Ayələrin Tərcüməs(n)i
Yüklə 6,43 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 281) Al laha dön dü rü le ce ği niz gün den sa kı nın...
- AYET LE RİN h ədislər IŞI ĞIN DA AÇIK LA MA SI
- FA İZ LE İL Gİ Lİ İL Mİ YAK LA ŞIM
|
280) Əgər borç lu zor luk için dey se, ona var lık lı və imkan sa hibi olun ca ya ka dar sü re ve rin. Ayet te ge çen "ka ne" fi i li na hiv il mi ıs tı la hı na gö re "tam me"dir; ya ni "bu lu nur sa" an la mı nı ifa de edər. Ya ni: "Əgər zor luk için de bu lu nur sa..." "Na zi re" ke li me si, sü re, müh let an la mın da kul la nıl mış tır. "Mey-se re" ise,var lık lı və imkan sa hi bi ol mak və zor lu ğun kar şı tı dır. Ya ni: Borç lu la rı nız dan bi ri; zor luk için de bu lu nur sa, bor cu nu öde ye cek imkanı yok sa, bu du rum da ona sü re ve rin. Bor cu nu ve re bi le cek du ru ma ka dar müh let ta nı yın. Ayə, mut lak bir ifa de ye sa hip ol ma sı na və her han gi bir ka yıt la sı nır lan dı rıl mış ol ma ma sı na kar şın, fa iz ko nu su ilə ör tü şü yor. Çün kü ca hi li ye dö ne min de fa iz le borc ve ren ler borç la rı nın va de si do lun ca borç la rı nı is ter ler di. Borç lu də "Ba na bu ka dar əlavə sü re ver, bu ka dar faz la öde ye yim" der di. İş te ayəs(n)i ke ri me, fa iz kar şı lı ğı ya pı lan bu va de uza tı mı nı ya sak la ya rak borç lu ya fa iz siz sü re ta nın ma sı nı em re di yor. Bor cu sa da ka ola rak ba ğış la ma nız isə, si zin üçün da ha ha yır lı dır; əgər bi lir se niz. Ya ni çətin du rum da ki borç lu dan bor cu nu si ler se niz, sa da ka ola rak ba ğış lar sa nız, bu si zin üçün da ha ha yır lı bir tu tum dur; əgər bi lir se niz. Çün kü siz böy le yap mak la, fa iz şek lin de ala ca ğı nız, amma tü ken me si ka çı nıl maz olan ar tış ye ri ne, sa da ka yo luy la ger çek ten ar ta cak olan bir ge lir el de et miş olur su nuz. 281) Al lah'a dön dü rü le ce ği niz gün den sa kı nın... Bu ifa de, fa i zin hük mü nü və ce za sı nı kap sa yan ayet le re iliş kin bir de ğer len dir me və ta mam la ma hük mün de dir. Bu ra da ge nel ola rak kı ya met gü nü nün ko nu ya uy gun olan ba zı ni te lik le ri ha tır la tı lı yor. Bu sı fat la rı ha tır lat ma mu ha tap la rın ne fis le ri ni Al lah kor ku su na və ha ya tın esa sı nı oluş tu ran in san hak la rı ilə il gi li ya sak lar dan ka çın ma ya ha zır hala ge ti rir. De ni li yor ki: Önü nüz de bir gün var dır; o gün de Al lah'a dö ne cek si niz və hər ne fis ka zan dı ğı nın kar şı lı ğı nı ek sik siz ala cak tır və heç kim se ən kiçik bir hak sız lı ğa uğ ra tıl ma ya cak tır. Al lah'a gö re hər za man ONun hu zu run da ol du ğu muz halda, tek rar ONA dön mek nə an la ma ge lir? Ek sik siz ola rak kar şı lık al mak nə an lam ta şı yor? Bu so ru la rın ce va bı nı in şa al lah Ən'am Suresi'n de ay rın tı lı bir şe kil de ve re ce ğiz. Bir gö rüşe gö re: "Al lah'a dön dü rü le ce ği niz gün den sa kı nın. Son ra her ke se ka zan dı ğı ek sik siz ce öde ne cek və on la ra hak sız lık ya pıl ma ya cak tır." aye ti Re su lul lah efen di mi ze (s. a. a) enən ən son ayet tir. Bi raz son ra ələ ala ca ğı mız ri va yet ler bö lü mün de, bu gö rü şü des tek le yen ri va yet le ri də su na ca ğız. AYET LE RİN hədislər IŞI ĞIN DA AÇIK LA MA SI Tefsir'ul-Kummi'de: "Fa iz yi yen ler..." aye tiy le il gi li ola rak İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) şöy le de di ği ri va yet edi lir: "Re su lul lah (s. a. a) bu yur du ki: "Ge ce vak ti gök yü zü ne (mi ra ca) gö tü rül dü ğüm za man bir ka vim le kar şı laş tım. Bun lar dan biri kalk mak is te di ğin de, kar nı nın bü yük lü ğün den do la yı ye rin den kal ka maz dı. "Bun lar də kim ya Ceb ra il?" de dim. De di: "Bun lar fa iz yi yen ler dir. Şey tan çarp mış ola nın kal kı şı gi bi, çar pıl mış ol mak tan baş ka bir tarz da kal ka maz lar. "Gör dük ki, bu ka vim Fi ra vu no ğul la rı ha ne da nı men sup la rı gi bi, sa bah-ak şam ate şe su nu lu yor lar və "Rab bi miz, kı ya met nə za man ko pa cak?" di yor lar."[205] Mən deyərəm ki: Bura da gö rü len ber zah alemi ne iliş kin bir ör nek və mi sal dir, bu ha dis, Pey gam be ri mi zin (s. a. a) bu sö zü nü də tas dik edər ma hi yet te dir: "Na sıl ya şar sa nız öy le ölür sü nüz, na sıl ölür se niz öy le di ri lir si niz." ed-Dürr'ül-Men sur təfsirində, İsfahani "Ter ğib" ad lı ese rin de E-nesdən şöy le ri va yet edər: Re su lul lah efen di miz (s. a. a) bu yur du ki: "Kı-ya met gü nü, fa iz yi yen ki şi de li və ayak la rı nı yer de sü rü ye rek haşre di lir." Son ra bu aye ti oku du: "An cak şey ta nın do ku nup çarp tı ğı kim se nin ya şa ma sı gi bi bir ha yat sür dür mek ten baş ka bir tarz da ya şa maz lar…" Mən deyərəm ki: Ge rek Şiə ka nal lar dan və ge rek se Ehlisünnet ka nal lar dan fa i zin ce za sı ilə il gi li çox sa yı da ha dis ri va yet edil miş tir. Bu ri va yet le rin ba zı sın da, fa i zin, fa iz ci nin yet miş ke re an ne si ilə zi na et me si ne bərabər ağır bir cinayət/günah ol du ğu be lir ti li yor.[206] et-Teh zib ad lı eser de, ya zar ken di ri va yet zin ci riy le, Sa bur par ça sı (Hu zis ta n'ın Şa pur ken ti ne aid bir par ça tü rü) sa tı cı Ömər b. Ye zid'den şöy le ri va yet edər: İmam Cəfər Sadiğə (ə.s) de dim ki: "Sa na fe da ola yım. İn san lar pa ra al ma ya mec bur olan kim se le rin də fa iz li pa ra al ma la rı nın ha ram ol du ğu nu sa nı yor lar?" İmam de di ki: "Zen gin ol sun, fa kir ol sun, her han gi bir kim se nin ih ti ya cı ol ma dan bir şey sa tın al dı ğı nı gör dün mü? Ey Ömər, heç şüp he siz yü ce Al lah alış-verişi halal, fa i zi ha ram kıl mış tır. Qazanc əldə et, amma fa iz al ma." De dim ki: "Fa iz ne dir?" Bu yur du ki: "Bir mik tar dir he mi, iki mis li ni al mak üze re ver mek tir. Bir mik tar buğ da yı iki mis li ni al mak üze re ver mek tir."[207] el-Fa kih'de ya zar ken di ri va yet zin ci riy le, Ubeyd b. Zü ra re'den o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) şöy le ri va yet edər: "Fa iz an cak öl çek le (keyl) ve ya te ra ziy le tar tı lıp öl çü len şey ler də olar. "[208] Mən deyərəm ki: Fa iz mu a me le si ne əsas oluş tu ran şey ler hak kın da fark lı gö rüş ler ile ri sü rül müş tür. Ehlibeyt mez he bi nin gö rü şü şöy le dir: Fa iz an cak na kit (al tın, gü müş, pa ra vs.) öl çek le ve ya te ra ziy le öl çü lüp tar tı lan şey ler de söz mövzusu ola bi lir. Ko nu fık hın kap sa mı na gir di ği üçün, bun dan faz la bir ay rın tı ya gir me yi ge rek li gör mü yo ruz. el-Kafidə İmam Məhəmməd Mis və İmam Cəfər Sadiq ol mak üze re iki sin den bi ri si nin an cak Tefsir'ul-Ayyaşi'de İmam Cəfər Sadiğin, "Ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də (ha ram dan) vaz ge çer se..." aye ti ilə il gi li ola rak: "Öğüt ten ka sıt, töv be dir." de di ği ri va yet edi lir.[209] et-Teh zib ad lı eser de Mu ham med b. Müs lim'in şöy le de di ği ri va yet edi lir: "Ho ra san hal kın dan bir adam İmam Məhəmməd Misin (ə.s) ya nı na gel di. Adam fa iz le mu a me le et miş və art mış tı. Du ru mu nu fa kih le re ar zet miş, on lar də: "Sən fa iz yo luy la el de et ti ğin bu mal la rı sa -hip le ri ne ia de et me di ğin sü re ce se nin hiç bir ame lin ka bul edil mez." de miş ler di. İş te bu adam İmam Məhəmməd Misə (ə.s) gel di və ba şın dan ge çen le ri an lat tı. İmam Məhəmməd Mis (ə.s) ona de di ki: "Se- nin kur tu lu şun Al lah'ın ki ta bın da be lir til miş tir: "Ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də (ha ram dan) vaz ge çer se, ar tık geç miş te olan ken di si nin dir və işi də Al lah'a kal mış tır." Son ra şöy le bu yur du: "Bu ra da ki öğüt ten mak sat, töv bedir.[210] əl-Kafi və el-Fa kih'te İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) şöy le bu yur du ğu ri va yet edi lir: "İn san lar bil me den fa iz ye se ler, son ra bun dan töv be et se ler, şa yet töv be le ri sa mi mi isə, ken di le rin den ka bul edi lir. "Son ra bu yur du ki: "Bir ada ma ba ba sın dan bir mal mi ras kal sa, adam bu ma lın için de fa iz ol du ğu nu bil se, an cak fa iz li mal ilə fa iz siz mal mu a me le de bir bi ri ne ka rış mış ol sa, bu mal ada ma halaldır. Bun dan yi ye bi lir. Şa yet fa iz le el de edi len ma lın han gi si ol du ğu nu bi lir se, ser ma ye yi ayı rıp faz la sı nı ia de et me si ge re kir."[211] el-Fa kih və əlinin ad lı eser ler de İmam Rı za'nın (ə.s) şöy le de di ği ri va yet edi lir: "Fa iz yi yen, ha ram ol du ğu nu açık la dık tan son ra də bu işi ya par sa, bü yük gü nah iş le miş olar. Al lah'ın ha ram kı lı şı nı kü çüm se mek in sa nı küf re dü şü rür."[212] el-Kafidə ri va yet edil di ği ne gö re: İmam Rı za'dan (ə.s) şöy le so rul muş: "Bir adam halal ol du ğu nu sa na rak fa iz ye se du ru mu nə olar? "İmam bu ce va bı ver miş tir: "Ha ram ol du ğu nu bi le rek ye me di ği sü re ce bu ona za rar ver mez. Amma ha ram ol du ğu nu bi le rek fa iz ye se, o, yü ce Al lah'ın be lirt ti ği men zil de olar. "[213] əl-Kafi və el-Fa kih'te be lir til di ği ne gö re İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) "Al lah fa i zi yox edər də, sa da ka la rı art tı rır." aye ti nin yo ru mu so rul muş, və: "Ba na gö re fa iz alan/sahə ki şi ma lı nı art tı rır, de nil miş tir. Bu nun üze ri ne İmam Cəfər Sadiq (ə.s) şöy le bu yur muş tur: "Fa iz le alı nan di nar dan baş ka han gi şey ki şi nin di ni ni bu şe kil de yox edər. Həm ada mın töv be et se bi le ma lı gi der, ken di si də fa kir dü şer."[214] Mən deyərəm ki: Bu ri va yet te gö rül dü ğü gi bi, ma lın yo k o lu şu, teşrii yo k o luş la açık la nı yor. De mek is ti yo rum ki: Yo k o luş, mül ki ye tin mu te ber ol ma yı şı və el de edi len ma lın ha ram olu şu şek lin de al gı la nı yor. Bu nun tam kar şı tı isə, sa da ka dır. Bu de ğer len dir me, da ha ön ce be lirt ti ği miz "yo k o luş"un ge nel li ği ilə çe liş mi yor. Mecma'ul-Beyan tef si rin de İmam Əlinin (ə.s) şöy le de di ği be lir ti lir: "Re su lul lah efen di miz (s. a. a) fa iz mu a me le siy le il gi li ola rak beş ki şi yi lanet le di: Fa iz yi yen, ye di ren, şa hit olan iki ki şi və ya zan ki şi." Ay nı an la mı içe ren bir ri va yet, et-Dürr'ül-Mensur təfsirində çe şit li ka nal lar dan Hz. Əliyə da yan dı rıl mış tır. Tefsir'ul-Ayyaşi'de İmam Məhəmməd Misdən (ə.s) şöy le ri va yet edi lir: Al lah bu yur du ki: "Mən hər şe yin ya ra tı cı sı yım, hər şe ye də baş ka sı nı ve kil kıl dım. An cak sa da ka ha riç. Onu biz zat mən ken di elim le alı rım. Hat ta bir adam ve ya ka dın bir hur ma nın ya rı sı nı bi le sa da ka ola rak ve rir ler se, onu art tı rır, ge liş ti ri rim. Tıp kı bir ada mın süt ten ke sil miş de ve (ve ya inək) yav ru su nu və ta yı nı bes le me si gi bi. Ni ha yet onu kı ya met gü nü Uhud Da ğı'n dan da ha bü yük bir haldey ken ser best bı ra kı rım."[215] Yi ne ay nı eser de İmam Zey nelabi din'in (ə.s) Re su lul lah efen di miz-den (s. a. a) şöy le ak tar dı ğı ri va yet edi lir: "Al lah bi ri ni zin sa da ka sı nı eynilə si zin ço cuk la rı nı zı bes le di ği niz gi bi bes le yip ge liş ti rir. Ni ha yet bu sa daka yı kı ya met gü nü Uhud Da ğı ka dar bü yü müş halda gö rür."[216] Ay nı an lam ifa de edən ri va yet ler, Ehlisünnet kay nak la rın da Əbu Hu rey re, Ai şe, İbn Ömər və Əbu Ber ze el-Es le mi gi bi sa ha be ler ka na lıy la Re su lul lah efen di mi ze (s. a. a) da yan dı rıl mış tır. Tefsir'ul-Kummi'de şöy le de ni yor: "Fa iz yi yen ler..." di ye baş la yan ayə inin ce, Re su lul lah efen di mi zin (s. a. a) ya nın da otu ran Ha lid b. Ve lid aya ğa kalk tı və şöy le de di: "Ya Re su lul lah, ba bam Sa kif' te fa iz le borc ve ri yor du, ölür ken də bun la rı al ma mı va si yet et ti." Bu nun üze ri ne bu ayə in di: "Ey ina nan lar, Al lah'tan kor kup-sa kı nın və əgər inan mış sa nız, fa iz den ar ta ka la nı bı ra kın."[217] Bu na ya kın bir ri va yet də Mecma'ul-Beyan tef si rin de İmam Məhəmməd Misdən (ə.s) ri va yet edil miş tir. Mecma'ul-Beyan'da Süd di və İk ri me'nin şöy le de dik le ri ri va yet edi lir: Bu ayə, Ab bas və Ha lid b. Ve lid'in ba zı la rı üze rin de bu lu nan fa iz borç la rın dan ar ta ka lan la rı hak kın da in miş tir. Bu iki si ca hi li ye dö ne min de or tak tı və Sa kif aşi re ti nin bir ko lu olan Əmr b. Umeyr oğul la rı na fa iz le borc pa ra ve rir ler di. İslam gel di ği sı ra da bun la rın fa iz den bi rik miş bü yük mik tar da mal la rı var dı. Bu ayə inin ce Re su lul lah efen di miz (s. a. a) şöy le bu yur du: "Ha be ri niz ol sun, ca hi li ye dö ne mi nin bü tün fa iz mu a me le le ri ge çer siz dir. İlk ge çer siz kıl dı ğım fa iz, Ab dul mut ta lib'in oğ lu Ab bas'ın fa i zi dir. Ca hi li ye dö ne mi nin bü tün qan da va la rı də ip tal edil miş tir. İlk ip tal et ti ğim qan da va sı, Ab dul mut ta lib'in oğ lu Ha-risenin oğ lu Re bia'nın qan da va sı dır. Re bia Leys oğul la rı ara sın da süd ço cu ğu ola rak bü yü dü, Hü zeyl ta ra fın dan də öl dü rül müş tü." Bu ri va yet ed-Dürr'ül-Men sur təfsirində İbn Ce rir, İbn Mün zir, İbn Əbu Ha tem ka na lıy la Süddidən ak ta rıl mış tır. An cak bu ra da aye tin Ab-dul mut ta lib'in oğ lu Ab bas və Mu ği re oğul la rın dan bir adam hak kın da in di ği be lir ti li yor. et-Dürr'ül-Mensur təfsirində Əbu Da vud, Tirmizi (sa hih ol du ğu nu be lir te rek), Nəsəs(n)i, İbn Ma ce, İbn Əbu Ha tem və Beyhaki (Sü ne n'in de) Əmr b. el-Ah vas'dan şöy le ri va yet eder ler: "Əmr, Re su lul lah'ın Ve da hac cı' na ka tıl dı ğı nı be lirt tik ten son ra, onun şöy le bu yur du ğu nu söy ler: "Ha be ri niz ol sun, ca hi li ye dö ne min de ki bü tün fa iz ler ge çer siz dir. An cak ser ma ye niz si zin dir. Nə zul met miş olur su nuz, nə də zul me uğ ra tıl mış olur su nuz." Bu an la mı pe kiş ti ren bir çox ri va yet ak ta rıl mış tır. Şiə və Sünni ka nal lar dan ge len bu ri va yet le rin or tak nok ta sı, bu aye tin Mu ği re oğul la rı nın Sa kif aşi re ti men sup la rı üze rin de ki fa iz borç la rı hak kın da in di ği dir. Mu ği reoğul la rı, Sa kif li le re ca hi li ye dö ne min de fa iz le borc ve rir ler di. İslam ge lin ce, ala cak la rı nı ta lep et ti ler. On lar də İslamın fa i zi ge-çer siz kıl dı ğı nı ile ri sü re rek bu borç la rı öde me yi red det ti ler. Me se le Resu lul lah'a (s. a. a) in ti kal et ti. Bu nun üze ri ne yu ka rı da ki ayə in di. Bu ri va yet ler, bi zim da ha ön ce yap tı ğı mız bu de ğer len dir me yi pe kiş ti ri yor. Fa iz bu aye tin ini şin den ön ce ha ram kı lın mış tı. Ay rı ca ha ram ol du ğu də in san la ra açık lan mış tı. Bu ayə, sa de ce ön ce ki ha ra mı ye ni den ha tır la tı yor və vaz ge çil me si ni tem bih li yor. Do la yı sıy la fa i zin pey gam ber efen di mi zin (s. a. a) son dö nem le rin de enən ayet ler le ha ram kı lın dı ğı və Re su lul lah ve fat eder ken bir çox kim se nin bu ya sak tan ha ber dar ol ma dı ğı şek lin de ki ri va yet le re iti bar et me mek ge re kir. Ni te kim et-Dürr'ül-Mensur təfsirində İbn Ce rir və İbn Mür de veyh ka na lıy la Ömər b. Hat tab'ın bir hut be sin de şöy le de di ği ri va yet edi li yor: "Qur-anın ən son enən ayet le rin den bi ri də fa iz aye ti dir. Re su lul lah (s. a. a) ve fat eder ken bu nu bi ze açık la ma mış tı. Siz də şüp he len dik le ri ni zi bı ra kıp şüp he len me dik le ri ni zi uy gu la yın." Ay rı ca Ehlibeyt İmamları' nın (ə.s) mez he bin de əsas olan şu dur: Yü ce Al lah, el çi si ni (s. a. a) in san la rın din de ih ti yaç duy duk la rı hər şe yi hü küm ola rak be lir tip in san la ra açık la ma dık ça onu ara mız dan al ma mış tır. et-Dürr'ül-Mensur təfsirində çe şit li ka nal lar dan İbn Abas, Süddi, Ati ye el-Av fi, Əbu Sa lih və Sa id b. Cü beyr'den şöy le ri va yet edi lir: "Qur-anın ən son enən aye ti: "Al lah'a dön dü rü le ce ği niz gün den sa kı nın." di ye baş la yan ayet tir." Mecma'ul-Beyan tef si rin de İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) şöy le bu yur du ğu ri va yet edi lir: "Allah fa i zi çox şid det li bir şe kil de ya sak la mış tır ki, in san lar gü zel borc və kar şı lık sız yar dım gi bi iyi lik ler yap mak tan ka çın ma sın lar." Yi ne Mec ma'ul-Beyan təfsirində, Hz. Əlinin (ə.s) şöy le de di ği ri va yet edi lir: "Al lah bir mem le ke tin he lak ol ma sı nı di le di mi, ora da fa iz le mu a me le yay gın la şır." Da ha ön ce ki açık la ma la rı mız için de, bu ri va yet le rin içe rik le ri ni açık la yı cı bö lüm ler var dır. Mecma'ul-Beyan tef si rin de: "E ğer borç lu zor luk için dey se, ona var lık lı və imkan sa hi bi olun ca ya ka dar sü re ve rin..." aye ti nin tef si ri bağ la mın da "zor luk için de ol ma"nın sı nı rı hak kın da fark lı gö rüş ler ile ri sü rül müş tür. Bu çer çe ve de İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) şöy le de di ği ri va yet edi lir: "Zor luk için de ol ma nın sı nı rı, ki şi nin ge rek ken di si nin və ge rek se ai le si nin or ta la ma ge çi mi ni te min et me den faz la bir gü ce sa hip ol ma ma sı dır." Yi ne ay nı eser de, İbn Ab bas, Dah hak və el-Ha san'a da yan dı rı la rak, hər tür lü borc iş le min de zor luk için de olan borç lu la ra sü re ver me nin fərz ol du ğu be lir ti lir. Ay nı yön de bir gö rüş də İmam Cəfər Sadiq (ə.s) və İmam Məhəmməd Misdən (ə.s) ri va yet edil miş tir. Ay nı eser de, İmam Məhəmməd Misin (ə.s) şöy le bu yur du ğu be lir ti lir: "İmkan sa hi bi olun ca ya ka dar" ifa de si nin an la mı çətin du rum da ol du ğu ha be ri ima ma ula şıp, imam onun ye ri ne ala cak la rın hak la rı nı öde yin ce ye ka dar dır. An cak borç lu ki şi nin al dı ğı ma lı ma ruf yol lar da har ca mış ol ma sı ge re kir." el-Kafidə İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) şöy le ri va yet edi lir: "Bir gün Re su lul lah efen di miz (s. a. a) min be re çık tı. Al lah'a ham det ti, ONU öv gü ler le ten zih et ti. Son ra pey gam ber le ri ne sa la vat ge ti re rek şöy le bu yur du: "Ey in san lar, bu ra da bu lu nan la rı nız, ha zır ol ma yan la ra du yur sun. Ha be ri niz ol sun, kim çətin du rum da ki borç lu ya sü re ta nı sa, yü ce Al lah hər gün üçün ona ma lı mik ta rın da sa da ka ya zar. O bor cu nu ala na ka dar böy le de vam edər." Son ra İmam Cəfər Sadiq şöy le de di: "Əgər borç lu zor luk için dey se, ona var lık lı və imkan sa hi bi olun ca ya ka dar sü re ve rin. Bor cu sa da ka ola rak ba ğış la ma nız isə, si zin üçün da ha ha yır lı dır; əgər bi lir se niz." Çətin du rum da ol du ğu nu bil di ği niz borç lu da ki ala cak la rı nı zı sa da ka ola rak ona ba ğış la yın, bu si zin üçün da ha ha yır lı dır."[218] Bu ri va yet, ay nı za man da "Əgər bi lir se niz" ifa de si nin tef si ri ni də kap sı yor. Da ha ön ce di ğer bir an la mı nı sun muş tuk. Bu və ben ze ri an lam la rı içe ren bir çox ri va yet ak ta rıl mış tır. Bun lar üçün baş vu ru la cak kay nak lar fı kıh ki tap la rı nın borç la (deyn) il gi li bö lüm le ri dir. FA İZ LE İL Gİ Lİ İL Mİ YAK LA ŞIM Ge çen bö lüm ler de de fa lar ca şu nu vur gu la dık: İn sa nın ha yat ta ki tək ga ye si, ser gi le di ği ha re ket ler le va ro luş sal ke ma li ni sağ la mak tır. Di ğer bir ifa dey le, in san fi il və dav ra nış la rı nın ga ye si, maddi ih ti yaç la rı nı or ta dan kal dır mak tır. İn san, bir açı dan mad de ilə ilin ti li olan bir iş ya par; bu nun la ha ya ti bir ih ti ya cı nı gi der miş olar. Do la yı sıy la in san həm işi nin və həm də işin he de fi olan mad de nin sa hi bi dir. (Bu ko nu da iş (əməl), et mek və edil mek ten da ha ge nel bir kav ram dır. Sos yal bi lim ci le re gö re, əməl, in sa nın mad de ilə olan nisbəti və bağ lan tı sı dır ki bu nu so nuç lar iz ler.) Ya ni, in san, üze rin de ça lış tı ğı mad de yi ken di nef si ne öz gü kı lar. Onu üze rin de ta sar ruf ede bi le ce ği bir ki şi sel mül kü ad de der. Sos yal re a li te yi göz lem le yen ağıl erbapları da in sa nın bu dav ra nı şı nı onay lı yor lar. Nə de mek is te di ği mi zi iyi ce an la ma lı sı nız. Nə var ki, in san yal nız ca ken di ça ba sıy la bütün ih ti yaç la rı nı gi de re me di ği üçün, bu du rum sos yal da ya nış ma yı gün de me ge tir miş tir. Baş ka sı nın ça lış ma la rın dan ya rar lan ma ya da baş ka sı nın ça lış ma sı so nu cu el de et ti ği şey ler den is ti fa de et me ol gu su be lir gin leş miş tir. Bu nun so nu cu in san lar ara sın da mübadele (de ğiş-to kuş) fik ri doğ muş tur. Hər in san bir alan da ya da bir kaç alan da ça lı şa cak, bu nun so nu cun da ba zı şey le re sa hip ola cak, bu nun ih ti ya cı nı gi de re cek kıs mı nı ken di si ne ayı rıp, ih ti yaç faz la sı olan kıs mı nı da, sa hip ol ma dı ğı, an cak baş ka sı nın ya nın da bu lu nan bir di ğer mad de ilə de ğiş ti re cek tir. Ti ca ri alış-verişin və de ğiş-to ku şun te me li bu an la yış tır. An cak mal və eş ya nın növ ola rak bü yük fark lı lık lar gös ter me le ri, bir ma la və eş ya ya du yu lan ih ti ya cın şid de ti və za yıf lı ğı, az lı ğı və çok lu ğu de ğiş-to kuş iş le min de ba zı prob lem le re yol aç mış tır. Söz gelimi mey ve ye mek ama cı ilə üre ti lir. Mer kep yük üçün var dır. Su yun va ro luş ga ye si də iç me iç gü dü sü dür. Pa ha lı mü cev her ler də ör ne ğin ger da na ta kıl mak ya da yü zük ola rak kul la nıl mak için dir ler. Bun la rın də, ha yat ta du yu lan ih ti yaç ora nın da de ğer le ri və ağır lık la rı fark lı olar. Bir bir le ri ne gö re oran la rı fark lı dır. Böy le bir ih ti yaç, nes ne le rin de ğer le ri ne kar şı lık pa ra, dir hem və di nar gi bi etibarı de ğer le rin icad edil me si ni ka çı nıl maz kıl mış tır. Pa ra nın bir de ğer ola rak or ta ya çı kı şı nın öy kü sü şöy le dir: İn san lar ör ne ğin al tın gi bi de ğer li bir ma de ni əsas ala rak, di ğer bütün eş ya və fi yat la rın de ğe ri ni ona gö re be lir le me ye baş la dı lar. Böy le ce her han gi bir tü rün nok san sız bi ri mi di ğer par ça la rı nın də öl çü sü halına gel di. Mıskal və tar tı gi bi. Pa ra ola rak her han gi bir bi rim, ge nel değe rin öl çül dü ğü de ğer ola rak al gı lan dı. Hər eş ya nın de ğe ri ona gö re be lir len di. Böy le ce hər şe yin bu bi rim kar şı sın da ki de ğe ri və bir bir le ri ne kar şı olan de ğer le ri də be lir gin leş ti. Son ra in san lar bu ica dın ya ra rı nı ge nel leş tir mek ama cıy la, eş ya nın tür le ri ne gö re öl çü bi rim le ri ni icad et ti ler. Ör ne ğin zi ra və ben ze ri öl çü le ri, uzun luk öl çü bi ri mi, lit re yi ha cim öl çü bi ri mi, rı tıl gi bi şey le ri də ağır lık öl çü bi ri mi ola rak ge liş tir di ler. Bu sa ye de eş ya nın bir bi ri ne kar şı de ğe ri və ora nı be lir gin lik ka zan dı ğı gi bi, ka rı şık lık də or ta dan kalk tı. Ör ne ğin bir kı rat el ma sın dörd di na ra, bir rı tıl buğ day unu nun on di na ra bərabər ol du ğu an la şıl dı. Bir kı rat el ma sın də qırx rı tıl buğ day unu na bərabər ol du ğu də böy le ce or ta ya çık mış ol du. Bü tün eş ya yı bu na gö re de ğer len di re bi lir sin. Ar ka sın dan in san lar, de ği şik ma den ler den, pa ha lı sın dan, ucu zun dan da ha fark lı pa ra bi rim le ri ni icad et ti ler. Bu nun la ko lay lık və ge niş lik sağ la ma yı amaç la dı lar. Gü müş, ba kır, bürünc, ka ğıt gi bi pa ra bi rim le ri ni ge liş tir di ler. Ay rın tı lı açık lam ala rı ik ti sat la il gi li ki tap lar da bu la bi lir si niz. Alış-verişin yay gın laş ma sın dan son ra ti ca ret və qazanc ka pı la rı nın açıl ma sı ilə bir lik te, sa de ce de ğiş-to kuş iş le riy le uğ ra şan in san lar or ta ya çık tı. Bun lar qar/qazanc ama cıy la bir eş ya yı di ğer bir eş yay la de ğiş tir me yi iş edin di ler. Ki şi nin ver di ği ne kar şı lık ola rak al dı ğı faz la lık tır qar/qazanc. Bu iş le ri in san lar ön ce lik le ih ti yaç la rı nı gi der mek üçün ge liş tir di ler. An cak get gi de ge nel ih ti ya cın dir hem və di na rın ka pı sı na da yan dı ğı şek lin de bir du rum or ta ya çık tı. Hər şey ge lip pa ra ya da yan dı. Bu nun de ğer yö nü ma lın ken di siy miş gi bi al gı lan dı. San ki in sa nın ih ti yaç duy du ğu bütün eş ya pa ra dan iba ret miş gi bi, pra tik bir du rum or ta ya çık tı. Çün kü in san, pa ra ya sa hip ol mak la, dün ya ha ya tın da ih ti yaç duy du ğu və ar zu la dı ğı her şe yi el de ede bi le ce ği bir du rum la kar şı laş tı. So nuç ta pa ra də bir ti ca ret eş ya sı ko nu mu na ge ti ril di. Baş ka eş ya lar ka zan mak üçün ça lı şıl dı ğı gi bi pa ra ka zan mak üçün də ça lış ma ge re ği doğ du və pa ra üze rin de de ğiş-to kuş ger çek leş ti. Bu na də "Sərf" və bu işi ya pa na "Sar raf" adı ve ril di. Bu açık la ma lar dan bu so nu ca va rı yo ruz: Ti ca ri alış-verişin və mü ba de le nin as lı ih ti yaç faz la sı bir eş ya nın ih ti yaç du yu lan di ğer bir eş ya ilə de ğiş ti ril me si ne da ya nı yor du. De ğiş-to kuş böy le bir ih ti yaç tan doğ muş tur. Ya da bu ra da as lo lan, de ğer ola rak mü ba de le edi len şey den ar ta ka lan qar/qazanc ama cı gü dül müş tür. Bu şey, ya ni ve ri len şey le alı nan şe yin fark lı lı ğı, top lum sal ha ya tın da ya na ğı nı oluş tu rur. Bir şe yin növ ola rak ben ze ri olan bir şey le de ğiş ti ril me si şek lin de ki alış-veriş tü rü ne ge lin ce, şa yet bir ar tı de ğer is te mi yor sa, bir şe yi ay niy le ge ri al mak üze re borc ver mek gi bi, ak lı ba şın da olan in san lar, bir ih tiyaç tan do la yı böy le bir mu a me le ye ih ti yaç du ya bi lir ler. Böy le bir mu a me le top lu mun yü kü nü ha fif le tir, ih ti yaç sa hi bi nin ih ti ya cı nın gi de ril me si ne gətirib çıxarar və ay rı ca yı kı cı so nuç la ra də se bep ol maz. Əgər böy le bir mu a me le de ve ri len şe yin mis li ilə bir lik te faz la dan bir öde me de də bu lu nul sa, bu ar tı de ğe re fa iz de nir. Şim di fa i zin na sıl bir so nuç do ğur du ğu na ba ka lım? Fa iz -ki bir şe yin ken di mis liy le bir mik tar faz la alın mak su re tiy le de ğiş ti ril me si ne de nir. Bir sü re üçün on ver mek ya da de ğe ri, on edən bir eş ya yı bel li bir sü re üçün ve rip, sü re do lun ca da on iki al mak gi bi- an cak müş te ri nin ya da borç lu nun çətin du rum da ol ma sı halında gün de me gel di ği ni dü şü nür sek, onun ih ti ya cı nın ka zan cın dan faz la ol du ğu an la şı lır. Di ye lim ki, bu adam gün de or ta la ma on (li ra) ka za nı yor, bu na kar şı lık gün lük ih ti ya cı nın mik ta rı yir mi (li ra)dır. Bu yüz den ih ti yaç duy du ğu on li ra yı ya rın on iki li ra ver mek üze re borc alı yor. Bu du rum da, yir mi li ra ya ih ti yaç duy du ğu halda er te si gü nü an cak se kiz li ra sı var dır. bu nok ta dan iti ba ren ge çi mi nin və ha ya tı nın den ge si yı kı lı şa və çö kü şe yüz/üz tu tar. Çox geç me den, bü tün ka zan cı tü ke nip amma bü tün borç la rı ye rin de du rur. Ken di sin den yir mi li ra is te nir, oy sa elin de hiç bir şey yok tur. Bu lun du ğu nok ta (O-20)dir. Bu nun an la mı həlakdır, ha yat ta ki bütün emek le rin bo şa git me si dir. Fa iz alan/sahə kim se nin se, ya nın da həm ken di on li ra sı, həm də borç lu nun on li ra sı bi ri kir. Bu yir mi li ra nın ta ma mı de mek tir. Hər iki mal bir ta raf ta top la nır, di ğer ta raf mal sız ka lır. Bu nun tək se be bi, maddi bir kar şı lı ğı ol mak sı zın alı nan faz la lık tır. Do la yı sıy la fa iz, çətin du rum da ki yok sul lar sı nı fı nın he lak ol ma sı na və ma lın zen gin ler sı nı fın da top lan ma sı na gətirib çıxarar. Bu nun ka çı nıl maz so nu cu fa iz ci ser ma ye dar la rın em re di ci po zis yon da ol ma la rı, in san la rın mal la rı na, ırz la rı na və can la rı na hük me der du ru ma gel me le ri dir. Ar zu la dık la rı və tut kuy la can la rı nın çek ti ği şey le ri el de et me uğ ru na yok sul la rın ka nı nı emer ler. Çün kü in san da yük sel me və bu amaç la baş ka la rı nı kul lan ma iç gü dü sü var dır. Be ri ta raf ta kul la nı lan və hor la nan yok sul lar də, için de bu lun duk la rı acı lar la do lu bir ha yat ta can la rı nı sa vun mak du ru mun da ka lır lar. Bu nun üçün hər tür lü sa vun ma və qisas al ma yön tem le ri ni kul la nır lar. İş te sos yal sis te min hercümerç olu şu, in san ha ya tı nın bo zu lu şu bu dur. Bu isə in san lı ğın həlakı və me de ni ye tin çö kü şü de mek tir. Bu nun ya nın da bir də fa iz ci le rin mal la rı nın də za ra ra uğ ra dı ğı nı ya da yox ol du ğu nu dü şün me li yiz. Çün kü ağır fa iz bor cu al tın da in le yen hər borç lu bor cu nu öde ye mez ya da öde mek is te mez. Bu, zen gin ler le fa kir ler ara sın da ki fa iz esas lı mu a me le nin du ru mu. Bir də ban ka la rın tem sil et ti ği ti ca ri fa iz var dır; fa iz le borc ver mek və fa iz ti ca re ti yap mak gi bi. Bu mu a me le de ən/en azın dan ma lın ted ri ci ola rak bü tü nüy le fa i ze ya tı rıl ma so nu cu nu do ğu rur. Kənar yan dan ti ca ri ser ma ye nin bü yü me si ni və re al de ğe rin den da ha güç lü gö rün me si ni sağ lar? Böy le ce ser ma ye dar lar bir bir le ri ni ye me ye, bir bir le ri ni tü ket me ye baş lar lar. Hər bir ser ma ye dar ken di sin den da ha güç lü ola nın yox ol ma sı üçün ça ba lar. Yok sul la rın du ru mu git tik çe ağır la şır, ser vet bel li bir azın lı ğın elin de bi rik me ye baş lar və az ön ce sı ra la dı ğı mız sa kın ca lar bir dəfə da ha gün de me ge lir. Eko no mi ala nın da araş tır ma ya pan bi ri şun dan kuş ku duy maz ki: Ko mü niz min ya yıl ma sı nın, sos ya list ha re ket le rin il gi gör me si nin tək se be bi, ser ve tin bel li ki şi ler nez din de aşı rı bir şe kil de bi rik me si və ha yat dü zey le ri nin be lir gin bir şe kil de fark lı la şa rak yük sel me si dir. Ço ğun lu ğu oluş tu ran di ğer in san la rın sa, yok sun ol mak tan baş ka se çe nek le ri yok tur. İk ti da rı də el le rin de bu lun du ran zen gin ler sı nı fı, bu za yıf la rı al dat mak tan də ge ri dur mu yor. "Uy gar lık", "ada let", "öz gür lük", "eşit lik" və "in san hak la rı" gi bi par lak söz ler le akıl la rı nı ça lı yor lar. İç le rin de geç me yen, inan ma dık la rı şey le ri dil le riy le söy lü yor lar. Bun lar la, ger çek te əsl an lam la rı nın kar şı tı olan bam baş ka an lam lar kas te di yor lar? Bu nu ya par ken, ar zu la dık la rı lüks ha ya ta ulaş ma, alt sı nıf la rı ez me, on la ra üs tün lük sağ la ma, on la ra is te dik le ri gi bi ege men ol ma ama cı na yar dım cı ol du ğu nu sa nı yor lar. An cak kaz dık la rı ku yu ya ken di le ri dü şü yor, kur duk la rı tu zak ken di baş la rı na ge çi yor. On lar hi le li dü zen ler kur du lar, Al lah də bir dü zen kur du. Al lah'ın kur du ğu dü zen, hi le li dü zen le ri bo şa çı kar ma ba kı mın dan da ha ha yır lı dır. Kö tü lük eden le rin aqibəti çox kö tü ol du. İn san de nen bu can lı tü rü nün ge le ce ği nin han gi yö ne doğ ru git ti ği ni yü ce Al lah her kes ten da ha yaxşı bi lir. Bu fa iz de nen uğur suz il let, ma lın ko lay lık la ha zi ne ler de bi rik me si, mil yon lar ca ser ve tin Ban ka mah zen le rin de hap se dil me si on ca ser ve tin ti ca ret ten alı ko nul ma sı, ba zı la rı nın yan ge lip lüks və tem bel lik kol tuk la rı na o tur ma sı, di ğer bü yük ço ğun lu ğun sa fıt ra tı nın ken di si ne ta nı dı ğı və ay nı za man da bəşəri ha ya tın ça lış ma ya da yan ma sı nın bir ge re ği olan hak lar dan yok sun kal ma sı gi bi bü yük fe la ket le re gətirib çıxarar. Bu gün kü re a li te tam da şu nu gös te ri yor: Ba zı la rı lüks için de ra hat bir ha yat ya şa dık la rı üçün ça lış mı yor, ba zı la rı də lüks için de ya şa yan la rın ser ve ti te kel le ri ne al mış ol ma la rın dan do la yı ça lı şa mı yor lar. Böy le ce ha yat ən/en te mel da ya na ğın dan yok sun ka lı yor. Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|