4-mavzu. Borliq – falsafa kategoriyasi Borliq tushunchasining tahlili



Yüklə 0,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/49
tarix07.01.2024
ölçüsü0,72 Mb.
#204009
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   49
1) маъруза матни 3-мавзу

Kengayuvchi olam konsepsiyasi
. Kosmologiya muammosining taklif 
qilingan echimlariga nisbatan munosabat bir xil emas. Ayrim olimlar Cheksiz
kengayuvchi Olam gipotezasini qabul qilganlar va «Katta portlash» konsepsiyasiga 
ko„ra, taxminan 17-20 milliard yil oldin olam juda kichkina hajmda o„ta zich 
singulyar holatda bo„lgan, deb hisoblaydilar. Yuz bergan «katta portlash» olamning 
kengayish jarayonini boshlab bergan. Bu kengayish jarayonida moddaning zichligi 


o„zgargan, maydonning egriligi to„g„rilanib borgan. Ayrim olimlar fikriga ko„ra, 
kengayish o„rnini yana torayish egallaydi va butun jarayon takrorlanadi. Shu 
asosda harakatlanuvchi Olam gipotezasi ilgari surilgan bo„lib, unga ko„ra taxminan 
har 100 milliard yilda yangi sikl «katta portlash»dan boshlanadi. Aqlga 
sig„maydigan gipotezalarning birida «dastlabki portlash» natijasida gravitatsion 
maydonda singulyar holatdan faqat bizning metagalaktikamiz emas, balki ko„plab 
metagalaktikalar vujudga kelgani, ularning har biri barcha fizik ko„rsatkichlarning 
turli ifodalariga, chunonchi, alohida topologiyali (o„lchovlar miqdori har xil 
bo„lgan mahalliy ochiq yoki mahalliy yopiq) makoni va o„z kosmologik vaqtiga 
ega bo„lishi mumkinligi taxmin qilinadi.
Hozirgi «ko„p sonli dunyolar» konsepsiyalarida olamning ajabtovur 
manzarasi chiziladi. Bu fundamental falsafani moddiy dunyoning makon va 
vaqtdagi Cheksiz ligini metrik Cheksiz lik manosida emas, balki materiyaning 
makon va vaqt strukturalarining benihoya rang-barangligi sifatida tushunish lozim, 
degan asosiy qoidasi bilan hamohangdir.
Olam kengayishda davom etadimi yoki torayish jarayoni boshlanadimi, 
degan savol javobsiz qolmoqda. Ammo «qizil siljish» hodisasi hozirgi vaqtda 
nurlanish manbai uzoqlashib borayotganini, yani galaktikalar taxminan o„zigacha 
bo„lgan masofaga proporsional tezlikda har yoqqa «tarqalayotgani»ni tasdiqlovchi 
umumiy etirof etilgan fakt hisoblanadi. 
1912 yilda V.M.Slayfer galaktikadan 
tashqaridagi tumanliklar nurlanishlarining spektr chiziqlari spektrning qizil uchi 
tomonga siljiyotgani - «qizil siljish»ni aniqladi.
1929 yilda Edvin Xabbl tumanlik 
kuzatuvchidan qancha uzoqda bo„lsa, «qizil siljish» kattaligi ham, uning 
tumanlikdan uzoqlashish tezligi ham shuncha katta bo„ladi, degan qonunni va katta 
masofalarda galaktikalarning tezligi ulkan ifodalarga etishini aniqladi.
SHunga qaramay, olamning kengayishi bilan bir qatorda, uning torayishini 
yoki makonda cheklangan, lekin vaqtda Cheksiz olam navbatma-navbat dam 
kengayuvchi, dam torayuvchi harakatlanuvchi olam modelini ham taxmin qilish 
uchun nazariy imkoniyat mavjud.

Yüklə 0,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin