Potensial va aktual Cheksiz lik . Cheksiz lik tushunchasi potensial va aktual
Cheksiz likni o„z ichiga oladi.
Potensial Cheksiz lik miqdor va sifat o„zgarishlarining nihoyasiz jarayonini qayd etadi. Potensial Cheksiz lik to„xtatish, bekor qilish yoki mavjud emas deb elon qilish mumkin bo„lmagan shakllanish, o„zgarish va rivojlanish jarayoniga ishora qiladi. Aktual Cheksiz lik muayoyan sharoitda to„liq mavjud bo„lgan Cheksiz likning mavhumlashtirilgan ko„rinishidir. Bu o„xshash obektlarning Cheksiz
to„plamidan, masalan, Yer yuzidagi odamlarning sochlaridan yoki sayyoramizda
o„suvchi gullardan tashkil topgan o„ziga xos obekt sifatida oddiy tushunishga
asoslanadi. Aktual Cheksiz lik intiholi narsalarning Cheksiz miqdoridan tashkil
topgan obektlarning son-sanoqsiz to„plamlari aktual tarzda mavjudligi to„g„risida
so„z yuritish imkonini beradi. Aktual Cheksiz lik muayyan mavjud borliq sifatida
olinadi, ammo u doim eng ko„p etiroz va qarshilikka sabab bo„ladi. Ko„plab
faylasuflar bu masalani chetlab o„tishga harakat qilganlar. Bunda Aristotel
qarashlari ancha muhim rol o„ynagan. U ikki ming yil davomida amal qilgan
«aktual emas, balki potensial Cheksiz likkina mavjuddir», degan qoidani ilgari
surdi. Sog„lom fikr nuqtai nazaridan Aristotelning bu g„oyasini asoslovchi dalillar
bisyor. Potensial Cheksiz lik, obrazli qilib aytganda, har qanday songa birni
qo„shish imkonini beradi va ancha sodda mavhumlik hisoblanadi. Uni qabul qilish
va unga ko„nikish mumkin. Aktual Cheksiz lik esa mutlaqo paradoksal xususiyatga
ega, chunki u Cheksiz likni «shu erda» va «hozir» yakunlangan, deb hisoblaydi,
masalan: agar biron-bir ichkilikboz kishi hozirgacha ko„p ichkilik ichgani va yana
ikki shisha shmpan vinosi icha olishini aytsa, bu potensial Cheksiz lik hisoblanadi.
Agar u Cheksiz miqdorda shampan vinosi ichganini aytsa, uning bu fikriga absurd
gap sifatida qarash kerak bo„ladi. Ayni vaqtda, bu aktual Cheksiz likni o„zining
barcha elementlariga ega bo„lgan real obekt ko„rinishida mavjud Cheksiz lik
sifatida ifodalashga urinish hisoblanadi. Muttasil rivojlanuvchi olam shakllangan
aktual Cheksiz lik sifatida tavsiflanishi mumkin emas. Ammo aktual Cheksiz lik
g„oyasining o„zi ijod manbai va evristik izlanishlar uchun zamin sifatida ancha
samarali xulosa bo„ladi.