Qadimda suv, shamol va hayvonlarning muskul kuchi ham energiya sifatida
tan olingan. Qadimgi misrliklar elkanni yaratib, shamol kuchi va energiyasidan
foydalanganlar, uni namoyish etganlar. Evolyusiya qonunlari hamma narsa va
jarayonlar nafaqat muskul kuchi bilan yoki fizik energiya tasirida, balki inson
miyasi – tafakkur energiyasi yordamida ham amalga oshirilishini talab qiladi.
YUnon tiliga mansub «energiya» tushunchasi Aristotel tomonidan ko„p
qo„llanilgan. Dunyoning tabiiy ilmiy manzarasi doirasida energiya haqidagi
tasavvurlar mexanikada shakllangan va bu atama fanda birinchi marta 1807 yilda
qo„llanilgan. U bilan bir vaqtda «kuch» atamasidan ham foydalanilgan. G.Leybnits
energiya hodisasini «jonli kuch» deb tavsiflagan. G.Gelmgols ilmiy muomalaga
kiritgan potensial energiya haqidagi tasavvurni «kuchlanish kuchi» deb nomlagan.
XIX-XX asrlar chegarasida fizikaning rivojlanishi harakatning yangi turlari
kashf etilishiga olib keldi, lekin ularda aynan nima harakatlanishi nomalum bo„lib
qoldi. Ayrim olimlar bu holatdan foydalanib, materiyasiz harakat mumkin
emasligini isbotlashga urindilar. Elektron tabiat hali yaxshi o„rganilmagani tufayli,
elektron muayyan «nomoddiy kuch», moddiy tashuvchisiz sof harakat, deb elon
qilindi. Energiyani barcha hodisalarning birinchi negizi deb biluvchi falsafiy
yo„nalish – energetizm deb nomlanadi.
Energetizmning asosiy tezisi «materiya»
tushunchasini malum energiyalar kompleksi bilan almashtirishdan iborat.
Materiya moddaga tenglashtirilgan. Energiya deganda, aksariyat hollarda moddiy
harakat tushunilgan.
Materiya va harakatni nafaqat miqdor, balki sifat jihatidan ham yo„q qilib
bo„lmasligini tan olish muhimdir. Harakatni sifat jihatidan yo„q qilish
mumkinligini faraz etgan holda, uning faqat miqdor jihatidan saqlanishini tan olish
Olamning issiqlikdan o„lishi konsepsiyasiga olib kelgan edi. Bu g„oya klassik
elektrodinamika asoschilari V.Tompson va R.Klauzius tomonidan ilgari surilgan.
Ushbu nazariya zamirida termodinamikaning ikkinchi asosi yoki entropiyaning
o„sishi qonunini butun Olamga nisbatan tatbiq etishga urinish yotadi.
Dostları ilə paylaş: