3-laboratoriYaliq jumis

Paxta paqalınıń ósiw tochkasındaǵı meristemanı úyreniw
İslew tártibi: Jas paxta shaqasın alıp, ósiw tochkasındaǵı japıraqlar úzip taslanadı, soń sol ósiw tochkasınan bir neshe juqa kesindi tayarlap, birewin buyım aynasındaǵı suw tamshısına jaylastırıladı, ústi qaplaǵısh ayna menen jabıladı. Buǵan lupa yamasa mikroskoptıń bir neshe ese úlken etip kórsetetuǵın ob`ektivi arqalı qaraladı: eger kletkalar jaqsı kórilmese, oǵan xloralgidrat tamızıladı. Xloralgidrat kletka ishindegi zatlardı eritip jiberedi, eritpe fil`tr qaǵaz penen tartıp alınadı: soń preparatqa suw yamasa glitserin tamızıp tekserilse, paqaldıń ósiw konusı anıq kórinedi. Ósiw konusınıń ayırım uchastkaları mikroskopta jaqsılap tekserilse, onıń sırtqı tárepinen tompayıp shıǵıp turǵanlıǵın kóremiz; ósiw konusındaǵı kletkalardıń bóliniwi hám ósiwi nátiyjesinde payda boladı: bul tompaq japıraq baslanǵıshı.
E ger paqalı hám tamırdı ósiw konusınan juqa kesindi tayarlap yamasa turaqlı preparatlardı mikroskop astına qoyıp tekserilse, onda parenximalıq kletkalardıń tıǵız jaylasqanlıǵın kóremiz. Bul kletkalarda tsitoplazma hám álbette, birewden úlken yadro boladı. Bul kletkalardıń kóbinde kariokinetikalıq bóliniw payda boladı. Mikroskopta tekserilip atırǵan ósiw tochkasınıń ulıwmalıq kórinisi dápterge sızıp alınadı (13-súwret).
13 - súwret. Apikal` meristema ósiw konusı joqarǵı baslanǵısh payda etiwshi toqıma:
A - búrtiktiń uzınına kesimi, B-ósiw konusı, V-meristema kletkaları, G - formalanǵan kletka, 1-ósiw konusı, 2-baslanǵısh japıraq, 3-qoltıq búrtikler .


Qaplawshı toqımalar.
Ulıwma túsinik. Qaplawshı toqıma ósimliktiń ishki bólimin sırtqı qolaysız tásirlerden: temperaturanıń keskin ózgeriwinen, qurǵap qalıwdan, zıyanlanıwdan, mikroorganizmler tásirinen hám taǵı basqalardan qorǵap turadı. Qaplawshı toqıma kelip shıǵıwı jaǵınan úsh túrli boladı: epiderma yamasa qabıq , periderma hám qabıqlıboladı.
Epiderma. Epiderma bir-birine tıǵız jaylasqan parenxima kletkalardan ibarat. Epiderma kletkalarınıń kórinisi tegis emes bolıp, quramında tsitoplazma hám yadro bar, qabıǵı Tsellyulozadan quralǵan, kletkanıń sırtqı qabıǵı ishki qabıqtan qalıń boladı.
Epidermanıń sırtı kóbinshe mum tárizli-may tárizli zat-kutin menen qaplanǵan bolıp, jıltıraq sırtqı qabat -kutikulanı payda etedi. Kutikula hawa hám suwdı ótkizbeydi hám de ósimlikten suwdıń puwlanıp ketiwin kemeytedi. Sonlıqtan, ósimlikler de hawa almasıwın hám suw puwlanıw protsessleri arnawlı tesik-awızshalar (ust`itsalar) arqalı júz beredi; awızshalar epiderma kletkaları arasına jaylasqan bolıp, ol jabılıp hám ashılıp turatuǵın eki loviya tárizli jabılıwshı kletkadan ibarat: awızsha astındaǵı hawa boslıǵına tutasadı; boslıq bolsa ósimliktegi ishki toqımalardıń kletkaları aralıǵına barıp qosıladı (14-súwret).
Jabılıwshı kletkalar óziniń forması hám ishindegi zatı jaǵınan epiderma kletkalarınan ajıralıp turadı: jabılıwshı kletkalarda xlorofil dánesheler bar. Kletkalar qabıǵınıń bir túrde qalıń emesligi hám de olardıń bárqulla bir túrde suwsız bolıp turmaslıǵı sebepli awızsha ashılıp yamasa jabılıp turıwı múmkin. Jabılıwshı kletkalar suwlanǵan waqtıńda awızsha ashıq solıǵan (plazmoliz) waqtıńda bolsa bekitiledi. Bir japıraq plastinkasında onlap hám júzlep awızshalar bolıwı múmkin.