Al-xorazmiy nomidagi urganch davlat universiteti


-mїsh sifatdoshi qadimgi turkiy yozma yodgorliklarda ham uchraydi: Qañїm qag‘an yäti yegirmi ärin tashїqmїsh



Yüklə 3,6 Mb.
səhifə131/195
tarix27.09.2023
ölçüsü3,6 Mb.
#149418
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   195
O‘zbek tilshunosligi

-mїsh sifatdoshi qadimgi turkiy yozma yodgorliklarda ham uchraydi: Qañїm qag‘an yäti yegirmi ärin tashїqmїsh (Mening otam 17 kishini olib ketgan).
Qadimgi turkiy tillarda -qan va -mїshli sifatdoshlar aralash holda qo‘llanilgan bo‘lsa, keyinchalik ayrim guruhdagi turkiy tillarda -qan//-g‘an, boshqa turkiy tillarda esa -mїsh ishlatiladigan bo‘lib qolgan.
Fe’lning ushbu tipi -їp//-ip ravishdoshi fe’l o‘zagiga qo‘shish va birinchi kategoriya shaxs affikslarini biriktirish orqali ham hosil qilinadi.
Buni al (olmoq) so‘zining qozoq, no‘g‘oy, qirg‘iz tillarida tuslanishida ham ko‘rish mumkin:
Qozoq tilida
Birlikda Ko‘plikda
1-shaxs. alьppьn alьppьz
2-shaxs. alьpsьñ alьpsьndar
3-shaxs. alьptь alьptь
No‘g‘oy tilida
1-shaxs. alьppan alьppьz
2-shaxs. alьpsañ alьpsьz
3-shaxs. alьptь alьptьlar
Qirg‘iz tilida
1-shaxs. alїpmїn alїppїz
2-shaxs. alїpsїñ alїpsїñar
3-shaxs. alїp alїptїr
Hozirgi uyg‘ur tilida fonetik o‘zgarishlar natijasida ushbu tip quyidagicha ko‘rinishga ega:
1-shaxs. aptimen aptьmьz
2-shaxs. apsäñ apsilä(r)
3-shaxs. aptu aptu
Turkiy tillarda aniq o‘tgan zamon fe’li xuddi noaniq o‘tgan zamondek -g‘an sifatdoshi orqali hosil qilinadi. Farqi shundaki, ushbu sifatdoshga o‘tgan zamon yordamchi fe’li är (bo‘lmoq) qo‘shiladi. Barcha qipchoq tillarida fe’lning ushbu tipiniñ hosil qilinishi bir xil. Buni birgina tatar tili ol so‘zi tuslanishi misolida ko‘rish mumkin:
Birlikda Ko‘plikda
1-shaxs. aolg‘an idim aolg‘an idik
2-shaxs. aolg‘an idiñ aolg‘an idig‘iz
3-shaxs. aolg‘an idi aolg‘an idilär
Xakas va shor tillarida aniq o‘tgan zamon -qan//-g‘an sifatdoshiga pol- (bo‘lmoq) fe’lini qo‘shish orqali hosil qilinadi: xak. parg‘an polg‘an (Men qachondir borganman); shor.: kelgen polg‘am (Men o‘shanda kelganman).
Chuvash tilida o‘tgan zamon sifatdoshi -sa ga o‘tgan zamon yordamchi fe’li ar- ni qo‘shish orqali hosil qilinadi. Buni sїr- (yozmoq) fe’lining tuslanishida ham ko‘rish mumkin:

Yüklə 3,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   195




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2025
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin