A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

( Cytospora rubescens
) kasalligi bilan kasallanish darajasi tu p ­
roqdagi namlik m iqdori va tuproq sharoiti bilan bog‘liq hisobla­
nadi. Bunday ekologik sharoitda daraxt o ‘simliklari bu sap ro tro f 
zam burug‘ga nisbatan tabiiy im m unitet xususiyatini y o ‘qotib, u 
bilan kuchli darajada kasallanadi. Bu zam burug
1
M oskva sh a r­
oitida shu o ‘simlikka nisbatan boshqacha patogenlik xususiyatini 
nam oyon qiladi.
Sharoit ta ’sirida m ikroorganizm lar xususiyatlarini o ‘zgarishini 
beda o ‘simligi tuganaklarida sim bioz usulda hayot kechiruvchi 
tuganak bakteriyalari qorong‘ilik sharoitda patogenlik xususiyat­
larini nam oyon qiladi.
T up ro q tarkibida bo r m oddasi etishm aganda kanopni ivitish 
jarayonida qatnashadigan 
Bacillus macerans
bakteriyasi bilan 
kasallanadi.
0 ‘SIMLIKLARNING KASALLIKLARGA IMMUNITET
XUSUSIYATLARIDA GEOGRAFIK OMILLARNING ROLI
0
‘sim liklarning im m u n itet xususiyatlarining o ‘zgarishida 
geografik om illarning h a m aham iyati kattadir. Shuning u c h u n
m a ’lu m ekologik sh a ro it yoki geografik k en g lik lard ag in a 
o ‘sim liklam ing im m u n itet xususiyatlari saqlanib qoladi. H ar 
bir geografik kenglikda o ‘stirilgan o ‘sim liklar shu kenglikda 
im m unitet xususiyatlarini nam oyon qilsa, boshqa m intaqalarga 
o ‘tkazilganda ularning bu xususiyatlari keskin yo ‘qolib ketishi 
m um kin. M asalan: b u g ‘doyning Lyutestsent 062 navi oldin 
boshqa m intaqalarda etishtirilib, keyin Sankt-P eterburgda etish- 
tirilganda q o ‘ng‘ir zang va qorakuya kasalliklari bilan tu rlich a 
kasallanadi. Bu jaray o n havo haro rati pasaygan va h aro rati 
ko'tarilgan sharoitda bu navning im m u n itet xususiyati keskin 
kam ayib kctgan. S an k t-P eterb u rg sharoitida etishtirilgan lekin 
Prim oryc oMkasidan keltirilgan Lyutestsent 062 navi 100 % 
kasallansa, M ongoliyadan keltirilgan navlar 19 % ga, A stra- 
xan viloyatidan keltirilgan navlar 41 % ga kasallanganligi an - 
iq lan d i. Bu n av n in g im m u n ite t x u su siy atlarid ag i b u n d a y
o'zgarishlar kcyingi avlodlarda ham saqlanib qolgan. Bunga asosiy
50

---

sabab, quruq iqlim sharoitida o ‘simlik m exanik to ‘qim alarining 
yaxshi rivojlanishi natijasida o ‘simlik to ‘qimlariga parazitlam ing 
kirib kelishiga qarshilik qiluvchi to ‘siqlar paydo b o ‘ladi. N atijada 
parazitlam ing oziqlanishi u ch u n zaru r boMgan oqsil, uglevod- 
lar, qandlarning parchalanishi keskin kam ayib ketadi. Shim oliy 
rayonlarda esa o ‘sim lik hujayrasi tarkibidagi oqsil, qand m o d - 
d a la ri ju d a k o ‘p m iq d o r d a h o sil b o ‘lib , h u ja y ra n in g
o ‘tkazuvchanlik xususiyatlari ortib ketadi. Bu jarayon natijasida, 
o ‘sim Iiklarning infeksiyaga qarshiligi keskin kam ayib ketadi. 
S hunday qilib, qaysi kengliklarda keng tarqalgan kasalliklar 
m avjud joyda o ‘sgan o ‘sim liklar shu joyning kasalliklariga 
ch id am li b o ‘lib qoladi.
B unday qonun iy atlam i g ‘o ‘za o ‘simligiga nisbatan h am ku- 
zatish m um kin. M asalan, T urkm aniston sharoitida gom m oz va 
barglar buralishi kasalligi bilan kasallangan ingichka tolali g ‘o ‘za 
o ‘simligi O zarbayjon sharoitida kam m iqdorda kasallanadi. 
Shuningdek, Ozarbayjon sharoitida etishtirilgan o ‘rta tolali g‘o ‘za 
navlari so'lish kasalligi bilan kuchli darajada kasallanadi. Bunga 
asosiy sabab, turli sh aro itd a hosil b o ‘layotgan uru g ‘ning shakl- 
lanishida tu rlich a fiziologik jaray o n lar ro ‘y berishidir. S huning 
uch u n h ar qanday navlarning im m u n itet xususiyatlari u yetish- 
tirilgan sharoitlardagina uzoq saqlanib qolishi m um kin.