4-mavzu. Borliq – falsafa kategoriyasi Borliq tushunchasining tahlili

Harakat borliqning yashash sharti
. Bizni qurshagan dunyoning muhim 
xususiyati – Koinotda va uning barcha tarkibiy qismlarida yuz beradigan tinimsiz 
o„zgarishlardir. Hozirgi zamon falsafasida «harakat» tushunchasi «keng» manoda 
umuman har qanday o„zgarish haqidagi tasavvur sifatida talqin qilinadi. Kengayib 
borayotgan Metagalaktika ham, o„zaro tasirga kirishayotgan elementar zarralar 
ham, ko„payayotgan, moddalar almashinuvini amalga oshirayotgan tirik hujayralar 
ham, ijtimoiy jarayonlar va hokazolar, shu jumladan fikrlash faoliyati jarayonlari 
ham harakatda bo„ladi. Agar biz biron-bir tabiiy obekt yoki hodisani ularning 
tabiiy holatida anglab etmoqchi bo„lsak, «harakat» tushunchasini chetlab o„tishimiz 
mumkin emas. Bir qarashda, oddiy ong nuqtai nazaridan bu noto„g„ri, zero, 
aytaylik, Alp tog„lari yoki Misr ehromlarini kuzatar ekanmiz, biz ular abadiy 
harakatsizlik
holatida ekanligining guvohi bo„lamiz. Ammo 
bu harakatsizlik 
nisbiydir
. Umuman olganda, butun Koinot ulkan aylanma harakat holatida bo„lib, 
bu erda bizning sayyoramiz Quyosh atrofida, u bilan birga – bizning galaktikamiz 

---

markazi atrofida, u bilan birga esa – galakatik sistema markazi atrofida 
aylanadigan kichik bir zarradir. Harakatsizlik holatidagi narsalar strukturasi ham 
tinimsiz o„zgarish jarayonini boshdan kechiradi, chunki uzluksiz harakatda bo„lgan 
elementar zarralardan tashkil topadi. Temperatura o„zgarishlari, kimyoviy tarkib 
o„zgarishlari va shu kabilar bunday harakatning tashqi ko„rinishlari hisoblanadi. 
SHuningdek, atomlar va molekulalar ham Koinotda yuz bergan evolyusiya 
jarayonlari mahsulidir. Ular bizning Metagalaktikamiz mavjudligiga zamin 
hozirlagan Katta portlashdan keyingina vujudga kelgan. Buning ustiga hozirgi 
zamon geografiyasi qitalar bir-biriga nisbatan siljishini isbotladi. Ular ajralgan muz 
bo„laklari kabi Erning qaynoq magmasi bo„ylab yiliga bir necha santimetr tezlikda 
harakatlanadi.
Shunday qilib, 
harakat abadiy va yo„q bo„lmas, materiyadan ajralmas va 
mutlaqdir. Harakatsizlik esa nisbiy bo„lib, o„tkinchi xususiyatga ega.
Harakat 
Shuning uchun ham mutlaqki, u umumiy ahamiyat kasb etadi va (harakatsizlikdan 
farqli o„laroq) biron-bir tashqi omilga bog„liq bo„lmaydi. Oqilona nuqtai nazardan 
u boqiydir, chunki dunyoda uning boshi ham, oxiri ham ko„rinmaydi va zamirida 
kamida ikki kuch – tortish va itarish yotuvchi har qanday borliqning o„z-o„zidan 
harakati sifatida amalga oshadi.