4-mavzu. Borliq – falsafa kategoriyasi Borliq tushunchasining tahlili



Yüklə 0,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/49
tarix07.01.2024
ölçüsü0,72 Mb.
#204009
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   49
1) маъруза матни 3-мавзу

Объектнинг атом модели
 
Объект атомлар бирикмаси 


moddiy borliqdan o„rin oladi va materiyaga g„oyalar etiladigan joy, ularning 
«doya»si va vazifasi bo„lish majburiyatini yuklaydi. Dunyodagi barcha 
jarayonlarning maqsadga muvofiqligi haqidagi tasavvur g„oya va narsalarning 
o„zaro bog„lovchi aloqasi bilan asoslanadi. G„oya narsalarning Cheksiz hissiy 
ko„rinishlarining asosiy manosini belgilovchi asos sifatida va har qanday yakka 
narsa uchun qonun sifatida tushuniladi.
Platonning muhim, lekin ayni paytda ikkinchi darajali rol o„ynovchi materiya 
haqidagi talimoti Aristotelning shu mavzudagi fikr-mulohazalariga bevosita turtki 
bo„lgan. Aristotelda «hyule» tushunchasi «morfe» yoki «eydos» («morphe» yoki 
«eydos») tushunchasi bilan uzviy bog„liq. Garchi Aristotelning ontologik 
konsepsiyasida materiya va shaklning dualizmi aniq-ravshan sezilib tursa-da, u 
hech qachon «hyule»ni mustaqil borliq sifatida tavsiflamagan. Uning fikricha
amalda materiya faqat shakl bilan birikkan ko„rinishda mavjud bo„ladi. Materiya 
«hyule» va «morfe» (shakl) bilan uyg„unlikda har qanday yuzaga kelish va 
o„zgarishning zarur universal negizi hisoblanadi.
Aristotelning materiya haqidagi tasavvuri o„rta asr falsafasiga ancha 
o„zgargan ko„rinishda o„tdi. O„rta asr teologlari Aristotelning ilmiy merosidan 
foydalanib, uning «morfe» (shakl) haqidagi g„oyasini o„zlashtirdilar. Ushbu g„oya 
boshqa qarashlardan ustun qo„yildi, u manaviy asos sifatida qarala boshlandi. 
Mazkur talqin materiyasiz sof shakllar, chunonchi: xudolar, ruhlar, farishtalar
odamlarning o„lmas ruhlari mavjudligini elon qilish imkonini berdi. Materiya 
doimiy, u dunyo yaralgunga qadar ham mavjud bo„lgan, degan g„oyani ilgari 
suruvchi «dahriylar» haqida malumotlar «cherkov rahnamolari» o„rtasidagi 
munozaralar orqali bizgacha etib kelgan bo„lsa-da, dunyoning moddiyligini 
o„rganish bilan bog„liq muammolar bu davrda ham to„la-to„kis barham topmadi. 
Materiyaning tabiati haqidagi masalada ular bir to„xtamga kelmagan bo„lsalar-da, 
uni echish fanning rivojlanishida muhim rol o„ynashiga, zero bilish qaysi yo„ldan 
rivojlanishi lozimligini belgilashiga ularning ishonchi komil bo„lgan. Ular avval 
barcha narsalarning asosi sanalgan materiyaning nimaligini aniqlash va shundan 
keyingina bunga asoslangan holda ayrim narsalarning kelib chiqishi va xossalarini 
tushuntirish lozim, deb hisoblaganlar. Jumladan, bu xususda Aristotel shunday deb 
yozgan: «Avvalo birinchi asos va sababni bilish kerak, zero ular orqali va ularga 
muvofiq qolgan barcha narsalar anglab etiladi...»
9

Uyg„onish davri faylasuflari izchil materialistlar bo„lmasalar-da, o„rta 
asrlarning quruq muhokamaga asoslangan, spekulyativ tafakkurini yakdillik bilan 
inkor etdilar. Mustaqil faol asos sifatidagi shakl g„oyasi chetga surib qo„yildi, 
materiya nafaqat potensial, balki amalda ham mavjud bo„lgan narsa sifatida 
tushunila boshlandi. Shunisi ajablanarliki, alximiya sohasidagi eksperimentlar 
amaliyoti tasirida shakl-materiya mahsuli, degan yondashuv yuzaga keldi. 
Uyg„onish davrining Bernardino Telezio, Fransiska Patritsiya, Jordano Bruno kabi 
faylasuflari ijodida «materiya» tushunchasi yangicha mazmun kasb etdi. 
9
Аристотель В 4-х т.Т.1. -М.: 1975. -С.68. 


Materiyaning yaralishi g„oyasi inkor etildi, materiya boqiy deb elon qilindi, harakat 
tabiiy kuchlar tasiri natijasi sifatida tushunila boshlandi.

Yüklə 0,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin