Ayələrin Tərcüməs(n)i
Yüklə 6,43 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ə yer de nə var sa hep si Onun dur. İz ni ol mak sı zın ONun ka tın da şe fa at te bu lu na cak kim dir O, ön le rin de ki ni v ə ar ka la r
- ıp-ku şat mış tır. On la rın ko run ma sı ONA güc gel mez. O, çox yü ce dir, çox bü yük tür.
- ONU uyuk la ma və uy ku tut maz.
- Gök ler de v ə yer de nə var sa hep si Onun dur. İz ni ol mak sı zın ONun ka tın da şe fa at te bu lu na cak kim dir
|
ayənin tərcüməs(n)i 255- Al lah' tır ki, ONdan baş ka ilah yok tur. Di ri dir, (ya ra tık la rı nı) ko ru yup yö ne ti ci dir. ONU uyuk la ma və uy ku tut maz. Gök ler de və yer de nə var sa hep si O'nun dur. İz ni ol mak sı zın ONun ka tın da şe fa at te bu lu na cak kim dir? O, ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni bi lir. On lar isə di le di ği ka da rı nın dı şın da, ONun il min den heç bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar. ONun kürsüsü, bü tün gök le ri və ye ri kap la yıp-ku şat mış tır. On la rın ko run ma sı ONA güc gel mez. O, çox yü ce dir, çox bü yük tür. ayənin AÇIK LA MAsı 255- Al lah' tır ki, ONdan baş ka ilah yok tur. Di ri dir, ko ru yup yö ne ti ci dir. Fa ti ha Suresi'n de "Al lah" laf zı ilə il gi li ola rak is ter "ele he'r-re cu lu (=şa şır dı)" kö kün den, is ter "ele he'r-re cu lu (=kul luk et ti)" kö kün den alın mış ol sun, işa ret yo luy la bütün ke mal sı fat la rı nı üze rin de top la yan şəxs an la mı nı ifa de edər de miş tik. Yi ne "İlahı nız tək bir ilah tır." (Ba ka ra, 163) aye ti ni in ce ler ken "ONdan baş ka ilah yok tur." ifa de si hak kın da ba zı açık la ma lar da bu lun duk. "O" za mi ri "Al lah" laf zı na dö nük ol mak la be ra ber, "Al lah" laf zı, ağır lık lı ola rak "aləm"dir. Bu yüz den ba şın da ki "lamı ta rif" ya da "mut lak olu şu iti ba riy le ba zı ni te lik sel an lam la rı kap sa mak la be ra ber, biz zat ONun za tı na de la let edər. Bu halda, "ONdan baş ka ilah yok tur." ifa de si, Al lah'ın dı şın da, id dia edi len düz me ce ilah la rın var meydana gəl hak la rı nı or ta dan kal dı rı cı bir an lam içe rir. "Di ri" an la mı na ge len "Hayy" is mi, ka lı cı ha yat sa hi bi de mek tir. O da, di ğer "sı fat-ı mü şeb be he"ler gi bi sü rek li li ğe və ka lı cı lı ğa de la let edər. İn san lar ilk dəfə var lık la rın du ru mu nu al gı la ma ya baş la dık la rın da on -la rın iki kıs ma ay rıl dık la rı nı far k et ti ler: a) Var lı ğı sür dük çe so mut du ru mu de ğiş me yen ler. Taş lar və di ğer can sız var lık lar gi bi. b) Var lı ğı, so mut ola rak sa hip ol du ğu şek li sür dür mek le be ra ber du- ru mu de ği şe bi len, güç le ri dev re dı şı ka la bi len ler. İn san lar, hay van lar və bit ki ler gi bi. Çün kü bun la rın sa hip ol duk la rı güç le rin ba zen iş lev siz kal dık la rı nı, çev re le ri ni al gı la ya ma dık la rı nı, nor mal ey lem le ri ni ger çek leş ti re me dik le ri ni və aşa ma lı ola rak bo zul ma ya yüz/üz tut tuk la rı nı gö re bi li yo ruz. Bun dan do la yı, in sa noğ lu, duy gu la rın öte sin de, bil gi ni te lik li al gı la yış və kav ra yış la rın, ira de ye və bil gi ye da ya lı fi il le rin kay na ğı olan bir baş ka ol gu nun far kı na var dı. Bu ol gu, "ha yat" ola rak isim len di ri lir. Ha ya tın or ta dan kalk ma sı isə "ölüm" adı nı alan/sahə bir du rum dur. Bu halda, ha yat ken di sin den bil gi və kud ret sı zan bir var lık tü rü dür. Yü ce Al lah, Quranda, in san la rın bu al gı la yı şı nı onay lar bi çim de, ma hi ye ti bun dan iba ret olan ha yat tan sö z et miş tir: "Bi li niz ki ger çek ten Al lah, ölü mün den son ra yer yü zü ne ha yat ve rir." (Ha did, 17) "Şüp he siz sən, top ra ğı boy nu bü kük gö rür sün. Amma Biz onun üze ri ne su yu in dir di ği miz za man, dep re nir və ka ba rır. Şüp he siz onu di ril ten, ölü le ri də el bet te di ril ti ci dir." (Fus si let, 39) "Di ri olan lar də ölü ler də bir de ğil dir." (Fatır, 22) "Hər can lı şe yi su dan ya rat tık." (Ənbiya, 30) Bu ayet ler, in san, hay van və bit ki gi bi can lı tür le ri nin sa hip ol duk la rı ha ya tı kap sa mak ta dır. Quranı Ke rim'de, ha yat kı sım la rı na iliş kin ifa de ler də var dır: "Dün -ya ha ya tı na ra zı olan lar və bu nun la tat min olan lar." (Yunus 7) "Rab bi miz, bi zi iki ke re öl dür dün və iki ke re di rilt tin." (Mömin, 11) İki ke re di rilt me ifa de si, iki ha ya tı, ya ni ölüm-ha şir ara sı ber zah ha ya tı nı və ahi ret ha ya tı nı kap sa mak ta dır. Bu na gö re, tıp kı ha yat sa hi bi olan can lı lar gi bi, ha ya tın ken di si də kı sım la ra ay rı lır. Yü ce Al lah, in san la rın dün ya ha ya tı na iliş kin bu al gı la yış la rı nı onay la mak la bir lik te, bir çox ayet te onu dü şük, ba sit və önem siz bir de ğer ola rak ni te ler: "Oy sa ki dün ya ha ya tı, ahi ret te bir me ta dan baş ka sı de ğil dir." (Rə'd, 26) "Dün ya ha ya tı nın ge çi ci li ği ni is te ye rek." (Nisa, 94) "Dün ya ha ya tı nın sü sü nü is te ye rek..." (Kəhf, 28) "Dün ya ha ya tı yal nız ca bir oyun və oya lan ma dan baş ka sı de ğil dir." (Ən'am, 32) "Dün ya ha ya tı, al da nış olan bir me ta dan baş ka sı de ğil dir." (Ha did, 20) Gö rül dü ğü gi bi, yü ce Al lah dün ya ha ya tı nı bu şe kil de ni te len di ri yor və onu bir me ta ko nu mu na in dir gi yor. Me ta isə, baş ka bir şe yi el de et me ye yö ne lik bir araç tır. Yi ne, bir ayet te "ge çi ci" ola rak ni te li yor. Bir gö rü nü yor, son ra də kay bo lup gi di yor. Son ra "bəzək" ola rak ta nım lı yor. Bəzək isə, onu çe ki ci kıl mak üçün bir şe ye ek le nen gü zel lik tir. Böy le ce kas te dil me yen ger çek le şir, ger çek leş me yen kas te dil miş olar. Bir ayet te də "oya lan ma" ola rak ni te le miş tir. Oya lan ma isə, in sa nı önem se di ği şey ler den alı ko yar, oya lar. "Oyun" ola rak də tas vir edi yor dün ya ha ya tı nı... Bi lin di ği gi bi, oyun, ger çek li ği bu lun ma yan ha ya li bir ama ca yö ne lik fi i lin adı dır. Bir ayet te də "al da nış me taı", ya ni in sa nı al da tıp yol dan çı ka ran me ta ola rak ni te len di ri yor. Aşa ğı ala ca ğı mız bu ayet se, yu ka rı da ki ayet le rin tef si ri və açık la ma sı ni te li ğin de dir: "Bu dün ya ha ya tı, yal nız ca bir oyun və 'tut ku lu bir oya lan ma'dır. Ger çek ten ahi ret yur du isə, əsl ha yat odur. Bir bil se ler di." (An ke but, 64) Dün ya ha ya tı nın, ger çek ha yat ol ma dı ğı, mü kem mel bir ya şa yış ola rak de ğer len di ril me ye ce ği be lir ti li yor və ar dın dan ahi ret ha ya tı nın ger çek və mü kem mel ha yat ol du ğu vur gu la nı yor. Ahi ret ha ya tı nın ar dın dan ölüm gel mez. Ni te kim yü ce Al lah şöy le bu yu rur: "Ora da gü ven lik için de dir ler; on da, ilk ölü mün dı şın da baş ka ölüm tatmaz lar." (Du han, 55-56) "Or da di le dik le ri hər şey on la rın dır; ka -tı mız da da ha faz la sı də var." (Qaf, 35) Ahi ret ha ya tın da öl me mek üze re ya şar lar. Ən kiçik bir ek sik lik bir üzün tü his set mez ler. Amma ahi ret ha ya tı ilə il gi li ola rak gün de me ge ti ri len ni te lik ler den il ki, ya ni ahi ret ha ya tı nın gü ven li olu şu, ya şa ma nın ger çek və zo run lu bir özel li ği dir. Bu halda, əsl ha yat ahi ret ha ya tı dır. Çün kü dün ya ha ya tı nın ak si ne, ora da ölüm di ye bir şey yok tur. Yü ce Al lah, bir çox ayet te, ahi ret te ki ger çek ha ya tı bah şet ti ği ni, in san la rı ölüm den son ra o ha ya tı ya şa mak üze re di ril te ce ği ni, hər şe yin kont ro lü nün ken di elin de ol du ğu nu vur gu la mak ta dır. Bu da gös te ri yor ki, ahi ret ha ya tı da mülk tür, ma lik de ğil. Bo yun eğ di ril miş tir, ken di ba şı na bı ra kıl mış de ğil dir. Ya ni, söz mövzusu özel lik le ri yü ce Al lah ona ka zan dır mış tır, o ken di si bu özel lik le ri el de et me miş tir. Bun dan də an la şı lı yor ki, ger çek ha yat ta ölü mün qeyri-mümkün ol ma sı ge re kir. Bu, söz mövzusu ha ya tın te mel ni te li ğin den kay nak lan ma lı dır. Bu isə, an cak adı ge çen ha ya tın, ken di si ni ya şa ya nın za tı nın ay nı sı ol ma sı, ona arıq ol ma mış, bir an da or ta ya çık ma mış ya ni baş ka sı nın mülk e din dir me si və ba ğı şı so nu cu ol ma ma sı du ru mun da ta sav vur edi le bi lir. Yü ce Al lah bir ayəs(n)i ke ri me de şöy le bu yu ru yor: "Sən, as la öl me yen və da i ma di ri olan Al lah'a te vek kül et/ət." (Fur kan, 58) Bu na gö re ger çek ha yat, va cip ni te lik li ha yat tır. Ya ni, var lı ğı öy le bir bi çim dir ki za tı ilə bi len və za tı ilə hər şe ye güc ye ti ren dir. Bu ra dan ha re ket le an lı yo ruz ki: "An cak O, di ri dir, ONdan baş ka i-lah yok tur." (Ğa fir, 2) i fa de sin de ki öz gü kıl ma, ger çek tir, iza fi de ğil. Do -la yı sıy la, ölü mün ulaş ma dı ğı, yok luk və tü ke niş le bu luş ma yan ger çek ha yat, yü ce Al lah'ın ha ya tı dır. Bu du rum da "Al lah 'tır ki, ONdan baş ka ilah yok tur. Di ri dir, ko ru yup yö ne ti ci dir." a ye ti ilə "Əlif, Lam, Mim. Al lah'tır ki, ONdan baş ka ilah yok tur. Di ri dir, ko ru yup yö ne ti cidir." (Al/götürü İmran, 1-2) aye tin de ye r a lan "Di ri dir." ifa de si nin, ha ber den son ra ge len ikin ci ha ber ol ma sı da ha uy gun dur. Böy le olun ca də ha ya tın öz gü kı lı nı şı nı, has re di li şi ni ifa de et miş olar. Çün kü ifa de nin açı lı mı; Al lah' tır ki di ri dir... şek lin de dir. Bu halda ayə, ha ya tın ta ma men Al lah'a öz gü ol du ğu nu ifa de et mek te dir. ONun baş ka can lı la ra bah şet ti ği ha yat baş ka. "Ka im dir", (Key yum) sı fa tı na ge lin ce; dil bi lim ci le re gö re, bu ke li me, "fey'ul" vez nin de dir. Tıp kı, "ke yam" ke li me si nin "fey'al" vez nin de ol ma sı gi bi. Kö kü "kı yam"dır və mübaliğəyə de la let edən bir sı fat tır. "Kı yam" kav ra mı, bir şe yi ko ru ma ya pıp-et me, yö net me, ter bi ye et me, de net le me və güc ye tir me an la mı nı ifa de edər ki, bü tün bun lar, di kil me an la mın da "kı yam" dan alı nan an lam lar dır. Çün kü bu an lam lar la di kil me ara sın da bir bi ri ni ge rek tir me söz konusu dur. Yü ce Al lah, ya rat tı ğı var lık la rı il gi len di ren iş ler üze rin de ka im ol ma yı (de net le me, evi rip çe vir me, yö net me, eğit me, güc ye tir me yet ki si ni) za tı na öz gü kı lı yor: "Hər nef sin bü tün ka zan dık la rı üze rin de gö ze ti ci olanmı?" (Rə'd, 33) Bir di ğer ayet te isə, da ha kap sam lı bir ifa de kul la nı lı yor: "Al lah, ada leti dəstək olaraq ger çek ten ken di sin den baş ka ilah ol ma dı ğı na şa hit lik et ti; me lek ler və elm sa hip le ri də O'n dan baş ka ilah olmadığına şahidlik etdilər. Mütləq güç və hik met sa hi bi Allahdan başqa ilah yoxdur." (Al/götürü İmran, 18) Bu ayet te yü ce Al lah'ın bütün var lık la rı ada let le de net le di ği, var lık alemin de alıp-ver di ği (var lık, bir alıp-ver me den baş ka bir şey de ğil dir) hər şe yi ada let il ke si ne gö re ger çek leş tir di ği, her ke se və her şe ye ha k et ti ği ni ver di ği an la tı lı yor. Ar dın dan, ada let il ke si ne da ya lı bu de ne ti min, ONun iki sı fa tı nın ge re ği ol du ğu vur gu la nı yor: Əziz və Ha kim... O, üs tün gü cüy le hər şe yi de net- li yor və hik me ti nin ge re ği ola rak bu de ne ti mi ada let il ke si doğ rul tu sun da ger çek leş ti ri yor. Kı sa ca sı, yü ce Al lah, bü tün var lık la rın var lık la rı, ni te lik le ri və et kin lik le riy le kay nak lan dık la rı ilk güç tür. Hiç bir kay nak, heç bir baş lan gıç yok tur ki, ONDA son bul ma sın. Bu halda O, bü tün yön le riy le və ger çek an lam da hər şe yin kont ro lü nü elin de tut mak ta dır. Bu de ne tim və kont rol as la gev şe mez və sav sak la na maz. ONun bir şe kil de icazə ver -miş ol ma sı dı şın da heç bir var lı ğın böy le bir yet ki si və gü cü yok tur. O, za yıf la maz və gev şe mez bir de ne ti mi te ke lin de tut mak ta dır. Baş ka la rı isə, bu de ne ti min al tın da dır. Bu ra da iki növ hasr və öz gü kıl ma gö zü mü ze çar pı yor: ONun kı ya ma öz gü kı lı nı şı və kı ya mın ONA öz gü kı lı nı şı... Bi rin ci si ne, ayəs(n)i ke ri me de ki "sürüşüm" sı fa tı nın "Al lah" is mi nin ha ber den son ra ki ha be ri olu şu de la let et mek te dir. (Al la hu'l-kayyum=Al lah kayyum dur). İkin ci si ne də, bun dan son ra ge len cüm le de la let edi yor: "ONU uyuk la ma və uy ku tut maz." Bu açık la ma lar dan çı kan so nu ca gö re, "sürüşüm" sı fa tı, yü ce Al lah hak kın da is pat edi len bütün nisbi sı fat la rın te me li dir. Nisbi sı fat lar dan kas tet ti ği miz, bir şe kil de, yü ce Al lah'ın za tı nın dı şın da ki an lam la ra de la let edən isim ler dir. Ya ra tı cı, rı zk ve ren, mub di (ilk dəfə va r e den), muid (ya rat ma yı tek rar la yan), di ril ten, öl dü ren, ba ğış la yan, ra him və ve dud (se ven, rah me ti çox olan) gi bi. ONU uyuk la ma və uy ku tut maz. ayənin orijinalında keçən "es-si ne tu" ke li me si, can lı la rın uyu ma ya baş la dık la rı sı ra da vü cut la rın da baş gös te ren gev şe me yi ifa de edər. "ən/en-Nevm" isə, can lı nın du yu or gan la rı nın do ğal iş lev le ri ni ye ri ne ge tir me ye cek şe kil de dur gun laş ma sı nı ifa de edər. "Rü ya" isə, bun dan fark lı dır. Uyu yan kim se nin, uy ku halindey ken gör dü ğü şey de mek tir. Ba zı la rı, "ONU uyuk la ma və uy ku tut maz" sö zü nü, bəlağət sa na tı nın ön gör dü ğü ter ti be ay kı rı bul muş tur. Çün kü ko nu iler le me ni te lik li dir. Müs pet yön de iler le yiş se, za yıf tan güç lü ye doğ ru bir ha re ke ti, bir iler le me yi ön gö rür. "Fa lan adam on hat ta yir mi öl çek yük ta şı ya bi lir." "Fa lan adam yüz ler ce, hat ta bin ler ce li ra har ca ya cak ka dar cö mert tir." ifa de le rin de ol du ğu gi bi. Men fi yön de iler le yiş tey se bu nun ak si bir du rum ge çer li dir. "Fa lan adam nə yir mi, nə də on öl çek ta şı ya bi lir."... "Fa lan adam, nə bin ler ce li ra, nə də yüz ler ce li re har ca ya cak ka dar cö mert tir." ifa de le rin de ol du ğu gi bi. Do la yı sıy la, "Onu uy ku və uyuk la ma tut maz." şek lin de bir ifa de kul la nıl ma lıy dı. Bu na ve re ce ği miz ce vap şu dur: Sö zü edi len ter tip hər za man müsbət ve ya men fi olu şa gö re ger çek leş mez. Ni te kim: "Fa lan ada mı yir mi öl çek lik hat ta on öl çek lik yük yo ru yor." de ni le bi lir, amma ak si söy le ne mez. Do la yı sıy la kas te di len, iler le me ol gu su nun sa hih olu şu dur. Bu da ye ri ne gö re de ği şir. Uy ku tut ma sı halı, uyuk la ma ya gö re "sürüşüm" ol ma açı sın dan da ha bü yük et ki li və da ha çox za rar lı ol du ğu üçün, ön ce uyuk la ma nın et ki si nin nef yi ge rek miş tir. Ar dın dan da ha güç lü ola nın et ki si nin nef yi ne doğ ru bir iler le yiş kay de dil miş tir. Do la yı sıy la, "ONU uyuk la ma və uy ku tut maz." ifa de si, şu na ben zer bir an lam içer miş olu yor: Bu za yıf et ken, işi ni gev şe te cek şe kil de ONA et ki ede mez, da ha güç lü və et ki li ola nı də. Gök ler de və yer de nə var sa hep si O'nun dur. İz ni ol mak sı zın ONun ka tın da şe fa at te bu lu na cak kim dir? Yü ce Al lah'ın "sürüşüm" olu şu, an cak gök le re, ye re və iki si nin ara sın da bu lu nan can lı-can sız bütün var lık la ra sa hip və ege men olu şu ilə müm kün ol du ğun dan, ar dın dan, gök le rin və ye rin ege men li ği nin ONun te ke lin de ol du ğu vur gu la nı yor. Ni te kim, ilah lık ma ka mı nın ger çek an lam da tek li ği və or tak sız lı ğı (tev hid) an cak, bu ma ka ma sa hip ola nın bütün ev ren üze rin de ka im və ege men ol ma sı ilə ger çek le şen bir du rum ol du ğu üçün, ayəs(n)i ke ri me de Al lah'ın ilah lık ta tek li ği vur gu lan dık tan he men son ra "ka im" olu şu də gün de me ge ti ril miş tir. Son ola rak yer/yeyər ve ri len iki cüm le nin hər bi ri ka yıt lı dır ya da yan lış al gı la ma la rı dış la yan bir növ an lam sal ka yıt içer mek te dir. "Gök ler de və yer de nə var sa hep si O'nun dur." ifa de siy le, "iz ni ol mak sı zın ONun ka tın da şe fa at te bu lu na cak kim dir?" ifa de si ay rı ca, "O, ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni bi lir." ifa de si ilə "On lar isə di le di ği ka da rı nın dı şın da, ONun il min den bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar." ifa de si ni kas te di yo rum. "Gök ler de və yer de nə var sa hep si O'nun dur." ifa de si ne ge lin ce; yü ce Al lah'ın sa hip (ma lik) o lu şu və sa hip ol du ğu şey ler üze rin de ki ege men li ği nin (me lik olu şu nun) i fa de et ti ği an la mı, da ha ön ce açık la ma ya ça lış tık. Yü ce Al lah'ın var lık la ra sa hip ol ma sı, bütün var lık la rın, bü tün va sıf və et kin lik le riy le, yü ce Al lah ilə ka im ol ma la rı an la mı nı ifa de edər. Ma lik olu şu "Gök ler de və yer de nə var sa hep si O'nun dur." cüm le sin de vur gu la nı yor. Do la yı sıy la cüm le, ulu Al lah'ın var lık la rın za tı na və za ta ta bi olan sı fat və özel lik le re sa hip ol du ğu nu an lat mak ta dır. "...Ko ru yup yö ne ti ci dir. ONU uyuk la ma və uy ku tut maz. Gök ler de və yer de nə var sa hep si O'nun dur." ifa de siy le, var lık üze rin de ki tək və mut lak ege men li ğin yü ce Al lah'a aid ol du ğu, ev ren de ki bütün ta sar ruf yet ki si nin ONun ol du ğu, ONdan kay nak lan dı ğı vur gu la nı yor. Bu ger çek kar şı sın da, in sa nın zih nin de şöy le bir so ru uya nı yor: Du rum bun dan iba ret ol du ğu na gö re, ev ren de rol oy na yan se bep ler nə işə ya rar? Bütün et kin lik Al lah'ın te ke lin de ol du ğu na gö re, se bep ler üçün ev ren sel ya sa lar sis te mi için de bir et kin lik han gi ge rek çey le ta sav vur edi le bi lir? Bu na ve ri le cek ce vap şu dur: Ma lul ko nu mun da ki var lık lar üze rin de, se bep və il let le rin oy na dı ğı rol, ta sar ruf ta ara cı lık yap mak tan öte ye geç mez. Di ğer bir ifa dey le, se bep ler Al lah'ın iz ni doğ rul tu sun da malullerle il gi li ola rak ara cı lık (şəfaətçilik) yap mak ta dır lar. Se bep ler bir an lam da şe fa at çi ler dir. Hay rı ulaş tır ma da ya da kö tü lü ğü ber ta raf et me de ara cı lık yap mak ve ya şe fa at çi nin, şe fa at di le yen kim se hak kın da yap tı ğı hər tür lü gi ri şim an la mı na ge len şe fa at isə, an cak Al lah'ın iz ni doğ rul tu sun da ger çek leş me di ği, ONun ira de si ne da yan ma dı ğı, ter si ne ba ğım sız və bağ lan tı sız ol du ğu za man ilahi oto ri tey le, sı nır sız Rab ba ni ta sar ruf la çe li şir. Bu ba kım dan, ev ren de iş lev gör mek te olan hiç bir se bep, heç bir il let yok tur ki, Al lah sa ye sin de et kin lik gös ter me sin, ta sar ruf ta bu lun ma sı Al lah'ın iz ni ne bağ lı ol ma sın. Bu halda se bep le rin et kin li ği və ta sar ru fu, yü ce Al lah'ın et kin li ği və ta sar ruf ta bu lun ma sı an la mı na ge lir. Var lık lar alemin de yü ce Al lah'ın ege men li ğin den baş ka ege men lik yok tur. Ev ren üze rin de ki tək yö ne tim, evi rip-çe vir me yet ki si ONA ait tir. Bu açık la ma la rı mı za gö re şöy le bir so nuç çı kı yor kar şı mı za; şe fa at, se bep ler və ara cı lar alemin de ki mut lak ara cı lık de mek tir. Bu, is ter o luş ev re sin de se bep le rin ara cı lı ğı an la mın da ki yaratma şe fa at ol sun, is ter teşrii şe fa at, ya ni, ki tap və sün ne tin, kı ya met gü nü ger çek le şe ce ği ni ha ber ver dik le ri yar gı aşa ma sın da ki şe fa at ol sun. Ni te kim; "Elə bir gündən qorxun ki, o gün heç kim se başqasının yerinə bir şey ödeye mez." (Ba ka ra, 48) aye ti ni in ce ler ken ge rek li açık la ma lar da bu lun muş tuk. Şe fa at, hər iki kıs mı kap sa mak ta dır. "İz ni ol mak sı zın ONun ka tın da şe fa at te bu lu na cak kim dir?" cüm le sin den ön ce, yü ce Al lah'ın oto ri te sin den və ege men li ğin den söz edi li yor. Ulu Al lah'ın bu ni te lik le ri həm tek vi ni (oluş sal), həm də teş rii (hu kuk sal)dir. Hat ta tek vin (meydana gəl sü re ci) ilə ilin ti le ri da ha be lir gin dir. Do la yı sıy la, ko nu nun de va mı ola rak, kı ya met gü nü ne öz gü şe fa at ten söz et me nin bir an la mı ola bil sin di ye bun la rı teşrii (hu kuk sal) oto ri te və ege men lik le sı nır lan dır ma ya ge rek yok tur. Bu halda, bu aye ti şəfaətin hər iki kıs mı nı kap sa ma sı açı sın dan, aşa ğı da ki ayet le rin ka te go ri si ne so kup in ce le ye bi li riz: "Şüp he siz si zin Rab bi niz, al tı gün de gök le ri və ye ri ya ra tan, son ra ar şa is ti va edən, iş le ri evi rip-çe vi ren Al lah'tır. ONun iz ni ol ma dık tan son ra heç kim se şe fa at çi ola maz." (Yunus, 3) "Al lah; gök le ri, ye ri və iki si ara sın da olan la rı al tı gün de ya rat tı, son ra ar şa is ti va et ti. Si zin ONun dı şın da bir yar dım cı nız və şe fa at çi niz yok tur." (Sec de, 4) Şe fa at ko nu su nu in ce ler ken, bu ger çe ği or ta ya koy duk: Şe fa at ol gu su nun ta nı mı, teşrii ara cı lı ğı kap sa dı ğı gi bi, yaratma (ev ren sel) ne den sel li ği də kap sar. Çün kü hər se bep, Al lah ka tın da mü seb be bi üçün şe fa at çi olar. Ni me tin ona ulaş ma sı üçün Al lah'ın faz lı na, cö mert li ği ne və rah me ti ne sa rı lır. Do la yı sıy la, ne den sel lik sis te mi, tı pa tıp şe fa at sis te mi ne də uy gun dur. Dua və di lek sis te mi ne uy du ğu gi bi: "Gök ler de və yer de olan nə var sa, ONdan is ter. O, hər gün bir iş te dir." (Rah man, 29) "Si ze hər is te di ği niz şe yi ver di." (İb ra him, 34) Bu ko nuy la il gi li "Kul la rım be ni sa na so ra cak olur sa..." (Ba ka ra, 186) aye ti ni in ce ler ken ge niş açık la ma lar sun duk. O, ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni bi lir. On lar isə di le di ği ka da rı nın dı şın da, ONun il min den heç bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar. Hər nə ka dar, ön ce sin de, şe fa at me se le si ilə il gi li bir ifa de yer/yeyər a lı yor sa də, ayəs(n)i ke ri me nin bu cüm le si nin akı şı, "Ha yır, on lar ik ra ma la yık gö rül müş kul lar dır. On lar söz le ONun önü ne geç mez ler və on lar ONun em riy le ya pıp-et mek te dir ler. O, ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni bi lir; Al lah'ın ra zı ol du ğun dan baş ka sı na şe fa at et mez ler. Və on lar, ONun kor ku sun dan iç le ri tit re mek te olan lar dır." (Ənbiya, 26-28) ayet le ri nin akı şı nı və içe ri ği ni an dır mak ta dır. An la şıl dı ğı ka da rıy la "bey ne eydihim ve ma hal fe hum (=ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni)" ke li me le rin de ge çen ga ip ço ğul za mi ri, ön ce ki cüm le nin an lam sal ola rak de la let et ti ği şe fa at çi le re dö nük tür. Bu halda, yü ce Al lah'ın on la rın ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni bil me si, ONun on la rı ek sik siz bir şe kil de ku şat mış ol ma sın dan ki na ye dir. On lar, ilahi izin le sa hip ol duk la rı şe fa at çi lik və ara cı lık yet ki si ni kul la na rak yü ce Al lah'ın ege men li ği açı sın dan is te me di ği, ra zı ol ma dı ğı bir işi ger çek leş ti re mez ler. Baş ka la rı də on la rın bu şe fa at çi lik və ara cı lık yet ki le ri ni kö tü ye kul la na maz, do la yı sıy la Al lah'ın güc ye ti re me ye ce ği bir şe yi ONun mül kün de ger çek leş ti re mez. Aşa ğı ya ala ca ğı mız ayet ler də, ben ze ri bir an la mı pe kiş ti ri ci ni te lik te dir: "Biz an cak Rab bi nin em riy le ine riz. Önü müz de, ar dı mız da və bun lar ara sın da olan hər şey O'nun dur. Se nin Rab bin ke sin lik le unut kan de ğil dir." (Mer yem, 64) "O, gay bı bi len dir. Ken di gay bı nı kim se ye açıq tut maz. An cak el çi le ri için de ra zı ol du ğu kim se ler baş ka. Çün kü, O', bu nun önü ne və ar ka sı na iz le yi ci ler di zer. Öy le ki on la rın, Rab le rin den ge len ri sa le ti teb liğ et tik le ri ni bil sin. Al lah, on la rın nez din de olan la rı sa rıp-ku şat mış və hər şe yi sa yı ola rak də sa yıp-tes pit et miş tir." (Cin, 26-28) Bu ayet ler, yü ce Al lah'ın me lek le ri və pey gam ber le ri sa rıp-ku şat tı ğı nı ifa de et mek te dir. Do la yı sıy la, Al lah'ın is te me di ği bir şe yi yap ma la rı müm kün de ğil dir. An cak ONun em riy le iner ler, an cak ONun is te di ği me sa jı du yu rur lar. Bu na gö re, "ön le rin de ki ni..." de yi min den mak sat, on la rın için de bu lun duk la rı an və du rum dur. "Ar ka la rın da ki ni..." de yi mi ilə də, gö re me dik le ri, uzaq ge le cek te ki du rum la rı dır. Ne ti ce de an lam, göz lem le ne bi lir və göz le ne mez (qeyb) an la mı na dö nük olar. Kı sa ca sı, "O, ön le rin de ki ni və ar ka la rın da ki ni bi lir." de yi mi, yü ce Al lah'ın on la rın için de bu lun duk la rı du ru mu və ko nu mu və ge le cek te ala cak la rı du ru mu sa rıp-ku şat tı ğın dan ki na ye dir. Ar dın dan bu de ğer len dir me nin ya pıl mış ol ma sı də bu nu gös te rir: "On lar isə di le di ği ka da rı nın dı şın da, ONun il min den heç bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar." Rab ba ni ku şa tı cı lı ğı və ilahi oto ri te yi açık la yı cı bir ifa de dir bu. Ulu Al lah bi len dir, on la rı və bil gi le ri ni kav ra yıp-ku şat mış tır. On lar isə, ONun di le di ği ka da rı nın dı şın da ONun bil gi sin den bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar. Ayəs(n)i ke ri me nin üç ye rin de (bey ne ey di him, ma hal fe hum, yuhi idinə) keçən və ağıl sa hi bi var lık lar üçün kul la nı lan "hum (=on lar)" za mi ri nin şe fa at çi le re dö nük ol ma sı, da ha ön ce yap tı ğı mız: "Şe fa at, yaratma ne den sel lik ten və teşrii ara cı lık tan da ha ge nel kap sam lı dır və şe fa at çi ler den mak sat, mut lak ola rak se bep və il let ler dir." şek lin de ki de ğer len dir me ilə çe liş mez. Çün kü, şe fa at, ara cı lık, tes pih et me və ham det me gi bi du rum lar da ha çox ağıl və bi linç sa hi bi var lık lar la bağ lan tı lı ola rak dü şü nül dü ğün den bu gi bi du rum la rı ifa de et mek üçün, ilk plan da ağıl sa hi bi var lık la rı çağ rış tı ran ifa de ler le an la tıl mış tır. Bu, Qurana öz gü ifa de tar zı nın bir özel li ği dir. Bu na bu ayet le ri ör nek gös te re bi li riz: "ONU öv gü ilə təsbeh et me yen heç bir şey yok tur, an cak siz on la rın tes pih le ri ni kav ra mı yor su nuz." (İsra, 44) "Son ra, du man halında olan gö ğe yö nel di; böy le ce ona və ye re de di ki: 'İs te ye rek ve ya is te me ye rek ge lin.' İki si də: 'İs te ye rek gel dik.' de di ler." (Fus si let, 11) vs. Do la yı sıy la, "On lar isə di le di ği ka da rı nın dı şın da, ONun il min den heç bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar." cüm le si, ilahi oto ri te nin, ev ren sel çap ta ki ted bir və plan la ma nın ku sur suz lu ğu nu, ta mam lı ğı nı ifa de edər. İda re edi le nin, ken di si ni ida re ede nin ken di si nin du ru mu və ge le ce ği ilə il gi li ola rak nə növ plan lar və ted bir ta sar la dı ğı nı bil me me si, yö ne ti min, plan la ma nın mü kem mel li ği ni gös te rir. Böy le olun ca ida re edi len, ge le ce ği ilə il gi li ola rak hoş lan ma dı ğı bir plan dan kur tul ma, do la yı sıy la ida re ede nin ta sa rı mı nı boz ma imkanı na sa hip ola maz. Tıp kı ar zu la dık la rı nın ter si ne ha re ket e den bir qrup gi bi, Bun la rın, ba si ret le ri o de re ce bağ lan mış tır ki, ne re den gel dik le ri ni, ne re de ko nak la ya cak la rı nı və ne re ye var ma la rı is ten di ği ni bil mez ler. Kuş ku suz bu du rum la rı, ken di le ri ni yön len di ren kim se nin ku sur suz yö ne ti mi nin so mut ka nı tı dır. Ulu Al lah, bu cüm le ilə bi ze şu nu an la tı yor: Ev re nin yö ne ti mi Al lah'ın te ke lin de dir. Var lık lar ara sın da ki bağ la ra iliş kin bil gi si ne da ya na rak ev re ni yö ne tir. Çün kü bu bağ la rı va r e den də ken di si dir. Di ğer se bep və il let ler, özel lik le bun la rın ara sın da ağıl və bil gi sa hi bi olan lar, bel li oran da ta sar ruf və bil gi yet ki si ne sa hip ol mak la be ra ber, ya rar lan dık la rı, is ti fa de et tik le ri bil gi, yü ce Al lah'ın il min den, me şi ye tin den və ira de sin den kay nak lan mak ta dır. On la rın bil gi və ta sar ruf la rı də ilahi bil gi nin bir uzan tı sı dır. Yap tık la rı ta sar ruf lar, ilahi ta sar ru fun bir de va mı dır. ONun ev ren sel çap ta ki yö ne tim və plan la ma sı nın bir par ça sı dır. İç le rin de heç bi ri, yü ce Al lah'ın mül kü üçün ön gör dü ğü planın ak si ne bir du rum ser gi le ye mez. Bu nun də ilahi yö ne tim və ön ta sa rı mın bir par ça sı ol ma sı baş ka. "On lar isə di le di ği ka da rı nın dı şın da, ONun il min den heç bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar." cüm le si ilə bağ lan tı lı bir de ğer len dir me ola rak "elm" söz cü ğü ilə məsdər (bil mek) an la mı nın ya da adı məsdər (bil gi) an la mı nın kas te dil di ği ni, "bi li nen şey ler" kas te dil me di ği ni var sa ya rak, şöy le bir so nuç el de et miş olu ruz: "Bü tün bil gi Al lah'ın dır. Heç bir bil gi sa hi bi yok tur ki, bil gi si Al lah'ın bil gi si nin bir par ça sı ol ma sın." Bu ba kım dan söz mövzusu cüm le, "güc" "üs tün lük" və "ha yat" gi bi ni te lik le ri yü ce Al lah'a öz gü kı lan Quran ayet le ri ni çağ rış tır mak ta dır. "Zul me den ler, aza bı gö re cek le ri (və o za man) mu hak kak bü tün kuv ve tin tü müy le Al lah'a aid ol du ğu nu... an la ya cak la rı gü nü keş ke bir gör se ler di." (Ba ka ra, 165) "On la rın ya nın da mı izzət (güc və şərəf) arı yor lar? Doğrusu, izzət bü tün olaraq Al lah'ın dır." (Nisa, 139) "O, Hayy (di ri) olan dır. ONdan baş ka ilah yok tur." (Mömin, 65) Bil gi nin tü müy le Al lah'a öz gü kı lı nı şı na ka nıt ola rak bu ayet ler də ör nek ve ri le bi lir: "Çün kü O, bi le nin və hik met sa hi bi ola nın ken di si dir." (Yusuf, 83) "Al lah bi lir, siz ler bil mez si niz." (Al/götürü İmran, 66) Bu nun gi bi da ha bir çox ayə ör nek gös te ri le bi lir. "ONun il min den hiç bir şe yi kav ra yıp-ku şa ta maz lar." cüm le sin de "bi le mez ler" ye ri ne iha ta (kav ra yıp-ku şat ma) ifa de si nin kul la nı lı şı açıq bir lüt fu yan sıt mak ta dır. Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|