A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

vodorod bog
‘
lar
deb ataladi. Suv qutblangan 
moddalar uchun juda yaxshi erituvchi hisoblanadi.
Suv erituvchi sifatida hujayra moddalarning parchalanishini ta’minlaydi. 
Shu bilan birga hujayra faoliyati tufayli hosil bo‘lgan moddalar suv yordam-

---

56
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
ida
tashqariga chiqariladi. Ko‘pchilik kimyoviy moddalar hujayraning tashqi 
membranasi orqali faqat erigan holda o‘tishi mumkin.
Suv toza kimyoviy modda sifatida ham o‘ta muhim ahamiyatga ega. Bir 
qator katalizatorlar ta’sirida suv gidroliz reaksiyalarini amalga oshiradi. Bu 
reaksiyalarda suvning oH
–
va H
+
guruhlari turli xil molekulalarning erkin 
valentligiga birikadi. Natijada yangi xususiyatga ega bo‘lgan yangi modda 
hosil bo‘ladi.
Suv katta issiqlik sig‘imiga va issiqlikni yaxshi o‘tkazish xususiyatiga 
ham ega. Shuning uchun hujayra ichidagi harorat deyarli o‘zgarmaydi yoki 
hujayra atrofidagi muhitga nisbatan juda kam darajada farqlanishi mumkin.
Mineral tuzlar. Hujayradagi anorganik moddalarning katta qismi tuzlar 
sifatida uchraydi. Ular ion holatida yoki qattiq erimaydigan tuz ko‘rinishi-
da bo‘ladi. Ion holda uchraydiganlar orasida K
+
, Na
+
, Ca
2+
tuzlari muhim 
ahamiyatga ega. Chunki ular tirik organizmlarga xos bo‘lgan xususiyat — 
qo‘zg‘atuvchanlikni amalga oshirishni ta’minlaydi.
Hujayraning buferlik xususiyati uning ichki qismidagi tuzlarning ara-
lashmasiga bog‘liq. Hujayraning ichki muhitini mo‘tadil darajada kuchsiz 
ishqoriy holatda saqlab turish qobiliyati uning 
buferligi
deb ataladi. Hu-
jayraning ichki muhit buferligini asosan H
2
Po
–
4
va HPo
4
2–
— anionlari 
ta’minlaydi. Hujayra tashqarisidagi suyuqlik va qonda buferlik vazifasini 
h
2
Co
3
va HCo
–
3 
bajaradi. Kuchsiz kislotalar va kuchsiz ishqorlarning 
anionlari vodorod ionlari hamda gidroksil-ionlar (oH
–
) bilan bog‘lanadi. 
Natijada hujayraning ichki muhiti buferlik darajasi ya’ni, pH qiymati deyarli 
o‘zgarmaydi. Ca va P ning asosiy qismi suyak to‘qimalarini hosil qilishda 
ishtirok etadi. Ulardan asosan murakkab kalsiy fosfat va murakkab kalsiy 
karbonat tuzlari ko‘rinishda foydalaniladi.