Agrar munosabatlar va agrobiznes

Asosiy tushunchalar

Agrar munosabatlar - agrar sektorda iqtisodiy faoliyat jarayonida yuz beradigan barcha munosabatlar eng asosiy omil bo'lgan yer bilan bog'liq, shuning uchun ham yerga egalik qilish, tasarruf etish va undan unumli foydalanish bilan bog'liq bo'lgan munosabatlardir.
Yerning tabiiy unumdorligi - uzoq yillar davomida kishilarning hech qanday aralashuvisiz, tabiiy o'zgarishlar natijasida yerning ustki qatlamida o'simlik "oziqlanishi" mumkin bo'lgan turli moddalarning yujudga kelishi.
Yerning iqtisodiy unumdorligi - tuproq unumdorligi kishilarning tabiatga ta'siri natijasida, ya'ni tuproq tarkibi vа dehqonchilik usullarini yaxshilash sun'iy yo'l bilan amalga oshirilishi.
DIFFERENSIAL RENTA Ining hosil bo’lishi

Yer uchastkasi	Ishlab chiqarish xarajatlari (so’m)	O’rtacha foyda (so’m)	Umumiy qiymat (so’m)	Yalpi hosil (tonna)	Individual qiymat (so’m)	Bozor bahosi (so’m)	Yalpi sotilgan tushum (so’m)	Differensial renta I
Yaxshi	10000	4000	14000	30	467	700	21000	7000
O’rtacha	10000	4000	14000	25	560	700	17500	3500
Yomon	10000	4000	14000	20	700	700	14000	-

Jadvalda bir miqdorga ega bo'lgan, lekin hosildorligi turlicha, uch hil yer uchastkalari misol qilingan. Misolda bu uch hil yer uchastkalaridan olingan mahsulotning ijtimoiy qiymati bir hil, ya'ni 14000 so'mni tashkil qiladi. Yalpi hosildorlik yaxshi yer uchastkasida ЗО tonna, o'rtacha yer uchastkasida - 25 vа yomon yer uchastkasida 20 tonnani tashkil qiladi. Har bir uchastkadan turlicha hosil olinganligi tufayli ularda yetkazilgan mahsulotlarning individual qiymati ham turlicha bo’lib chiqadi. Qishloq хо'jaligi mahsulotlari sifati yomon uchastkada yetishtirilgan mahsulot narxida sotiladi, ya'ni misolimizda bu narx 700 so'mni tashkil qiladi. Natijada yomon yer uchastkasi o'zining yakka ishlab chiqarish xarajat1arini qoplash vа foyda olish imkoniga ega bo'ladi. O'rtacha vа yaxshi yer uchastkalarida esa yomon yer uchastkasiga nisbatan З500 va 7000 so'm miqdorida qo'shimcha daromad olinadi.
Bu olingan qo'shimcha daromad yerning tabiiy unumdorligi bilan bo'g'liq bo'lgan differensial renta Ini tashkil qiladi.
Yerning tabiiy unumdorligidan tashqari iqtisodiy unumdorligi ham mavjud. Tadbirkor yerning hosildorligini oshirish maqsadida yerga kapital qo'yadi. Qo'yilgan kapital esa turli uchastkalarda turlicha natija beradi. Yerga ketma-ket qo'shimcha kapital sarf1ash natijasida hosil bo'lgan iqtisodiy unumdorlik ham farq qilishi mumkin. Natijada daromadlarda ham farq bo'ladi. Yerga qo'shimcha kapital sarflab olingan daromaddagi farq differensial renta II deb ataladi.