[phone] kirish biologiya tiriklik

7-sinf zoologiya 2017-yilgi nashr

25	Arastu		Zoologiyaga oid eng qadimgi asarlarni eramizdan 4 asr oldin yozgan. Uning asarlarida 500 ga yaqin hayvon turiga tavsif berilgan.
26	Anton Levenguk		XVI- XVII asrlarda yashagan mikroskopda ko‘rinadigan hayvonlarni kashf etgan
27	Karl Linney		XVIII asrda hayvonlarni tur, urug‘, turkum va sinflarga ajratib o‘rganishni taklif etgan
28	Ch. Darvin		XIX asr o‘rtalarida hayvonlarni o‘rganish orqali o‘zining olamshumul evolyutsion ta’limotini yaratdi.
29	D. N. Kashkarov		Birinchilar qatorida hayvonlar ekologiyasini o‘rganishni boshlab berdi.
30	L. M. Isayev P. F. Borovskiy		Olib borgan tadqiqotlar O‘rta Osiyoda rishta, bezgak paraziti va leyshmaniya kabi xavfli parazit hayvonlarning tugatilishi uchun asos bo‘ldi.
31	T. Z. Zohidov, O. P. Bogdanov		Umurtqali hayvonlarni o’rgangan.
32	A. M. Muhammadiyev, V.V. Yaxontov, A. T. To‘laganov, J. A. Azimov,M. A. Sultonov, S. N. Alimuhamedov		Umurtqasiz hayvonlarni o’rganishgan.
33	Ibn Sino		“Tib qonunlari” asarida dorivor giyohlar yordamida odam ichagidan parazit chuvalchanglarni haydab chiqarish haqida yozgan.
34	A. T. To‘laganov		O‘simlik gelmintlarini o’rgangan.
35	M. A. Sultonov, J. A. Azimov, E. X. Ergashev		Yovvoyi va uy hayvonlari hamda o‘simlik gelmintlarini o‘rganishgan.
36	K.I. Skryabin		Bu olim boshchiligida gelmintolog olimlar ko‘p ishlarni amalga oshirishgan.
37	A. O. Kovalevskiy		Lansetnikni kashf etdi.

8-sinf odam va uning salomatligi 2019-yil nashr

38	Aristotel	“Inson uchun birinchi baxt uning sog’ligi,ikkinchisi go’zallikdir “-degan ekan. Qadimgi yunon faylasufi va shifokori. Fanga aorta tushunchasini kiritgan Tabiatning asosiy pog’onalari- anorganik dunyo,o’simlik hayvon,odam to’g’risidagi g’oyani ilgari surgan hamda odam-ijtimoiy jonzot o’z aql va idroki bilan hayvonlardan farq qilishi to’g’risidagi g’oyani ilgari surgan
39	Abu Ali Ibn Sino	Buyuk shifokor,faylasuf,shoir,musiqashunos.Uning 5 jildlik “Tib qonunlari”asarida anatomiya,gigiyena,ichki kasalliklar,jarrohlik,dorishunoslik va tibbiyotning boshqa sohalariga oid ma’lumotlar berilgan.Asar bir necha asr
		davomida tibbiyot sohasida asosiy qo’llanma bo’lmoqda.
40	Abu Rayhon Beruniy	Enseklopedik olim.O’z davrida ma’lum bo’lgan barcha fanlar bo’yicha yirik asarlar yozgan.Uning “Saydana” asarida 880 ga yaqin o’simlik turiga tavsif berilgan,o’simlik va hayvon mahsulotlari hamda mineral moddalardan tayyorlanadigan1000 dan ortiq dori- darmon to’g’risida ma’lumot bergan
41	Andres Vezaliy	Italiyalik shifokor,anatomiya fanining asoschilaridan biri.U odam organizmi tuzilishini yorib ko’rish orqali o’rganishni birinchilardan bo’lib boshlagan.”Odam tanasing tuzilishi to’g’risida”asarida barcha organlarni rasmlar orqali tasvirlab boshqalar yo’l qo’ygan kamchiliklarni tahlil qilgan.
42	Aripov O’ktam Aripovich	Organlar va to’qimaqlarni ko’chirib o’tqaizsh orqali bemorlarni davolash sohasida mahsus laboratoriya tashkil etgan.Surunkali buyrak xastasliklarida bemorga sog’lom buyrakni ko’chirib o’tkazish orqali davolashni amalgam oshirgan.Oshqozon osti bezining bir qismini ko’chirib o’tkazish usulini ishlab chiqqan
43	Galen	Qadimgi rim shifokori. “Odam tanasi qismlari”asarida odam organizmini tasvirlab bergan.Anatomiya va fiziologiya diagnostikasi davolash va profilaktikaning asosi ekanligini ko’rsatib bergan.Tibbiyotga hayvonlar ustida tajribalar kiritgan.Uning asarlaridan XIV asr davomida foydalanib kelingan
44	Gippokrat	Qadimgi yunon shifokori. Odamning to’rt xil mijozi va odam tuzilishi,organizmning bir butunligi to’g’risidagi dunyoga mashhur g’oyalarni ilgari surgan.U bemorga va uni davolashga xususiy yondashuv g’oyasini taklif etgan.Uning asarlari klinik tibbiyotga sos bo’ldi.
45	Gippokrat	Bundan 2500 yil oldin taklif etgan klassifikatsiyaga asosan odamlar xolerik (muvozanatlashmagan ,oson qo’zg’aluvchan), sanvinik (muvozanatlashgan,optimistik), oson qo’zg’aluvchan ya’ni flegmatiklar(muvozanatlashgan) va Melanxolik (muvozanatlashmagan) tiplarga ajratgan.
46	I.I.Mechnikov	Leykotsitlarning ayrim xillari qon tomirlari devoridan to’qimalarga o’tish va u begona zarralarni qamrab olib,hazm qilish xususiyatiga ega.Bu hodisani fagotsitoz,yutuvchi hujayralarni esa fogotsitlar deb atagan
47	I.M.Sechenov	Nerv sistemasining reflektorlik funksiyasini tushintirib bergan.U odamning xatti-harakatlari va ruhiy holati nerv sistemasining reflektorlik faoliyati bilan bog’liqligini isbotlab bergan.Uning 1863-yilda chiqqan “Bosh miya reflekslari”asarida ta’kidlanishicha,bosh miya reflekslari chambarchas bog’langan 3 ta qismdan iborat ekanligini aytgan
48	I.P.Pavlov	V.A.Basovni ishini davom ettirdi va toza oshqozon shirasi olish metodini ishlab chiqdi.I.P.Pavlov oshqozon shirasi faqat ovqat yeganda emas,balki ovqatni ko’rganda,hidini sezganda yoki ovqatlanish bilan bog’liq boshqa holatlarda ajralishini tushintirib berdi.
	I.P.Pavlov	I.M.Sechenovning ishlarini davom ettirdi,shartsiz va shartli reflekslarni kashf etdi va oliy nerv faoliyati to’g’risidagi zamonaviy ta’limotni yarartdi.Uning ko’rsatishicha,oliy nerv faoliyati ichki muhit doimiyligini saqlashga qaratilgan tuban nerv faoliyatidan farq qiladi. Shartli reflekslarni hosil bo’lishini itlarda tajriba orqali ko’rsatib bergan.
	I.P.Pavlov	Odam nerv sistemasini kuchli kuchsiz tiplarga ajratgan.U kuchli tipni muvozanatlashmagan va muvozanatlashgan tiplarga,muvozanatlashganni esa harakatchan va harakatsiz tiplarga ajratgan. Sensor sistemani analizatorlar deb atagan.
49	K.Funk	Vitamin terminiga asos slogan.
50	K.Lanshteyner	1940-yilda eritrotsirlarda resul omil,antigen borligini aniqlaganlar.
51	K.Lanshteyner va Y.Yanskiy	1901-1907- yili qonning eritrotsitlari tarkibida aglutinogen,plazmasi tarkibida agglutinin moddalari bo’lishini aniqladilar.
52	L.I. Lunin	Vitaminlarni o’rganishni boshlab bergan.
53	Leonardo da Vinchi	Uyg’onish davri atoqli rassomi va matematigi.Buyuk anatom va fiziolog.Odam tanasi tuzilishining butun dunyoga mashhur bilimdoni.Ilk bor rasmlar orqali odam organizmining realistic tasvirini yaratib bergan.Uning anatomiyaga oid rasmlari hozirgi davrda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan.
54	Lui Montano	1983-yilda OITV virusini aniqladi.
55	Mechnikov Ilya Ilich	Biologiyaning bir qancha yo’nalishlari,jumladan,mikrobioogiya va immunologiya sohalariga asos slogan atoqli rus olimi.Organizmning kasalliklarga chidamlilik xususiyatini ochib bergan.U immunitetning fagotsitar nazariyasini yaratgan. .Gerentologiya(odam umrini uzaytiris)ga oid Ishlari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan.
56	Pavlov Ivan Petrovich	Fiziologiya sohasida dunyoga mashhur atoqli rus olimi.Nobel mukofoti laureati.Ovqat hazm qilish fiziologiyasi,qon aylanish,odam va hayvonlarning nerv sistemasiga oid yirik asarlari uni dunyoga tanitgan.I.P.Pavlov shartli reflekslarni tormozlanishi to’grisida ta’limot yaratgan.
57	Sechenov Ivan Mixaylovich	Rus tabiatshunosi,rus fiziologiya maktabining asoschisi,psixalogiyadan tabiiy ilmiy yo’nalishga sos slogan.”Bosh miya reflekslari”,”Nerv sistemasi fiziologiyasi” asarlarining muallifi.Bosh miyaning reflektorlik xususiyati kashf etgan.I.P.Pavlov uni,”Rus fiologiyasining otasi” deb atagan.
58	To’raqulov Yolqin Xolmatovich	Atoqli bioximik,biologiya va O’zbekistonda tibbiyot fanlari tashkilotchisi. Qalqonsimon bez gormonlari,hujayra metobolizmi va endokrin xastalilarga tashxis qo’yish va davolashning yangi usullarini ishlab chiqqan. Olim izotoplardan biologiya va tibbiyotda foydalanish yo’llarini ochib bergan.
59	V.A.Basov	Itlar oshqozoniga fistula qo’yish orqali oshqozon shirasi olish metodini ishlab chiqdi.
60	Vohidov Vosid Vohidovich	Mashhur jarroh va olim.O’zbekistonda ixtisoslashgan jarrohlik maktabining tashkilotchisi.Olim jarrohlikning ko’pchilik sohalarida ilmiy tadqiqotlar olib brogan.U o’pka,o’t yo’llari,jigar,oshqozon,yurak,qon tomirlari,harakat organlari,qorin va ko’krak qafasining keng tarqalgan kasalliklarini tadqiq qilgan.
61	Yunusov Adham Yunusovich	Atoqli fiziolog olim.Issiq sharoitda odam va hayvonlar organizmida suv va tuz almashinuvining fiziologik mexanizmini o’rgangan.Olim odam va hayvonlar organizmining yuqori haroratga moslanish xususiyatini ochib bergan.
62	Zufarov Komiljon Adhamovich	Gistolog olim.Sog’lom va kasal organizmda sodir bo’ladigan jarayonlar,ularning boshqarilishini o’rgangan.Organizmda filtiratsiya,sekretsiya va so’rilish jarayonlaring hujayraviy mexanizmi va ular boshqarilishini ochib bergan.O’zbekistonda birinchi bo’lib electron mikroskopiya laboratoriyasini tashkil etgan.

9-sinf 2019-yilgi nashr

63	J.B.Lamark va G.R.Trevinarus	1802-yili biologiya atamasini fanga kiritgan
64	A.Levenguk	1680-yilda qonda qizil qon tanachalari-eritritsitlarni,bir hujayrali hayvonlar va bakteriyalarni birinchi marta o’rgandi.
65	A.M.Muzaffarov, M.I.Mav loniy S.Asqarova, A.Xolmurodo v	Mikrobiologiya faning rivojlanishiga katta hissa qo’shdilar.
66	D.Abdukarimov	Kartoshkaning “Samarqand” navidan bir yilda ikki marta hosil oladigan navini yaratdilar.
67	D.I.Ivanovskiy	1892-yilda tamaki o’simligida uchraydigan tamaki mozaikasi deb ataluvchi kasallik qo’zg’atuvchisining o’ziga xos xususiyatini aniqladi.
68	F.de.Erell	1917-yilda bakteriyalarni zararlovchi bakteriofag- virusni kashf etdi.
69	F.Galton	Genelogik(shajara) usulini dastlab joriy etgan.
70	F.Leffler va P.Froshlar	Uy hayvonlarida uchraydigan oqsil kasalligini qo’zg’atuvchilar ham bakteriyali filtirdan o’tib ketar ekan degan xulosaga kelishdi.
71	F.Misher	1869-yilda leykotsitlar yadrosidan nuklein kislatalarni topdi.
72	G.D.Karpechenko	Karam bilan turpni chatishtirdi.
73	G.de-Friz,E.Chermak va K.Korrens	1900-yilda irsiyat va irsiylanish qonunlarini qayta kashf etishdi.
74	G.Mendel	Irsiyat va irsiylanish qonunlarini,gamatalar sofligi gipotezasini kashf etgan.
75	Gekkel	1866-yilda ontogenez atamasini fanga kiritgan.
76	I.Abdukarimov, R.Muham medov, O.Odilova	Genetik injeneriya va biotexnologiya sohasida ilmiy ishlar olib bormoqdalar.
77	Ibrohim Abduraxmonov	Genetik injeneriya va biotexnologiya usullarini qo’llash orqali g’o’za genlarinidan foydalanib “Porloq” navini yaratishdi.
78	J.A.Musayev, O.Jalilov, N.Nazirov, S.Mirahmedov A.Abdukarimov, Abdullayev	O’zbekistonda genetika fanining rivojlanishiga katta hissa qo’shishgan.
79	J.Musayev, A.Abdukarimov	Genetika sohasida ilmiy ishlar olib bormoqdalar
80	J.Uotson va F.Krik	1953-yilda DNK tuzilishini kashf etishdi.
81	J.Xamidov	Hujayra va hujayra injeneriyasi sohasida ilmiy ishlar olib bormoqda.
82	K.Ber	Sutemizuvchilarning tuxum hujayrasini kashf etdi va ko’p hujayrali organizmlar bitta urug’langan tuxum hujayra-zigotadan rivojlanishi isbotladi.
83	K.Ber	Embrionning o’xshashlik qonunini kashf etdi.
84	K.Sh.Tojiboyev	O’zbekiston florasini o’rganish sohasida katta ilmiy tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar.
85	K.Zufarov	Hujayraning kimyoviy tarkibi bo’yicha ilmiy ishlar olib bormoqda.
86	K.Zuparov va J.Hamidov	Hujayra biologiyasini o’rganishga katta hissa qo’shishgan.
87	M.M.Bushuyev	Yaratgan qoramol zoti 1949-yildan urchitila boshlagan.
88	M.Malpigi va N.Gryu	1671-yilda o’simlik hujayrasini tuzilishini o’rgandi.
89	M.Mavloniy	Bir qator achitqi zamburug’larini o’rganib,ularni novvoychilik,chorvachilik va boshqa sohalar uchun achitqilar tayyorlash texnologiyalarini yaratdi.
90	M.S.Navashin	1915-yilda endospermning triploid tabiatini kashf etgan.
91	M.Shleyden va T.Shvan	1838-1839-yillarda hujayra nazariyasini yaratishdi.
92	Mahmud Mirzayev	Meva va rezavor mevalarni 200 ga yaqin navlarini yaratildi.Shulardan 100 ga yaqinini hozirgi kunda mamlakatimizning turli hududlarida ekib mo’l hosilolishmoqdalar.
93	Myuller va Gekkel	Biogenetik qonunni kashf etishgan.
94	N.I.Vavilov	1920-1940 yillarda Rossiya va chet ellarda bir qator ekspeditsiyalarni uyushtirdi.Madaniy o’simliklarning kelib chiqishini 7 markazga bo’ldi.
95	Nabijon Nazirov va Oston Jalilov	G’o’zaning serhosil AN-402,Samarqand-3,Yulduz kabi navlarni yaratishdi.
96	Nilson Ele	Polimer irsiylanishni o’rgandi.
97	O’.T.Allanazarova	O’zbekiston va MDH davlatlari o’simliklar qoplamini tarqalish qonuniyatlariga asoslanib,geobotanik xaritasini tuzish sohasida ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar.
98	Q.Zokirov, A.Muzaffarov	Botanika sohasida ilmiy ishlar olib bormoqda.
99	R.Broun	1831-yilda hujayralarda yadro mavjudligini aniqladi.
100	R.Virxov	Hujayrasiz hayot yo’qligini,hujayraning tarkibiy qismi yadro ekanligini va hujayra faqat hujayrdadan ko’payishini isbotlab berdi.
101	Rizamat ota Musamuham-medov	“Rizamat”,”Gultish”,”Sohibi”,”Hiloliy” kabi uzum navlarini yaratdilar.
102	S.G.Navashin	1898-yilda gulli o’simliklarda qo’sh urug’lanish hodisasini kashf etdi.
103	S.Mirahmedov, N.Nazirov, O.Jalilov	Seleksiya sohasida ilmiy ishlar olib bormoqdalar.
104	S.Rahmonqulov	“Umid”,”Oqqo’rg’on-2”,”Mang’it-1”,”Mang’it-2”,”Istiqlol-14”,”Sulton” kabi navlarni yaratdi.
105	Sodiq Mirahmedov	Meksikadan keltirilgan viltga chidamli g’oza navi bilan O’zbekistondagi viltga chidamsiz g’oza navini chatishtirib viltga chidamli “Toshkent-1”,Toshkent- 2”,Toshkent-3” navlarini yaratdi.
106	T.Morgan	Xromasoma nazariyasini yaratgan.
107	T.Zohidov, A.Muhammadiyev J.Azimov	Zoologiya sohasida ilmiy ishlar olib bormoqdalar.
108	V.Betson	1906-yili genetika atamasini fanga kiritgan.
109	Ya.Purkine	Hujayra tarkibidagi suyuqlikni protoplazma deb atashni taklif etgan.
110	Yo.To’raqulov va B.Toshmuhammedov	Hujayraning kimyoviy tarkibini,ularda sodir bo’ladigan kimyoviy jarayonlarini o’rganishga katta hissa qo’shishgan.
111	Yo.X.To’raqulov, B.Toshmuhammedov	Biokimyo va endokrinologiya sohasida ilmiy ishlar olib bormoqdalar.