su sistemlәrindә qәrar qәbuletmә prosesini inkişaf etdirmәk idi. Çağırış 2 әsas olaraq tәmiz suya 

ehtiyacı olan vә çirkli sudan yaranan xәstәliklәrdәn әziyyәt çәkәn insanların sayının yarıya qәdәr 

azaldılmasına,  hәmçinin  kәnd  tәsәrrüfatında  istifadә  edilәn  suyun  hәcminin  5  faizә  qәdәr 

azaldılmasına istiqamәtlәnib. Ümumdünya sәviyyәsindә deyilәnlәrin qәbul olunması nәticәsindә 

demәk olar ki,  $220 milyard dollar mәnfәәt әldә olunacaq.

Regional müzakirәlәr 

Afrika: Afrikalıların yarıdan çoxu sudan yaranan xәstәliklәrdәn әziyyәt çәkir. Afrika ölkәlәrinin 

ÜDM­nin 2.5%­ә qәdәri vә 5,5 milyard dolları hәr il qeyri­adekvat sanitariya sәbәbindәn itirilir. 

Subsahara  Afrikanın  tәxminәn  30%­i  tәkmillәşdirilmiş  sanitariyadan  istifadә  edir.  Kәnd 

tәsәrrüfatı  torpaqlarına  görә  qlobal  yürüş  faktiki  olaraq  “böyük  miqyasda  su  sahәsinin  fәth 

edilmәsi” üçündür, çoxlu sayda Afrika hökumәti artıq on illәrlә yerli icmaların su hüquqlarına 

laqeyd  yanaşmış  vә  bu  da  öz  növbәsindә  ciddi  fәsadlara  gәtirib  çıxarmışdır.        Nayrobidә  su 

Şimali Amerikadakı ortalama su qiymәtindәn 6 dәfәdәn daha artıq qiymәtә başa gәlir. Britaniya 

Geoloji  Cәmiyyәti  aşkar  etmişdir  ki  torpaq  altında  torpaq  üstündә  olduğundan  100  dәfә  artıq   

nәhәng su qaynaqları var. Bu suların 40%­ә qәdәri içmәyә yararsız su kimi Subsahara Afrikada 

mövcuddur,  vә  araşdırmalara  görә  Nigeriyada  vә  Efiopiyada  yalnız  70%  su  içmәk  üçün 



tәhlükәsizdir.  Xarici  sәrmayәlәr  Subsahara  Afrika  ölkәlәrinin  su  ehtiyatlarının  vә  sanitariya 

işlәrinin  xәrclәrinin  90%­ini  öz  üzәrinә  götürüb.  Bunlara  baxmayaraq,  Subsahara  Afrika 

ölkәlәrinin  susuz  qalmış  әhalisinin  sayı  1990­ci  illә  müqayisәdә  daha  çoxdur,  vә  buna  sәbәb 

әhali  artımıdır.  Siyasi  dәyişikliklәr  olmadan,  bu  region  2040­cı  ilәdәk  su  ilә  bağlı  vә  2076­cı 

ilәdәk sanitariya ilә bağlı MİM mәqsәdlәrinә cavab verә bilmәyәcәk.  

2055­ci  ilә  iqlim  dәyişikliyi  nәticәsindә  proqnozlaşdırılan  su  qıtlığı  bölgәlәrindә  yaşayan  350­

400 milyon әhalinin sayı 350­600 milyona çata bilәr. Afrikalıların әksәr әhalisinin yaşayışı yağış 

suyu  ilә  qidalanan  kәnd  tәsәrrüfatından  asılı  olduğundan  kәnd  tәsәrrüfatı  sistemlәrinin 

tәkmillәşmәsi  milyonlarla  canlını  inkişaf  etdirәcәk.  Bәzi  qәsәbә  tipli  mәktәblәrdә  tәmizlik 

sistemlәrinin  qurulması  qızları  mәktәblәrә  qaytardı.  Suyun  qorunması  vә  iqlimin  davamlı 

inkişafı  strategiyası  çәrçivәsi  iqlim  dәyişikliyi  vә  su  mühafizәsi  kimi  ikili  problemlәrin  hәllinә 

yönәlib.  Gibe  III  bәndindә  aparılan  abadlıq  işlәri  Turkan  gölünün  suyunun  sәviyyәsinin  aşağı 

düşmәsinә vә Efiopiyadakı 500000­dәn artıq әhaliyә tәsir göstәrәcәk, Nil әtrafı ölkәlәr arasında 

razılaşma cәnubi Misirdә suya tәlәbatla bağlı münaqişәlәrin hәllinә gәtirib çıxarda bilәcәk.



Asiya vә Okeaniya: Asiya dünya әhalisinin 60%­nә, lakin tәmiz suyunun 28­30%­nә malikdir. 

Hindistan pambıqçıları il әrzindә Hind çayından 753 qallon su götürülәr, bu da Dehlinin 2 ildәn 

çox  mәişәt  suyu  ehtiyacına  bәrabәrdir.  Hindistanın  elektrik  enerji  şәbәkәsini  onun  enerjinin 

mövcud olmadığı kәndlәrindә  genişlәndirmәk çox çәtindir, çünki bu, çoxlu miqdarda su tәlәb 

edir.  Hәtta  fotostatlar  da  tәmizlәmә  üçün  su  tәlәb  edirlәr.  Hindistan  dünyanın  17%  әhalisini 

malik  olduğu  suyunun  55%  dәn  az  miqdari  ilә  tәmin  edir,  3%­i  su  isә  fermalara  sәrf  edilir. 

Tәxminәn  hәr gün 3000 milyon litr tullantı Dehlidәn Yamuna çayına boşaldılır. BMT­nin Әhali 

Mәntәqәlәrinә  dair  Proqramı  çayı  canlı  hәyatın  olmadığı  kifayәt  qәdәr  oksigensiz  ­    “ölü”  çay 

elan etmişdir. Hindistanda 626 milyon insan ayaqyolunhdan istifadә etmәk imkanı yoxdur.  Dörd 

Cәnub­Şәrqi Asiya ölkәlәri iqtisadiyyatında qeyri­adekvat kanalizasiya  onların ÜDM­nin 2%­nә 

bәrabәr dәyәrdәdir. 2003­cü ildәn bәri Çinin bataqlıq sahәlәri 9% kiçilmişdir. Çin yeraltı suların 

çirklәnmәsinin  qarşısının  alınması  vә  bәrpa  edilmәsi    üçün  10  il  әrzindә  $5,5  milyard  yatırım 

edәcәk,    amma  әn  yaxşı  halda  növbәti  5  ildәn  8  ilә  su  şәraitinin  daha  da  pislәşmә  ilә  davam 

edәcәyi  gözlәnilir.  5000  monitorinq  saytlarındakı  mәlumatlara  istinadәn  198  şәhәrin  tәxminәn 

40%­dә qrunt sularının keyfiyyәti “aşağı”, 17%­dә isә “olduqca aşağı” qiymәtlәndirilir. Ardıcıl 

üç  il  әrzindә  “aşağı”  keyfiyyәtin  tәkrarlanma  nәticәsindә  55%  yüksәlәcәyi  proqnozlaşdırılır.   

Milli  Su  Siyahıya  alınması  28000  çayın  mәhv  olduğunu  aşkar  etmişdir.  Dünya  tәmiz  suyunun 

yalnız  6%  ilә  Çin  dünya  әhalisinin  22%­nin  ehtiyaclarını  ödәmәlidir.  2020­ci  ilә   

duzsuzlaşdırılmış su hasilatının dörd dәfә artacağı gözlәnilir, bu da günlük  680000m

–dәn 



 

(180 


milyon  qallon)  3  milyon  m

3

  ­ә  (  800  mln  qallon)  qәdәr  su  demәkdir.  Çindә  su  qıtlığına  görә 



mәcburi  miqrasiya  başlamışdır,  növbәti  yerdә  Hindistan  durur.  Üç  vadi  bәndi  әtrafında  torpaq 

sürüşmәlәri vә digәr fәlakәtlәrin sayı 2010­cu ildә suyunun sәviyyәsi maksimuma çatandan bәri 

70%  artmışdır,  vә  әlavә  100000  insanın  köçürülmәsinә  sәbәb  olur.  Yantszı,  Mekonq,  Saluin, 

Qanq  vә  Hind  çayları  dünyanın  әn  çox  çirklәnәn  10  çayı  sırasındadır.  Avstraliyada  Viktoriya 

hökumәti    su  tәchizatı  müqavilәlәrinin  bağlanması  üçün  özәl  müsabiqә  keçirmişdir.  Çin 

Avstraliyada karbonu kompensasiya etmәk üçün  çoxlu miqdarda kәnd tәsәrrüfatı torpaqları alır 

vә “ tәmiz qida” ixracına hazırlayır.

Qәrbi Avstraliya hökumәti su tәklifi/tәlәbatı  tәşәbbüsü portfelinin hәyata keçirilmәsi vә 2050­ci 

ilә qәdәr artan әhalinin ehtiyaclarını vә digәr hәyat formalarının qorunub saxlanması üçün әlavә 

duzsuzlaşdırma zavodlarına ehtiyacı tәxmin edir. 2050­ci ilәdәk Yaxın Şәrqdә әlavә 1,5 milyard 

m

3

  suya  ehtiyac  yaranacaq  vә  bunun  da  üçdә  biri  Fәlәstin  hökumәti  vә  İordaniyaya  ayrılacaq. 



İsrail, İordaniya vә Fәlәstin 2013­cü ilin dekabrında  cari su resurslarının birgә idarә edilmәsi vә 

dәniz  suyunun  duzsuzlaşdırılması  layihәsi  çәrçivәsindә    yeni  su  resurslarının  birgә  inkişafı  vә 

istifadәsinә uyğun olaraq  Su hasilatı müqavilәsi imzalamışlar. 1970­ci illәrin sonlarından  İranda 

adambaşına düşәn suyun miqdarı 50% azalmışdır. Tәxminәn 2,6 milyon әfqan quraqlıqda aclıq 

içәrisindә yaşayır .Yәmәn suyun tükәnәcәyi ilk paytaxt şәhәri ola bilәr. BӘӘ­nin bәrpa olunan 

su  resursları  son  15  ildә  42%  azalmışdır.  Suyun  qalxan  qiymәti  sosial  narahatlıq  yarada  bilәr.   



Siyasi vә ekoloji böhran qorxusu dövlәtin süqutuna vә xüsusilә Yәmәndәn  qaçqınların axınına 

sәbәb  ola  bilәr.  Bunun  qarşısını  alması  mәqsәdilә      Sәudiyyә  Әrәbistanı    Yәmәnә  yanacaq 

bağışlamış vә su layihәlәrinin maliyyәlәşdirilmәsini tәklif etmişdir. Yaxın Şәrq vә Şimali Afrika 

ölkәlәrindә  aşağı keyfiyyәtli suyun  iqtisadi dәyәri ÜDM­in 0,5%­ 2,5 % ­i arasındadır. 



Avropa : Avropada tәxminәn 120 milyon insanın tәhlükәsiz içmәli sudan istifadә imkanı yoxdur 

vә  hәtta  daha  çox  kanalizasiyaya  çıxış  imkanı  azdır.  Rusiya  2030­cu  ilә  suyun  sәmәrәliliyini 

artırmağı planlaşdırır. Almaniyada su tәchizatçıları fermerlәrә orqanik fәaliyyәtә keçmәlәri üçün 

ödәniş edirlәr, çünki bu, ferma tullantılarını tәmizlәmәkdәn daha az mәsrәflidir. Almaniyada pis 

infrastruktura görә su itkisi 5%­dәn azdır, amma bu Bolqarıstandakı kimi 50%­ә qәdәr yüksәk 

ola bilәr. Aİ su qıtlığı vә quraqlıq üçün Siyasi İcmal (Policy Review) hәyata keçirir vә Ümumi 

Kәnd  Tәsәrrüfatı  Siyasәti  (Common  Agricultural  Policy)  necә  su  resurslarının  daha 

balanslaşdırılmış  idarәçiliyinә  nail  olunmasını  araşdırır.  İspaniya  ilk  ölkәdir  ki,  su  istifadәsi 

analizini  siyasәt  qәbul  edәrkәn  istifadә  etmişdir.  Avropa  Komissiyası  Afrika,  Karib  dәnizi  vә 

Sakit okean sularına girişi inkişaf etdirmәk üçün €40 milyonluq fond tәsis etmişdir. Dünyanın әn 

böyük tәmiz su ehtiyatları Rusiyadadır, vә o, Çinә vә Kiçik Asiyaya su ixrac edә bilәr.

Latın  Amerikası:  Latın  Amerikası  dünyanın  tәmiz  suyunun  26%­i  vә  әhalisinin  6%­inә 

sahibdir,  bölgәnin  üçdә  iki  hissәsi    mәrkәzi  vә  şimali  Meksikanın  geniş  әrazilәri,  şimal­şәrqi 

Braziliya, şimal­qәrbi Argentina, şimali Çili, Boliviya vә Perunun bir hissәsi daxil olmaqla quraq 

vә ya yarımsәhradır. Әhalinin tәxminәn 25%­i (100 milyondan yuxarı) susuz әrazilәrdә ­ әsasәn 

Meksika,  Argentina  vә  qәrb  sahili  boyu  ölkәlәrdә  yaşayır.  125  milyon  nәfәr  isә  kanalizasiya 

xidmәtlәri  ilә  tәmin  edilmir.  Regionda  istifadә  olunan  suyun  70%­dәn  çoxu  tәmizlәnmәdәn 

çaylara axıdılır. Eyni zamanda, UNESKO­nun mәlumatına görә Braziliya  tәxminәn 40% tәmiz 

sudan istifadә edir. Meksika suyun keyfiyyәtinә görә İӘİT ortalamasından 85% aşağı göstәrici 

nümayiş etdirsә dә, su sistemlәri, universal su tәchizatı  vә çirkab sularının tәmizlәnmәsi üçün 

"2030  Su  Gündәliyi"nә  investisiyalarını  artırmışdır.  Latın  Amerikasında  tәxminәn  120  milyon 

insanın  tәkmillәşdirilmiş  sanitariya  qovşağına  çıxışı  yoxdur.  Eyni  zamanda  region  ölkәlәri 

qәzalara,  sәnaye  sektorunda  işçi  artıqlığına,  istifadәsiz  vә  sınıq  borulardan  qaynaqlanan  su 

itkisinә görә hәr il 6 milyard dollara yaxın pul itirir. 70 ildәki әn pis quraqlıqdan әziyyәt çәkәn 

Meksika  fermerlәri  2.2  milyon  akr  mәhsul  itirmişdir.  Kosta­Rikaya  2030­cu  ilәdәk  su  vә 

kanalizasiya  şәraitinin  yaxşılaşdırılması  üçün  2,4  milyard  dollar  sәrmayә  lazımdır.  Mәrkәzi 

Amerikada  El  Salvador  su  qıtlığı  ilә  üzlәşәcәk.  And  dağlarındakı  buzlaqlar  әriyir;  bu 

hidroelektrik bәndlәrә, kәnd tәsәrrüfatına vә şәhәrin su tәchizatına tәsir göstәrir. Regionun 68%­

in  elektrik  tәminatı  hidroelektrik  mәnbәlәrdәn  gәlir.  Yeni  su  tәchizatı  yaradılana  qәdәr  böyük 

şәhәrlәrdә su böhranı baş verә bilәr, özәllәşdirmәdә uğurlu vә uğursuz yanaşmalardan çıxarılan 

nәticәlәr  tәtbiq  edilir,  daha  etibarlı,  şәffaf  vә  ardıcıl  inteqrasiya  olunmuş  su  resurslarının  idarә 

edilmәsi üçün qanunvericilik yenilәnir. Regionun su tәlәbatı 2050­ci ilәdәk 300% arta bilәr. Peru 

su qıtlığından daha çox әziyyәt çәkәn Latın Amerikası ölkәlәrindәn biri olacaq. Onun әhalisinin 

60%­dәn  çoxu  (tәxminәn  18  milyon)  artıq    özünün  40%  hәcmini  itirmiş  buzlaqlardan  su  әldә 

edәn  sahil  sәhralıq  bölgәdә  yaşayır;    2030­cu  ildә  isә  yalnız  dәniz  sәviyyәsindәn  5000  metr   

yüksәklikdә buzlaqların olacağı gözlәnilir.

 Neft vә qaz hasilatı, kәnd tәsәrrüfatı vә digәr şәxsi  maraqlar suyu ictimai etimad kimi tәhdid 

edәrәk  satın  alır.  ABŞ­ın  heç  bir  milli  inteqrasiya  olunmuş  su  siyasәti  yoxdur  vә  ABŞ­da 

mәlumatların toplanması vә suyun vәziyyәtinin tәkmillәşdirilmәsi üçün mәrkәzi koordinasiya da 

mövcud deyil. Qәribәdir ki, USAID inkişaf etmәkdә olan ölkәlәr üçün 2013­2018­ci illәr üzrә su 

inkişaf strategiyasını  işlәyib hazırlayıb. ABŞ­ın quraq cәnub­qәrbindә әlavә su çıxarılması yeni 

neft  vә  qazın  hasilatı  ilә  sürәtlәndirilir.  Ceres  investor  şәbәkәsinә  görә,  bu  regionda    2011­ci 

ildәn tәxminәn 40,000 neft vә qaz quyusu qazılmışdır; dörddә üçü suyun qıt olduğu, 55%­i isә 

quraqlıq sahәlәrdir. Hәmin quraqlıq sahәlәrdә hasilat üçün su tәlәbatının növbәti iki il әrzindә iki 

dәfә artacağı gözlәnilir. Su tәchizatı infrastrukturu köhnәlәrkәn (ABŞ­da hәr il 225.000­dәn çox 

su xәtti ilә bağlı fasilәlәr olur), federal maliyyә vәsaiti belә tipli tәkmillәşdirmә üçün әhәmiyyәtli 


dәrәcәdә azalır. Zavoddan istifadәçiyә gedәn içmәli su tәxminәn 20% itirilir.  EPA görә,  2011 

vә  2030­cu  illәr  arasında  içmәli  su  infrastrukturu  üçün  $384  milyard  tәlәb  olunur.  Şimali 

Amerikalılar  avropalılara nisbәtәn adambaşına 2,5 dәfә çox su istifadә edir. ABŞ istilik elektrik 

stansiyaları tәsәrrüfatlar qәdәr vә bütün ABŞ sakinlәrindәn 4 dәfә çox su istifadә edir. Cәnub­

qәrbdә bir neçә il davam edәn quraqlıq sәbәbi ilә kәnd tәsәrrüfatı, şәhәr vә elektrik stansiyaları  

arasında su әldә etmәk üçün mübarizә güclәnir. Kaliforniya  2014­cü ilin әvvәllәrindә fövqәladә 

vәziyyәt elan etdi. ABŞ­da elektrikin hәr kilovat­saatı soyutma üçün 25 qallon  su tәlәb edir, bu 

da elektrik stansiyalarını kәnd tәsәrrüfatından sonra ölkәdә ikinci әn böyük su istehlakçısı (bütün 

hasil edilәn suyun 39%­i) edir.  1970­ci ildә ABŞ özünün "pik su" sәviyyәsini keçә bilәr. 2013­

cü  ildә  ABŞ­ın  cәmi  36  ştatında  su  çatışmazlığı    problemi  gözlәnilir.  30­dan  yuxarı  ştatın  su 

resursları  ilә  bağlı  qonşuları  ilә  münaqişә  yaşamaqdadır.  ABŞ  şәhәrlәrinin  tәxminәn  30%­i 

2017­ci ildәn  su qıtlığı yaşaya bilәr. Amerikanın yerli mәişәt tәsәrrüfatlarının 13%­nin, xarici 

mәişәt  tәsәrrüfatlarının  0.6%­nin  tәhlükәsiz  suya  vә  ya  çirkab  suları  axıdan  sistemә    çıxışı 

yoxdur.  Kran  suyu  ABŞ­da  tәnzimlәnir,  lakin  qablaşdırılmış  su  yox;  yoxlamadan  keçirilmiş 

qablaşdırılmış suyun 40%­i krandan gәlir. Kanada dünyada tәmiz suyunun 20%­nә, bәrpa olunan 

suyun  7%­nә    sahibdir.    2013  Transboundary  Waters  Müdafiә  Aktı  gündә  50,000  litrә  qәdәr 

qablaşdırılmış  suyun  ixracına  imkan  vermәsinә  baxmayaraq,  tranzit  hövzәlәrinin  toplu  su 

ixracını  qadağan  edir.  Qәrbi  Kanadanı  asfalt­qum  zavodu  hәr  meqavat­saata    tәxmini  20­45 

kubmetr  su  sәrf  edir  (şәrti  neft  hasilatı  üçün  istifadә  edilәndәn  10  dәfә  çox).  Kanadada  su 

qıtlığının  qarşısının  alınmasında  siyasәtçilәrә  kömәk  üçün  şәhәrin  yeraltı  su  tәchizatının  planı 

işlәnib  hazırlanır.  Әtraf  mühitin  mühafizәsini  tәmin  etmәk  mәqsәdilә  hökumәtin  kәnd 

tәsәrrüfatı­su subsidiyalarının dәyişdirmәsi gәrәkdir.

 

 

 



 

3. ӘHALİ  ARTIMI VӘ MÖVCUD  OLAN RESURSLAR

Әhali artımını vә resursları (ehtiyatları) necә tarazlaşdırmalı?

Dünya әhalisi әrzaq mәhsullarına, suya, enerjiyә vә mәşğulluğa görünmәmiş tәlәbat yaratmaqla tәkcә 12 

il  әrzindә  1  milyard  artacaq.  Gözlәnildiyi  kimi  әhalinin  sayında  artım  әn  azı  49  inkişaf  etmiş  ölkәdә 

sürәtlә  gedәcәk  vә    hazırda  900  milyondan  iki  dәfә  artaraq  2050­ci  ildә  1,8  milyarda  çatacaq. 

 

Dünya 


әhalisinin sayı 1804­cü ildә ­ 1 milyard, 1927­ci ildә ­ 2 milyard, 1999­cu ildә ­ 6 milyard olub, bu gün 

isә  ­  7,2  milyard  tәşkil  edir.  2050­ci  il  üçün  BMT­nin  proqnozları  8.4  milyard  ilә  10.9  milyard 

intervalında  dәyişir  vә  orta  mәxrәc  isә  9.6  milyard  insan  tәşkil  edir.  Әhali  artımının  tәxminәn  hamısı 

inkişaf  etmәkdә  olan  ölkәlәrdәki  şәhәrlәrin  payına  düşür.  BMT  2050­ci  ildә  orta  göstәrici  üzrә  әhali 

artımı baxımından tәhlil aparmışdır. 

 

Әhali,  bütün  dünyanın  bir  çox  ölkәlәrinin  infrastrukturu  adekvat  şәkildә  idarә  edә  bilәcәklәrindәn  vә 



düzgün  yenilәyә  bilәcәklәrindәn  daha  sürәtlә  artır.  Şәhәrin  ekoloji  sistemlәrinә  vә  ağıllı  şәhәrlәrә  yeni 

yanaşmalar  icad  edilmәyә  vә  hәyata  keçirilmәyә  başlanmışdır.  Artan  әhalinin  su  vә  enerji  ilә  tәmin 

edilmәsi hazırkı hesabatın Qlobal Çağırışlar  2 vә 13­dә müvafiq qaydada müzakirә edilir. 

 

Әhalinin say dinamikası bütün dünyada yüksәk vә aşağı  ölüm әmsalı vә eyni şәkildә ümumi nәsilvermә 



әmsalı arasında dәyişir. Dünyada doğum әmsalı 1900­cü ildә bir qadına 6 uşağa vә 1950­ci ildә 5 uşağa 

vә hazırda 2,45 uşağa düşmüşdür. 

Әgәr fertillik әmsalları düşmәyә davam edәrsә, dünya әhalisinin sayı 2100­cü ilә 6.2 milyarda qәdәr aşağı 

düşәcәk. Doğum tempi aşağı düşәrsә, onda yaşlı әhalinin sayı artmaqla dünya әhalisi hәqiqәtәn dә 2100­

cü ilә 6,2 milyarda düşә bilәr. Hazırda, orta yaşam müddәti 70,5 il tәşkil edir, proqnozlara görә isә 2100 

ilә 81 ilә çatacaq; uzunömürlülük tәdqiqatları sahәsindә әldә edilәn nailiyyәtlәrlә bu göstәrici artacaq. 60 

vә yuxarı yaşda olan әhalinin sayı, gözlәnildiyi kimi 2013­cü ildә 12% (841 milyon), 2050­ci ildә 22% (2 

milyard) artacaq, yaşlı әhalinin 20%­i isә 80 vә ya daha yuxarı yaşda olacaq. 2012­ci ildә Asiya әhalisinin 

11%,  Latın  Amerikası  әhalisinin  10%  vә  Afrika  әhalisinin  6%­i  ilә  müqayisәdә  Avropa  әhalisinin 

tәxminәn  22%­ni  60  vә  daha  yuxarı  yaşda  olanlar  tәşkil  edәcәk.  Dünyada  az  inkişaf  etmiş  regionlarda 

yaşayan  yaşlı әhalinin payı hazırkı 66%­dәn 2050­ci ildә 79%­ә qalxacaq. 

 

2050­ci ilә 43­dәn çox ölkәdә әhalinin sayının azalacağı gözlәnilir. 2050­ci ilә tәqaüdә çıxmaq üçün yeni 



kompensasiyalar tәlәb edәn 65 yaşdan yuxarı insanların sayı 15 yaşdan aşağı insanların sayına bәrabәr ola 

bilәr. 


"Pensiya problemi" gәlәcәkdә insanların buna inandığından da çox onların uzun ömür vә mәhsuldar hәyat 

yaşamalarına  imkan  verәn  elmi  vә  tibbi  ixtiralara  zәmin  yaratmış  olacaqdır.    ABŞ,  Avropa  vә  Asiyada 

insan beyni layihәlәri ahıl yaşlarında әqli zәifliyin qarşısını necә almağın mümkün olmasına әsaslana vә 

hәtta, әqli artıra bilәrlәr. Yaşayış standartlarının yüksәlmәsini davam etdirmәk vә gәnc nәslin üzәrindәki 

iqtisadi yükü azaltmaq üçün insanlar daha uzun müddәt işlәyәcәk vә mәsafәdәn­iş, natamam iş günü vә iş 

rotasiyasının növlәrini yaradacaqlar. 

 

Dünyada ac insanların faizinin 1970­ci ildә 30% ­dәn (o dövrdә dünya әhalisinin sayı 3,7 milyard tәşkil 



edirdi) hazırda 15%­dәk azalmasına baxmayaraq (7,2 milyard dünya әhalisi ilә), әrzağın müxtәlifliyi vә 

qidalı  olması  baxımından  narahatlıq  mövcuddur.  Әrzaq  vә  Kәnd  tәsәrrüfatı  Tәşkilatının  (ӘKT) 

qiymәtlәndirmәsinә  görә  30%  (2  milyard  insan)  “gizli  aclıqdan”  әziyyәt  çәkir.  Bu  o  vәziyyәtdir  ki, 

insanlar kifayәt qәdәr kalori alır, lakin vitamin vә mineralın miqdarı isә kifayәt qәdәr olmur. Aqrosәnaye 

kompleksi  kәnd  tәsәrrüfatı  bitkilәrindә  olan  qidalı  maddәlәri  azalda  vә  bununla  da  gizli  aclıq  riskinin 

yaranmasına  sәbәb  ola  bilәr.  Hazırkı  hesabatın  gizli  aclığa  dair    2­ci  Çağırışı  gizli  aclığın  qarşısının 

alınması  üçün  beynәlxalq  qiymәtlәndirmәni  tәqdim  edir.  Dünya  әhalisinin  tәxminәn  sәkkiz  nәfәrindәn 

biri  xroniki  olaraq  doyunca  yemәk  yemir.  ӘKT  kәnar  әrzaq  yardımına  ehtiyacı  olan  35  ölkәnin  adını 

çәkir vә ÜӘP 73 ölkәdә 90 milyondan yuxarı insana әrzaq yardımı göstәrir. 

Bununla belә, bu ölkәlәrdәn bәzilәrindә şumluq torpaqlar (әsasәn Afrikanın Sub­Sahara regionunda) öz 

ölkәlәrini yedirtmәk üçün xarici investorlara satılır vә ya icarәyә verilir.

  2006­cı  ildәn  bәri  66  ölkәdә  tәxminәn  35  milyon  hektar  sahәni  әhatә  edәn  400  iri  şumluq  yerinin 

tutulduğu haqda mәlumat verilir. Taxıl sövdәlәşmәlәrinin tәxminәn üçdә ikisi Avropa vә Asiyadan olan 


investorların  payına  düşür.  Yaxın  Şәrq  vә  Şimali  Afrikanın  әrәb  ölkәlәrinә  taxıl  idxalı  1990­cı  illә 

müqayisәdә 2011­ci ildә iki dәfәdәn çox olmaqla 70 milyon tonadәk artmışdır. 

İqtisadi  Әmәkdaşlıq  vә  İnkişaf  Tәşkilatı  (İӘİT)  özәl  sektorun  kәnd  tәsәrrüfatına  vә  kәnd  tәsәrrüfatı 

infrastrukturuna yatırdığı sәrmayәnin $25 milyarddan çox olduğunu vә yaxın üç­beş il әrzindә iki vә ya 

üç dәfә arta bilәcәyini göstәrir. 

Dünya Bankı vә BMT agentliklәri tәrәfindәn tәsdiq edilmiş İqtisadi Әmәkdaşlıq vә İnkişaf Tәşkilatının 

(İӘİT­nin)  qiymәtlәndirmәsinә  görә,  özәl  sektorun  kәnd  tәsәrrüfatı  sahәlәrinә  vә  infrastrukturuna 

yatırdığı investisiyaların hәcmi 25 milyard dollar tәşkil edir vә bu rәqәm növbәti 3­5 il әrzindә iki vә ya 

üçqat  arta  bilәr.  BMT  agentliklәri  vә  Dünya  Bankı  tәrәfindәn  dәstәklәnәn    Mәsul  Kәnd  tәsәrrüfatı 

İnvestisiyanın (RAİ) mәqsәdi  yerli qanunlara vә yaşayış tәrzlәrinә ehtiram göstәrәn investisiyaları tәmin 

etmәkdir.  Ancaq  bu  torpaq  tutmasının  qanunilәşdirmәsi  üçün  atılan  bir  addım  kimi  QHT­lәr  tәrәfindәn 

xeyli dәrәcәdә tәnqid edilmişdir.

Әhali vә iqtisadi artımla ayaqlaşa bilmәk üçün, әrzaq istehsalı 2050­ci ilә qәdәr 70% artırılmalıdır. Әgәr 

әt istehlakı proqnozlaşdırıldığı kimi 2000­ci ildә bir nәfәrә 37 kq­dan 2050­ci ilә kimi ildә bir nәfәrә 52 

kq­a qәdәr artarsa, onda dәnli bitki istehsalatının 50%­i heyvan yemi üçün istifadә olunacaqdır.

 

 Son 20 il әrzindә әrzaq mәhsullarının qiymәti iki dәfә artmış vә 2030­cu ilә 150%­ә çata bilәr. Әrzaq 



idxalından asılı olan vә әhalisinin gәlirlәrinin 80%­ni yemәyә sәrf etdiklәri  kasıb ölkәlәrdә qiymәt artımı 

aclığa gәtirib çıxarda bilәr. 2013­cü ildә taxıl mәhsullarının güclü qlobal istehsalını nәzәrә almaqla ÜӘT­

nin әrzaq qiymәtlәri indeksi orta hesabla  2013­cü ilin yanvar ayı ilә müqayisәdә 4,4% az olmaqla 2014­

cü  ildә  203,4  bal  olmuşdur;  dünya  ehtiyatı  2002­03­cü  illәrdәn  bәri  maksimal  göstәricidә,  2013­14­cü 

illәrdә  qlobal  taxıl  mәhsulunun  23,5%­dәn  istifadә  etmәklә  doldurula  bilәr.  Buna  baxmayaraq,  әhali 

(xüsusilә  Hindistanda  vә  Çindә)  torpaq  eroziyası  vә  şum  yerinin  itkisi,  gübrә  xәrclәrinin  (yüksәk  neft 

qiymәtlәri)  qalxması,  bazar  spekulyasiyası,  sulu  tәbәqәnin  әldәn  düşmәsi,  qrunt  sularının  sәviyyәsinin 

aşağı düşmәsi vә su çirklәnmәsi, bioloji yanacaqlara mәhsulların diversifikasiyası, әt istehlakının artması,  

әrzaq  ehtiyatların  azalması,  kәnddәn  şәhәrә  suyun  diversifikasiyası  vә  iqlim  dәyişikliyi  tәsirlәrinin   

çoxluğuna  görә  әrzaq  qiymәtlәri  qalxmaqda  davam  edә  bilәr.  Buna  baxmayaraq,  hamını  yedizdirmәk 

üçün dünyada kifayәt qәdәr әrzaq ehtiyatları mövcuddur, lakin onların idarә edilmәsi vә bölüşdürülmәsi 

mükәmmәl deyil vә nәticәdә, insanın istifadәsi üçün istehsal edilәn әrzaq mәhsullarının tәxminәn 33%­i 

boş­boşuna sәrf olunur.  İnkişaf etmiş ölkәlәrdә әrzağın tәxminәn 30% istehlak sәviyyәsindә sәrf edilir, 

inkişaf  edәn  ölkәlәrdә  isә  müvafiq  infrastrukturun  vә  kommersiya  şәbәkәlәrinin  mövcud  olmaması 

sәbәbindәn әrzağın 40%­i istehsalat sәviyyәsindә sәrf edilir. 

 

2009­cu  ildә  Ug99  göbәlәyinin  buğdaya  vurduğu  böyük    ziyan  2010­cu  ildә  azaldı;  onun  geni  indi 



müәyyәn edilmiş vә hazırda Ug99 göbәlәyinә davamlı buğda növü mövcuddur; bununla belә, gәlәcәkdә 

Ug99  göbәlәyi  kimi  baş  verә  bilәcәk  pandemilәrin  qarşısını  almaqdan  ötrü  alternativ  variantların 

yaradılması  mәntiqli  olardı.  Bahalı  istehsalata  dayanan  adi  tәsәrrüfat  iqlim  dәyişikliyinә  o  qәdәr  dә 

davamlı olmur. Kәnd tәsәrrüfatının mәhsuldarlığı qlobal istilik nәticәsindә 2050­ci ilә 9­21% aşağı düşә 

bilәr.  Kiçik  fermerlәr  ekoloji  metodlardan  istifadә  etmәklә  10  il  әrzindә  әrzaq  istehsalatını  ikiqat  artıra 

bilәrlәr. 

  Çindә  genetikası  dәyişdirilmiş  pambıq  tәsәrrüfatları  2007­ci  ildә  hәşәratlara  qarşı  davamlı  BT  pambıq 

növündәn  istifadәdәn  sonra  pestisidlәrdәn  istifadәni  azaltmışlar,  lakin  monobitkilәrdәn  istifadә  kәnd 

tәsәrrüfatı üçün hәlledici әhәmiyyәtә malik biomüxtәlifliyә mәnfi tәsir göstәrir. 

 

Heyvan  yetişdirmәdәn  әt  istehsalı,  yağışla  suvarılan  daha  yaxşı  kәnd  tәsәrrüfatı  vә  suvarmanın  idarә 



edilmәsi, daha çox mәhsul әldә etmәk vә quraqlığa davamlı bitkilәr becәrmәk üçün genetik mühәndislik, 

balıq  populyasiyasını  geri  qaytarmaq  üçün  dәniz  otlarının  әkilmәsi,      insanlara  vә  heyvanlara  әrzaq, 

bioyanacaqlar, kağız sәnayesi üçün xammal istehsalı, CO2ni hopdurmaq, kәnd tәsәrrüfatı vә torpaqların 

tәmiz su ilә suvarılmasını azaltmaq vә  mәşğulluğu artırmaq üçün yeni kәnd tәsәrrüfatı yanaşmaları tәlәb 

olunacaq.

 

Heyvanların  yedizdirilmәsi üçün hәşәratların emalı ÜӘT­yә uyğun olaraq “Hәşәratlar hәr yerdә var vә 



onlar  sürәtlә  artır,  onlar  yüksәk  artım  tempinә,  yem  konversiyası  әmsalına  vә  әtraf  mühitә  aşağı  tәsirә 

malikdirlәr” kimi daha sabit seçim tәklif edә bilәr. Bütün dünyada tәxminәn 2 milyard insan bu gün öz 

rasionuna hәşәrat әlavә edir. Üzvü әrzaq vә içki mәhsulları üzrә dünya bazarı son on ildә üç dәfә artmış, 

160 ölkәdә 37 milyon hektar üzvü kәnd tәsәrrüfatı mövcuddur. 

 


 

Dünya  Bankı  hesab  edir  ki,  2030­cu  ildә  istehlak  edilәcәk  dәniz  mәhsullarının  62%­i  fermalarda 

yetişdirilәcәk vә 70%­i Asiyada istifadә edilәcәk. Çin 2030­cu ilә dünyada 37% balıq istehsal edәcәk vә 

bu zaman dünya miqyasında balıq istehlakının 38%­ni istifadә edәcәk. 

Gәlәcәk  әhali  vә  resursları  tarazlaşdırmağa  kömәk  etmәk  üçün  digәr  üsulların  nümunәsinә 

vegetarianlığın tәşviq edilmәsi daxildir

qocalığı  sağlam  vә  mәhsuldar  edәcәk  sintetik  biologiya  vә  digәr  uzunömürlülük 

texnologiyalarının mümkün nәticәlәrinin qabaqcadan nәzәrә alınması

tәhlükәsiz    elmi  vә  tәdqiqat  nanotexnologiyanın  sürәtlәndirilmәsi  (keyfiyyәti  artıran  zaman 

mәhsul vahidinә düşәn materiallardan istifadәnin azaldılmasına kömәk etmәk).

tele­tәbabәtin  (ekspert  proqram  tәminatı  әsasında  onlayn  özünü­diaqnostika  daxil  olmaqla)  vә 

mobil  telefonla  uzaq  mәsafәdәn  tәhsilin  dәstәklәnmәsi  (dünyada  әksәr  insanların  savadlı 

olmasına baxmayaraq, hәlә dә savadsız 1,4 milyard insan mövcuddur vә 21 ölkәdә savadsızların 

sayı üstünlük tәşkil edir).

vәtәndaşlara  şәhәr  şәraitini  yaxşılaşdırılmağa  vә  şәhәr  ekoloji  sistemlәrini  öyrәnmәyә  kömәk 

edәn ağıllı şәhәrlәrin yaradılması üçün ağıllı şәbәkәlәrin tәtbiq edilmәsi. 

Su ilә bağlı Qlobal Çağırış 2 әhalinin vә su resurslarının necә balanslaşdırıla bilәcәyini, enerji ilә bağlı 

Qlobal Çağırış 13 isә artan әhalinin enerjiyә olan  tәlәbatını necә ödәmәyin mümkün olduğunu göstәrir. 

 

Dünya  әhalisinin  tәxminәn  52%  hazırda  şәhәr  әrazilәrindә  yaşayır;  2025­ci  ilә  әhalinin  sayı  58%­ә 



çatacaq.  2025­ci  ildә  4,3  milyard  şәhәr  әhalisi  ildә  2,2  milyard  ton  bәrk  tullantı  yaradacaq  vә  bu 

tullantının çәkisi hazırda ildә 1,3 milyard tona çatır. Enerji vә әlavә faydalı mәhsullar istehsal etmәk üçün 

tullantıların tәkrar emalı vә onlardan istifadә bütün şәhәr әrazilәrindә tәtbiq edilәcәk. 

 

 Daha intellektual insan­tәbiәt әlaqәsindәn yaranan kifayәt qәdәr qidalanma, ev, su vә sanitariya olmadan, 



mühacirәtin,  münaqişәlәrin  vә  xәstәliklәrin  artması  labüd  haldır.  İKT­nin  daima  tәkmillәşdirilmәsi  vә 

tәtbiqi  bütün  dünyada  vә  real  vaxt  rejimindә  tәlәbat  vә  resurslar  arasında  müqayisәni  tәkmillәşdirmәk 

üçün әsas mәsәlәdir.

 

Dünya  әhalisinin  illik  artımı  30  milyondan  aşağı  düşәcәk,  ac  insanların  sayı  yarıbayarı  azalacaq,  körpә 



ölümü  2000­ci vә 2015­ci illәr arası üçdә iki dәfә azalacaq vә elәcә dә qocalmaya yeni yanaşma iqtisadi 

baxımdan mümkün olduğu zaman Çağırış 3­ә ciddi şәkildә müraciәt edilәcәk.

 

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin