4-mavzu. Borliq – falsafa kategoriyasi Borliq tushunchasining tahlili
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Материя ҳақидаги илк тасаввурлар
Сув Ҳаво Олов Сув, Ҳаво, Олов, Ер Анаксимен Фалес Гераклит Эмпидокл Материя Demokrit, Epikur, Lukretsiy Karning atomistik nazariyasida barcha narsalarning substrati sifatidagi materiya atomlar yig„indisi ko„rinishida namoyon bo„ladi. Ular shakli, katta-kichikligi, og„irligiga ko„ra har xil, lekin bo„linmas va yo„q bo„lmasdir. Obektlarning rang-barangligi atomlar konfiguratsiyasining turliligi bilan izohlanadi. Materiya falsafiy kategoriyasini ilk bor Platon ishlatgan. U hyle atamasini muomalaga kiritgan va u bilan kattaligi va shakl-shamoyili har xil jismlar paydo bo„lishiga asos bo„lib xizmat qiladigan sifatlardan mahrum substrat (material)ni ifodalagan. Platon talqinida materiya shaklsiz va nomuayyan bo„lib, har qanday geometrik shakl ko„rinishini kasb etishi mumkin bo„lgan makon bilan tenglashtiriladi. Keyinchalik materiya haqidagi tasavvurlar asosan uning muayyan xossalari (massa, energiya, ko„lam) bilan bog„langan va muayyan turlari (modda, atomlar, korpuskulalar va sh.k.) bilan tenglashtirilgan. Platonning «Timey» dialogi mazmunidan kelib chiquvchi materiya haqidagi talimot qadimgi yunon falsafasida alohida o„rin tutadi. Birinchidan, Platon «materiya» tushunchasini ifodalash uchun maxsus atama qo„llamagan, bu borada tushunish ancha mushkul bo„lgan «tur» ekani haqidagi ishoradan boshqa aniqroq tushuntirishlar ham bermagan. Ikkinchidan, u har qanday tug„ilishning «doya»si va «enaga»si bo„lish materiyaning doimiy vazifasidir, deb hisoblagan. Qaysidir manoda bu asos, lekin shaklsiz asosdir. Hamma narsalarni o„z ichiga olishi lozim bo„lgan asos o„zi har qanday shakldan mahrum bo„lishi lozim bo„lganidek, uning vazifasi abadiy yashaydigan barcha mavjud narsalarning shakl-shamoyilini o„zida aniq va to„liq mujassamlashtirishdan iborat bo„lganligi uchun tabiatan har qanday shakldan mahrum bo„lmog„i kerak. Platonning materiya –haqidagi mashhur talimoti o„zining borliqqa asoslangan mustahkam negizini yo„qotgan. Uningcha, materiya –tushunchasi aql (demiurg) – birlamchi, sof materiya (etilish joyi va «doya») - ikkilamchi sof materiya (moddiy narsalar) uchligida oraliq o„rin egallaydi 7 . Platon doimo mavjud bo„lgan va hech qachon shakllanmaydigan narsalarni va doimo shakllanuvchi va hech qachon mavjud bo„lmaydigan narsalarni farqlashga chaqiradi. Uning fikricha, narsalarning ular ichida tug„iluvchi va o„lganidan keyin unga qaytuvchi mohiyatini «u» yoki «bu» so„z bilan ifodalash, shu tariqa ularga barqarorlik hamda muayyanlik baxsh etish mumkin 8 . Platon fikriga ko„ra, borliqning moddiy narsalar dunyosi sifatida shakllanish mexanizmi shundan iboratki, g„oyaning juda aniq tariflangan birinchi andozasi 7 Платон // Всемирная энциклопедия. -М.: Современный литератор, 2001.-С. 204 8 Платон // Всемирная энциклопедия. -М.: Современный литератор, 2001. – С. 204 Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|