Asr oshgan asarlar

Yigirma ikkinchi bob
Vaqt xuftondan oshgan. Chog‘irdan, qim ordan 
k o ‘zlar yonar edi. Sham da ch o ‘g‘day yarqiragan 
uyum-uyum oltinni o ‘yin b o ‘roni jaranglatib, davra 
ichida surib yurardi. A m ir M o‘g‘ulning baxti endi 
yeng shimargan edi.
Astrobodda bu hokim dan yolg‘iz qimorbozlar xur­
sand edilar. U lar deyarli har oqshom Amir M o ‘- 
g ‘ulning huzuriga xalta-xalta oltin va kum ush bilan
1 P o d sh o h lik va m am lak atn in g ish o n ch li o d a m i — tay an ch i.
296

---

kelib, qim om ing olovida ruhlarini p o ‘latday toblab, 
tong chog‘ida, m udroq bosgan ko‘zlarini qisib uylari- 
ga tarqalardilar. A m ir M o‘g‘ul o ‘zga ishlarda qallob- 
lik, zo‘ravonlik, chatoqlikni afzal ko ‘rsa-da, biroq 
qimorda taom il va qoidani, farz kabi hurm at qilar, 
yutqizmagan zam onlarida hatto mardlik ham ko'rsa- 
tib qo‘yar edi. U ning baxti endigina yeng shimarib 
oltin xirm onini yig‘arkan, orqadan kichik mulozim 
chaqirdi. Amir M o‘g ‘ul jahl bilan qayirilib, o ‘qraydi: 
«Yo‘qol, dardi harina!» M ulozim eshik orqasidan 
qichqirdi: «H irotdan chopar!» Astrobod hokim i pinji- 
ga tiqilib, qo‘li qichib o ‘tirgan bir yordamchisiga o‘z 
galini berib, eshikka chiqdi. C harchab hansiragan 
chopar maktubni topshirdi. Amir M o‘g ‘ul boshqa bir 
xonaga kirdi, m aktubni shamga yaqin tutib, mast 
k o ‘zlarini sabrsizlik bilan yugurtirarkan, yuziga birdan 
sevinch yugurdi. Ayniqsa, xatning oxirida Majididdin- 
ning muhrida yozilgan unvonga zavqlandi. Q og‘ozni 
taxlab, kissasiga tiqdida, o ‘zicha shivirlab qo ‘ydi: «Soz 
ish bo‘libdi. M ajiddiddin — noib ussulton!»1 Xatda 
M ajididdin ro ‘y bergan voqealami yozib, uni podshoh 
qoshiga yetib kelishga taklif qilgan edi. H am m adan 
Alisher N avoyning m ajburan A strobodga, uning 
o ‘miga yuborilganligini aqlga sig‘dirolmadi: «Xuroson- 
ning yulduzi deyilgan Navoiy bu pastkash, dilgir sha- 
harda qon yutsin! N e b o ‘lmasin a ’lo ish b o ‘libdi. 
Hirot bizniki, davlat bizniki!»
Amir M o‘g‘ul qim orbozlar yoniga chiqdi. Maktub- 
ning m azm unini o ‘ylab, ro‘y bergan hodisalaming 
m a’nosi haqida turli xayollarga berilib, ancha vaqt- 
gacha o ‘yinga aralashm ay o ‘tirdi. Faqat uning qo ‘lini 
o ‘ynagan bangi qimorboz tirriqlik qilib, sharmanda 
b o ‘lgach, uni turtib chiqarib, o ‘yinga sho‘ng‘idi.
Ertasi, kuchli bosh og‘rig‘iga qaramay, Amir M o‘- 
g‘ul ko'chish harakatiga tushdi. Orttirgan mol-mulkini 
tuyalarga yuklab, H irotga jo ‘natdi. Bir-ikki kundan 
so‘ng xotin, bola-chaqasini olib, Alishemi kutmasdan, 
o ‘zi ham podshoh qoshiga jo ‘nab qoldi.
1 Pod sh o h n in g yo rd am ch isi.
297

---

Navoiyning kelish xabari astrobodliklarning yuragi- 
da cheksiz quvonch uyg‘otdi. Hamm a bu xabarni bir- 
biriga yetkazish bilan faxrlanadi. Bozorlarda, oilalar- 
da, hunarm andlarning d o ‘konlarida ham m a hayajon 
bilan bu xabarni muzokara qiladi «Bachchataloq mast 
tuyadan qutuldik, inshoollo!» deb chollar xudoga 
shukur etadi. Shaham ing shoirlari Navoiyga taqdim 
etm oq uchun qasidalar, madhiyalar yozishga kirishib, 
qofiya dag‘dag‘asi bilan og'riydilar. Biroq ayrim o ‘y- 
chan odamlar fikrlarini siyosatning changalzoriga 
haydab: «Alisher Navoiyning shahrimizga kelishi bejiz 
emas. Buning bir siri, bir hikm ati bor!» degan xulosa 
chiqaradilar.
M ana, to ‘rt ko ‘z bilan kutilgan kun... Xalq Astro- 
bodning uzoq-yaqin, katta-kichik y o ‘llaridan, jin
k o ‘chalaridan oqib, zo‘r to ‘lqinga quyiladiki, bu to ‘l- 
qinning bir uchi shahar darvozasidan oshib, dalaga 
yoyilgan...
U zoqdan otliqlaming — Alisher va uning ham- 
rohlarining qorasi ko‘rinishi bilan xalq katta his va 
hayajonning sehri ostida, dastlab bir m uddat jim
qotdi. Shaham ing mansabdorlari, olim va shoir­
lari ilgari yurib, ham rohlari bilan kelayotgan N a­
voiyga qulluq qilishdi va shaharga kelishi bilan tabrik- 
lashdi.
Navoiyni borgan sari xalq to ‘lqini chuqurroq o ‘rab 
oldi. C huw os tabriklar, duolar... Bolalar otlam ing 
oyoqlari ostida g‘ivillashadi, tom lardan, daraxtlardan 
qichqirishadi. Hofizlar Navoiy g‘azallarini kuylashadi. 
Ayollar tilab oigan o ‘g‘ilchalarini baland ko ‘tarib: 
«Ilohim, Navoiydek ulug‘ b o ‘lgil!» deb o ‘pib, bag‘rila- 
riga bosadilar. Shodlikdan, hayajondan ko ‘zlari beix- 
tiyor yoshlanadi.
Navoiy tabassumli ko‘zlari bilan atrofga boqib, bir 
q o'lini ko‘ksiga qo ‘ygan holda boshini kam tar, yengil 
qimirlatish bilan xalqning tabrigiga samimiy javob 
berib bordi va oldindan hozirlangan manzilga kelib 
tushdi. Bu yerda shaham ing m ashhur kishilarini — 
olim lam i, xalq vakillarini qabul etdi.
298

---

Ikkinchi kundan boshlab Navoiy rasmiy vazifasini 
bajarishga kirishdi. Viloyatning ham m a m ahkam alari 
va ulam i boshqaruvchilar bilan tanishdi. Ba’zi eski 
xirfa am aldorlarning kirdikorlarini o'rgandi. U lar 
xaspo‘shlash uchun qancha urinm asinlar, biroq ko‘z 
bog'lam achilikni Navoiy oldida o ‘tkaza olishdan ojiz 
qoldilar. Bu viloyatning na vaqfida, na madrasasida, 
na solig‘ida, na qozixonasida Navoiy m a’qul bir jihat- 
ni ko‘rdi. Ilk tanishish bilan chuqur taassuflandi: 
«Borakallo, bu yerdagi ishlardan aql hurkadi!” .
Y urtni boshqarishda awalgi qunt va g‘ayrat bilan 
ishga yopishdi. H irotda qo ‘llagan tartib va qoidalam i 
amalga oshira boshladi.
U ning ishlari xalqni quvontirdi. Ajoyib hokim 
haqida xalq qo‘shiqlar to ‘qidi. H ar kishi uning qoshi- 
ga kelib, arz-dodini m ehribon homiysiga aytgan kabi, 
unga so‘zladi. Navoiy b o ‘sh vaqtlarida bu yeming 
olimlari, shoirlari va boshqa san’at ahli bilan suh- 
bat qildi. U lam i o ‘z sohalarida kamolga yetishga 
undadi.
Poytaxtdan d o ‘stlari, yaqinlari maktublar yubora 
boshladilar. M aktublam ing har so‘zi ayriliq dardi, 
shoirga b o ‘lgan chuqur muhabbat yolqini bilan yonar- 
di. Pahlavon M uham m ad Saidning misralarida Pah- 
lavonning qudratli qalbi o ‘ksizlanib ingrardi: