9. ma’ruza. Qon fiziologiyasi. (2 soat) Reja: Qon sistemasi haqida tushuncha. Qon plazmasining tarkibi

 
Qon plazmasining tarkibi.
 
Qon plazmasi 90-92% suv va asosan oqsillar bilan tuzlardan tashkil topgan 
8-10% quruq moddadan iborat. Plazmada xossalari va funktsiyalar ahamiyati bilan 

---

bir-biridan farq qiluvchi bir necha xil oksil: alьbuminlar (taxminan 4,5%), 
globulinlar 2-3% va fibrinogen (0,4-0,2%) bor. Odam plazmasidagi oqsillarning 
umumiy miqdori o’rtacha hisob bilan 7-8%, plazmadagi quruq moddaning qolgan 
qismi boshqa organik birikmalar va mineral tuzlarga to’g’ri keladi.
 
Qon plazmasi tarkibi
 
Plazma tarkibi 
% - miqdorida
Plazma tarkibi 
% - miqdorida 
Suv 
Oksil 
Lipidlar
Neytral yog’ 
Glyukoza
Siydikchil 
Siydik kislotasi 
Kreatin 
Aminokislotalar
90,5 
8 
0,3 
0,2 
0,12 
0,03 
0,004 
0,006 
0,008 
Natriy
Kaliy 
Kaltsiy 
Magniy 
Xlor 
Gidrokarbonat 
Fosfat 
sulfat 
0,3 
0,02 
0,012 
0,0002 
0,35 
0,16 
0,03 
0,02 
Qon 
plazmasida 
oqsildan 
boshqa 
azotli 
birikmalar: 
oqsillarning 
gidrolizlanishi natijasida hosil bo’lgan ovqat hazm qilish yo’lidan so’riladigan va 
protoplazma oqsillarining sintezlanishi uchun hujayralar foydalanadigan moddalar 
(aminokislotalar, polipeptidlar) va oqsillarning parchalanishi natijasida hosil 
bo’lib, organizmdan chiqarib tashlanadigan moddalar (mochevina, siydik kislotasi, 
kreatinin, ammiak) bor. Plazmadagi koldik azot deb ataluvchi nooksil azotning 
umumiy miqdori 30-40 mg% ni tashkil qiladi. Uning yarmi mochevinaga to’g’ri 
keladi. Buyraklar etarli ishlamaganda qon plazmasida qoldiq azot juda ko’payib 
ketadi. Qon plazmasida azotsiz organik moddalar: organizm hujayralari uchun 
asosiy energiya manbai glyukoza (80-120 mg % yoki 4,4-6,7 mmol/l ) va organizm 
hujayralarining faoliyati natijasida hosil bo’lgan turli organik kislotalar, sut
kislotasi ham bor.
Qon plazmasida mineral moddalar qariyib 0,9% ni tashkil qiladi. Ularning 
tarkibi asosan Na
+
, K
+
Ca
++
kationlari va anionlardan (Cl
-
, HCO
-
3
, HPO
-
4
, H
2
PO
-
4
) 
iborat. 
Qon bilan bir xil 
osmotik
bosimga ega bo’lgan, yani tuzlar kontsentratsiyasi 
qonnikiga barobar keladigan eritmalar izotonik eritmalar yoki izoosmotik eritmalar 
deyiladi. Na C1 ning 0,9% eritmasi issiq qonli hayvonlar va inson uchun izotonik 
eritmadir. Bu eritma ko’pincha fiziologik eritma ham deyiladi. Osmotik bosimi 
qonnikidan katta bo’lgan eritmalar gipertonik eritmalar deyiladi, pastrog’i esa 
gipotonik eritma sanaladi. 
Lekin ajratib olingan a’zolarga faqat izotoniya emas, balki eritmaning tarkibi 
ham katta ahamiyatga ega. Issiq qonli hayvonlarning ajratib olingan organi ishlab 
turishi uchun suyuq eritma 0
2
bilan to’yintiriladi. Fiziologik eritmalar tarkibida 
plazma oqksillari kabi kolloid eritmalar yo’qligi sababli, ular qon plazmasiga teng 
kela olmaydi. Shuning uchun glyukozali tuz eritmasiga har xil kolloidlar, masalan: 
suvda eriydigan, yuqori molekulali (mol. og’irligi 1300 dan 100 000 gacha va 

---

undan ortiq) polisaxaridlar (bunday preparatlar dekstrin) yoki maxsus usulda 
ishlangan oqsil preparatlar qo’shiladi. 
Kolloidlar 7-8% mikdorda qo’shiladi. Odam qon yo’kotganda qon bosimini 
tiklash uchun organizmga shunday eritma yuboriladi. Biroq bunday eritmalar 
yaratilganiga qaramay, qon plazmasi qon o’rnini bosuvchi eng yaxshi suyuqlik 
bo’lib qolmokda. 
Qon plazmasining oqsillari 
Qon plazmasi oqsillarining ahamiyati hilma-hildir.
 
1. Qonning onkotik bosimini hosil qiladi. Qon va to’qimalar orasidagi suv 
almashinuvini ta’minlaydi. 
2. Oqsillar bufer xossasiga ega bo’lgani uchun qonning kislota ishqor 
muvozanatini saqlab turadi.
3. Oqsillar qon plazmasining muayyan darajada yopishqoq bo’lishini 
ta’minlaydi, bu esa arterial bosimni ma’lum darajada ushlab turish uchun 
ahamiyatli. 
4. Qon plazmasi oqsillari eritrotsitlarning cho’kishiga to’sqinlik qiladi. 
5. Plazma oqsillari qon ivishida ahamiyati katta (fibrinogen). 
6. Qon plazmasining oqsillari yuqumli kasalliklar bilan og’rimaslik, ya’ni 
immunitetning muhim faktori hisoblanadi (globulinlar). 
7. Qon plazmasining oqsillari garmonlar, mineral moddalar, lipidlar va 
xolesterin singari moddalarni tashishda ahamiyati katta. 
8. To’qima oqsillari uchun rezerv hisoblanadi. 
9. Kreator bog’lar hosil qilishda ishtirok etadi. To’qimalarning genetik 
apparatiga ta’sir etadi va ularning o’sishini, rivojlanishini, differentsirovkasi va 
organizm tuzilishini ta’minlaydi. 
Qon plazmasida bir necha o’n turli oqsillar bor, ular alьbuminlar, 
globulinlar va fibrinogenlardan iborat