Tok tuplarini yoshartirish usullari. Tokning yer ustki qismlari yer ostki
qismlariga qaraganda kam yil yashaydi. Ildizlari muhitning va odamning tashqi
ta‟siridan himoyalangan bo„ladi. Tokning yer ustki qismlari har yili kesib turiladi,
ko„pincha mexanik shikastlanadi, tuplar ko„milayotganda va ochilayotganda sinadi,
yerga ishlov berishda shikastlanadi, sovuq uradi, zararkunanda, kasallik va
boshqalardan zararlanadi. Shuning uchun tanasi va ko„p yillik shoxlarining hayoti
ko„pincha ularning tabiiy qariligi boshlangunga qadar tugaydi. Masalan,
O„zbekistonda tuplarga kalta qilib shakl berilganda uzum zanglar 8-12 yoshida,
o„rtacha shakl berilganda esa to„rtinchi-oltinchi yili eng ko„p hosil beradi. Shundan
keyin hosili kamaya boshlaydi. Bu davrda ularni yangisi bilan almashtirish kerak.
Zangning novdalari ham tez qariydi va vaqti-vaqti bilan almashtirib turish kerak
bo„ladi.
Yoshartirish muddatlari tupning holatiga qarab belgilanadi. Zangning uchidagi
novdalar sust o„sishi va tupning asosida ko„p bachki novdalar paydo bo„lishi bilanoq
yoshartirishga kirishiladi.
O„z vaqtida yoshartirish yo„li bilan tuplardan ko„p bachki novdalar chiqishining
oldi olinadi va tegishli agrotexnikani qo„llab, hatto qari tuplardan ham har yili muttasil
hosil olish ta‟minlanadi.
Tuplar to„liq yoki qisman yoshartiriladi. Tuplar to„liq Yoshartirilganda ularning
hamma yer ustki qismlari shakllantiriladi. Bu usul kam, tupning barcha yer ustki
qismlari sovuqdan zararlanganda yoki tup juda qari, Shuningdek, noto„g„ri kesish
sababli xunuklashgan zang va kunda hosil bo„lgandagina qo„llaniladi. Tup parxish
qilish yo„li bilan ham to„liq yoshartiriladi. Ko„pincha tok qisman yoshartiriladi,
buning mohiyati qo„yidagichadir: tok tupining asosida yon zangining pastki
qismlarida tupning eski qismidan o„sib chiqqan, qulay joylashgan novdalar
qoldiriladi. Kelgusi yili bahorda ular ikki-uchta kurtak qoldirib kesiladi, eski (qari)
zangga tegilmaydi va u hosil berishda davom etadi. Meva halqalari chiqarishi uchun
uchinchi yili yoshartirish butog„i kesiladi va eski zang arralab tashlanadi. Kesilgan
154
joyidagi to„qimalar qurib qoladi, ularning sirti gummi elim (himoya modda) bilan
qoplanadi.