4-mavzu. Borliq – falsafa kategoriyasi Borliq tushunchasining tahlili



Yüklə 0,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/49
tarix07.01.2024
ölçüsü0,72 Mb.
#204009
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   49
1) маъруза матни 3-мавзу

III босқич. XVIII-
XIX асрлар 
Материя инсон сезги 
аъзолари орқали идрок 
этишга қодир бўлган 
объектив борлиқ сифатида 
IV босқич. Ҳозирги замон фалсафаси
объектив борлиқни ифодалаш учун мўлжалланган фалсафий категория бўлиб, 
уни инсон ўз сезги аъзолари орқали идрок этади, уни тушуниши мумкин ва 
тушунишга ҳаракат қилади, лекин бунда материя инсондан қатъи назар 
мавжуддир 


 
Birinchi bosqich 
antik falsafa
davrini qamrab oladi
.
Falsafa tarixida 
materiya haqidagi dastlabki tasavvurlar «stixiyali materializm»deb ataladi.
Ushbu 
materializm o„z rivojlanishining birinchi bosqichida tabiat hodisalarining Cheksiz
rang-barangligiga asoslangan birlikni tabiiy hol deb hisoblaydi va uning 
sabablarini muayyan moddiy, o„ziga xos narsadan izlaydi.
Antik qarashlarga 
ko„ra materiya – jismlar va narsalarning o„zagini belgilovchi birlamchi 
materialdir. Masalan, qadimgi yunon faylasufi Fales suv o„simliklar, hayvonlar va 
odamlarga zarurligini qayd etib, suvni barcha narsalarning asosi deb elon qilgan. 
Geraklit Quyosh, yulduzlar va boshqa jismlarni yaratuvchi olov hamma narsaning 
asosi deb hisoblagan.
Qadimgi yunon faylasuflari orasida Anaksimandr o„zining materiya haqidagi 
fikr-mulohazalari bilan alohida ajralib turadi. Uning uchun materiya yoki birinchi 
modda sezish mumkin bo„lgan konkret jism emas, balki ayrim nomuayyan 
o„zgaruvchi mohiyatga ega bo„lgan apeyrondir. Atomistlarda materiya 
tabaqalashgan substrakt ko„rinishini kasb etadi. 
Materiyaning birinchi ilmiy konsepsiyasini miloddan avvalgi V asrda 
qadimgi atomistlar (Demokrit va boshqalar) taklif qilgan.
Demokrit
barcha narsalar oddiy ajralmas zarralar – atomlardan iborat, degan 
g„oyani ilgari surgan. Uning tasavvurida bu zarralar bir-biri bilan to„qnashib, bir-
biriga yopishib va bir-biri bilan birikib, biz ko„radigan narsalarni hosil qilgan. 
Narsalarning xossalari pirovard natijada ularni tashkil etuvchi atomlar shakli, 
kattaligi, o„zaro joylashuvi va harakatiga bog„liq. Bu barcha narsalarni tavsiflash 
va tushuntirishga asos qilib yagona umumiy sxemani – bilish obektining har 
qanday obektni atomlar birikmasi sifatida aks ettiruvchi modelini olish imkonini 
beradi. Shunday qilib, antik faylasuflar nuqtai nazaridan, materiya – bu barcha 
narsalar asosi. Odatda bular qadimgi donishmandlarning farazlari bo„lgan va 
ularning materializmi o„ta sodda xususiyat kasb etgan, chunki nazariy xulosalar 
borliqni kuzatish natijasi, tabiatni eksperimental o„rganish mavjud emasligi 
mahsuli bo„lgan.

Yüklə 0,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin