4-mavzu. Borliq – falsafa kategoriyasi Borliq tushunchasining tahlili



Yüklə 0,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə43/49
tarix07.01.2024
ölçüsü0,72 Mb.
#204009
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   49
1) маъруза матни 3-мавзу

Makonning ko‘p o‘lchovliligi.
Nisbiylik nazariyasini rivojlantiruvchi va 
kuchli, kuchsiz, elektromagnit va gravitatsion o„zaro tasirlarga nisbatan yaxlit 
yondashuvchi hozirgi tabiiy-ilmiy konsepsiyalar makonning uch o„lchovliligi va 
vaqtning bir o„lchovliligi (u o„tmishdan kelajakka qarab oqishi)ni moddiy jismlar 
borlig„ining ehtimol tutilgan hollaridan biri sifatida talqin qiladi va bizning 
Metagalaktikamiz bilan bir qatorda o„zga dunyolar ham mavjudligini faraz qilib, 
makon va vaqtning ko„p o„lchovliligi g„oyasini ilgari suradi. 
Boshqa olamlarda 
makon va vaqt butunlay o„zgacha tuzilish, ko„lamlilik va shakllarga ega bo„lishi 
mumkinligi taxmin qilinadi.
Makon va vaqt ko„rsatkichlari nafaqat mikro-, makro- va megadunyo 
darajasida, balki jonli tabiat, ijtimoiy borliq darajasida ham o„ziga xos 
xususiyatlarga egadir.
Erda hayot paydo bo„lishi bilan go„yo jonsiz tabiat makon va vaqti doirasida 
joylashgan alohida, biologik makon va vaqt o„lchovi yuzaga keladi. SHu 
munosabat bilan jonli va jonsiz tabiatdagi simmetriklik muammosi hayotni 
o„rganish bilan shug„ullanuvchi olimlar etiborini o„ziga tortdi. Jonli organizmlar 
simmetriyasi va asimmetriyasi hodisalarini L.Paster, I.Kant, V.I.Vernadskiy va 


boshqalar o„rgandi. Ular jonsiz tabiatga xos bo„lmagan asimmetriya molekulyar 
darajada atomlar guruhlarida «so„l» va «chap» qanotlar ko„rinishida namoyon 
bo„lishi, organizmlar darajasida esa ularning tuzilishi va dinamikasida aks etishini 
aniqladilar.
Makon va vaqtning metrik xossalari

Metrik xossalarga makon va 
vaqtning ko„lamlilik hamda davomlilik kabi miqdor ko„rsatkichlari kiradi.
Ko„lamlilik joy va o„rinning mavjudligini nazarda tutadi. Joy – makon chegarasi 
va u qamrab oluvchi muayyan hajmning birligi. O„rin – bir joyning boshqa 
joylarga nisbatan koordinatsiyasi. Joy va o„rin makon tuzilishini belgilaydi.
SHunday qilib, biz makon tuzilishi haqida so„z yuritganda uning joy va o„rnini 
tavsiflashimiz shart. 
Davomlilik va lahza vaqtning asosiy metrik ko„rsatkichlari
hisoblanadi. Lahza – davomlilikning boshqa parchalab bo„lmaydigan atomi, 
davomlilik kvanti. Davomlilikning o„zi bunda muayyan chegaraga solingan 
lahzalar majmui sifatida tushuniladi. Muayyan obekt mavjudligining dastlabki va 
pirovard lahzalari ana shunday chegara sifatida amal qiladi. Davomlilik – obekt 
mavjudligining davomiyligi va saqlanishidir. 
Davomlilik voqea-hodisalarning ayni 
bir vaqtda yuz berishi – sinxroniya yoki ketma-ketlik – diaxroniya munosabatlari 
bilan tavsiflanishi mumkin.

Yüklə 0,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin