Atdd tüm Hakları Saklıdır 1970-ci İllərin Sovet Tarixşünaslığında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə Münasibət

Ключевые слова: Азербайджанская Демократическая Республика, 
тоталитарный режим, законность, оккупации, Коммунистическая партия, 
советская историография 
Получено: 30/07/2018 Принято: 30/08/2018 

---

Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 2018, 5 (16), ss.220-240 
Kerimli 
223 

Giriş 
1990-cı illərdə müstəqilliyin bərpasından sonra Azərbaycanda siyasi tarixin 
yenidən öyrənilməsi istiqamətində bir sıra işlər görülməyə başlandı. Lakin 
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə 1970-ci illərin sovet tarixşünaslığının 
münasibətinin araşdırılmaması Cümhuriyyət tarixinin tədqiqində boşluqların 
olduğunu ortaya qoyur.
Qeyd edək ki, 1960-cı illərin sonu 1970-ci illərin əvvəllərində sovet 
tarixşünaslığında oktyabr inqilabının tənqidi yönümündə yeni cərəyan for- malaşdı. 
Belə ki, bir qrup tarixçi oktyabr inqilabı ərəfəsində qüvvələr nisbə- tinin sovet 
tarixşünaslığında qeyd edildiyi kimi olmadığını bildirirdilər. Yeni cərəyanın 
nümayəndələri-Pavel Volobuyev, Konstantin Nikolayeviç Tarnovski, Aron 
Yakovleviç Avrex, Leonid Mixayloviç İvanov və digərləri inqilabın yetkinlik 
dərəcəsinin və maddi şərtlərinin həddən artıq yüksəldil- məsi mülahizəsini irəli 
sürdülər. Sözü gedən alimlər hesab edirdilər ki, ilk vaxtlarda bolşeviklərə qarşı olan 
siyasi və sinfi qüvvələr bloku daha geniş idi.
1
Bu barədə 1988-ci ildə Moskvada 
“Прогресс” nəşriyyatında tarix elmləri doktoru Yuri Afanasyevin ümumi 
redaktorluğu ilə alimlərin məqalə- lərindən ibarət “Перестройка: гласность, 
демократия, социализм. Иного не дано” (Yenidənqurma: aşkarlıq, demokratiya, 
sosializm. Başqa yol yoxdur) məcmuəsi nəşr olunmuşdur. Akademik Aleksandr 
Yevgeniyeviç Bovin topluda “Перестройка: правда о социализме и судьба 
социализма” (Yenidənqurma: sosializm haqqında həqiqət və sosializmin taleyi) adlı 
xatirəsində yazır ki, Xruşşovun gedişindən sonra stalinçilərin təzyiqi təkrarən 
gücləndi. Fikirlərinə davam edən müəllif, stalinizmin yenidən dirçəlməsini 
L.İ.Brejnevin bu məsələyə birmənalı olmayan münasibətinə bağlayır.
2
Qeyd edilən 
dövrdə sovet tarix elminin stalinizmə dönüşünü müşahidə edə bilərik. Məsələn, 
1966-cı ilin fevralında SSRİ EA-nın Tarix İnstitutunda çıxış edən A.Y.Avrex 
“Stalinin şəxsiyyətinə pərəstiş dövrü” fikrinin qeyri-elmi və uğursuzluğunu irəli 
sürərək, “Stalin və dövr” sözlərinin çıxarılmasını təklif etmişdir. Rafael Şalomoviç 
Qanelin A.Y. Avrexin Stalinə bəraət qazandırmağa çalışdığını iddia edir
3
.
1
P.V.Volobuyev, “V.İ.Lenin ob obşix zakonomernostyax Velikoy Oktyabrskoy sosialistiçeckoy 
revolyusii (V.İ.Lenin Böyük Oktyabr sosialist inqilabının ümumi qanunauyğunluqları haqqında )”, 
Мoskva, 1966,s.48; K.N. Tarnovskiy “Sovetskaya istorioqrafiya Rossiyskoqo imperializma” 
(Rusiya imperializminin Sovet tarixşünaslığı), Мoskva, 1964, s.244; Avrex A.Y. “Russkiy 
absolyutizm i eqo rol v utverjdenii kapitalizma v Rossii”, (Rus mütləqiyyəti və Rusiyada 
kapitalizmin möhkəmlənməsində onun rolu), İstoriya SSSR, 1968, № 2, s. 82-104; L.M. İvanov 
“Samoderjaviye i raboçiy klass: nekotorıye voprosı politiki tsarizma (Mütləqiyyət və fəhlə sinfi: 
çarizmin siyasətinin bəzi məsələləri)” )”, Voprosı istorii. 1968, № 6, İyun, s. 38-53.
2
A.E.Bovin, “Perestroyka: pravda o sosializme i sudba sosializma”. Perestroyka: qlasnost, 
demokratiya, sosializm.. İnoqo ne dano. Proqress, Moskva, 1988, s. 536. 
3
R.Ş. Qanelin, “ Tvorçeskiy put A.Y.Avrexa”. İstoriya SSSR, 1990, № 4, Moskva, s. 105. 

---