Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus
Demografik proghoz va dunyo demografik rivojlanishining
Yüklə 0,66 Mb.
|
|
3.4. Demografik proghoz va dunyo demografik rivojlanishining
global muammolari. Demografik proghoz deganda ma’lum hudud, davlat aholisining soni, yosh- jinsiy tarkibi va demografik vaziyati istiqbolini ilmiy asoslagan holda oldindan aniqlash tushuniladi. Har qanday ijtimoiy – iqtisodiy proghozlar, demografik proghoz zaminida tuziladi. Aholiga xizmat qiluvchi barcha sosial-iqtisodiy sohalarni rivojlantirish uchun avvalo kelajakdagi aholi soni, yosh-jinsiy tarkibi, oilalar sonini bilish lozimdir. Ayniqsa aholining yosh tarkibi bo‘yicha proghozi muhim ahamiyatga egadir. Kelajakda maktabgacha bo‘lgan bolalar muassasalari, 1 Народонаселение стран мира. – М., 1974. – С.129. 2 Население мира. – М., 1989. – С.208. 75
kelajakda qancha bola maktabgacha muassasalariga qatnashi mumkin, qancha bola maktab yoshiga yetishi, qancha bola maktabni tugatib oliy va maxsus o‘quv yurtlariga borishi haqidagi ma’lumotlar zarurdir. Aholini yosh – jinsiy tarkibi haqidagi proghoz tibbiy xizmat ko‘rsatish tizimining rivojlanishi uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Aholi yosh-jinsiy tarkibi bo‘yicha tuzilgan proghoz asosida, bolalar va ayollar shifokorlari, aholining keksa guruhiga xizmat qiluvchi kardiologlar, onkologlar, nervopotologlar kabi mutaxassislar tayyorlash rejalashtiriladi. Kelajakda yangi ish o‘rinlarini tayyorlash halq xo‘jalik sohalarini rivojlantirish istiqbollarini aniqlashda esa mehnat yoshidagi aholi haqidagi proghoz ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Umuman iqtisodiyot va aholini ijtimoiy hayoti barcha qirralarining istiqbolini rejalashtirishda shu sosial jarayonlarning qatnashchilari, iste’molchilari hamda yaratuvchilari bo‘lmish aholi guruhlari haqidagi demografik proghoz zarurdir. Aks holda kelajak uchun rejalashtirilgan har qanday ijtimoiy-iqtisodiy jarayon ijobiy natija bermaydi. Demografik proghoz, demografiya fani va demografik tadqiqotlarning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Demografik proghoz – proghoz etilayotgan davrga qarab qisqa muddatli, o‘rta muddatli va uzoq muddatli bo‘ladi. Qisqa muddatli demografik proghoz – 5 yilga mo‘ljallangan bo‘lib, turli xo‘jalik va rejalashtirish tashkilotlarida ko‘proq qo‘llaniladi. Qisqa muddatli proghoz aniqlik darajasi nisbatan yuqori bo‘ladi. Chunki 5 yil davomida aholini o‘limi va tug‘ilish jarayonida ham keskin o‘zgarish ro‘y bermaydi. Mehnat resurslari, farzand ko‘rish yoshidagi aholi guruhi, nafaqa yoshidagi aholi guruhlari haqida ma’lumotlar aniq bo‘ladi. Asosan tug‘iladigan bolalar soni maxsus hisob- kitoblar uslublar orqali hisoblanadi. O‘rta muddatli demografik proghozlar – 30 yilgacha bo‘lgan davr uchun hisoblanadi. Ushbu proghozda aholini tug‘ilishi va o‘lim jarayonlarida aholi migratsiyasi sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar ilmiy asosda o‘rganiladi va proghoz tuzishda hisobga olinadi. Uzoq muddatli demografik proghozlar – 30-60 va undan uzoq yilga mo‘ljallanadi. Bunday proghozlar aholi tug‘ilishi va o‘limining kelajakdagi o‘zgarishlari haqidagi gipotezalarga asoslanadi. Uzoq muddatli demografik proghozda aholi migratsiyasini hisobga olish bir muncha murakkab bo‘ladi. Chunki aholi migratsiyasi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bir qatorda jamiyatda, tabiatda yuz bergan tasodifiy jarayonlar bilan ham bog‘liqdir. Shu tufayli uzoq, muddatli demografik proghozlarning aniqlik darajasi nisbatan pastroq bo‘lishi mumkin. Demografik proghoz asosida sayyoramiz aholisining kelajakda kutilayotgan soni haqida ma’lumotlar ishlab chiqilgan. Ilmiy manbalarda qayd etilishicha sayyoramiz aholisi XXI asr davomida ham muntazam ko‘payib borar ekan. Lekin dunyo aholisining ko‘payish sur’ati XX asrga nisbatan ancha past darajda sodir bo‘lishi kutilmoqda. Ma’lumki, XX asrda dunyoda asosan aholining kengaygan takror barpo bo‘lish turi faoliyat ko‘rsatgan. Ya’ni tug‘ilish yuqori darajada bo‘lib o‘lim esa asta sekin kamayib borgan. Bu hol 76
qayd etilganidek “demografik portlpsh” ga olib kelgan. XXI asrda esa aholining takror barpo bo‘lishi qisqargan turga o‘tadi. O‘limning kamayib borishi davomida tug‘ilish ham keskin kamayib ketadi. Farzandlar tug‘ilishi deyarli to‘la nazorat etiladi. Dunyo aholisining kelajakdagi soni haqida BMT, Halqaro tizimiy tahlil instituti NASA(ISA – institut prikladnogo sistemnogo analiza) va dunyo banki kabi nufuzli tashkilotlar tomonidan ma’lumotlar ishlab chiqilgan. Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|