Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

Təbii  həssaslıq  yüksəkdir,  xəstəlik  hər  yerdə  yayılmışdır. 

Ü ST -ün  məlumatlarına  əsasən  hər  il  50  mln  xəstə  və  300-350 

mln virusgəzdirən qeydə alınır ki, onlar real infeksiya mənbə yi-

dir lər. Hər il viruslu B hepatitindən 7 mln şəxs ölür.

Müxtəlif  infeksiya  mənbəyinin  olması,  yoluxma  yollarının 

və amillərinin rəngarəngliyi viruslu hepatit B-nin geniş yayılma-

sını  təmin  edir.  Viruslu  hepatit  B-də  epidemik  prosesin  ərazi 

ü z rə qeyri-bərabər paylanması səciyyəvidir. Şərti olaraq yüksək, 

orta və aşağı səviyyəli endemik ərazilər ayırd olunur.

HBsAg aşkarlanma tezliyi viruslu hepatit B-nin yayılma sının 

meyarlarından sayılır. Yüksək xəstələnmə səviyyəsi (hiperende-

mik) qeyd edilən ərazilərdə HBsAg  gəzdirmə 15-20% və daha 

çox ola bilər, orta səviyyəli endemik ərazilər üçün 2-7% xasdır. 

2%-dən  aşağı  HBsAg  gəzdirmə  qeyd  edilən  ərazilər  xəstəliyə 

görə sağlam ərazilər sayılır. Şəhərlərdə kənd yerlərinə nisbətən 

xəstələnmə 3 dəfə yüksəkdir. Xəstələr arasında böyük yaşlı şəxs-

lər üstünlük təşkil edir, lakin son illər iş qabiliyyətli daha cavan 

ş əxs lərin (15-19 və 20-29 yaş) xəstələnməsi qeyd olunur ki, bu da 

narkomaniya epidemiyasının artması və törədicinin cinsi y o lux-

 ma yolunun aktivləşməsi ilə əlaqədardır.

470

Viruslu  hepatit  B  dünyanın  bir  çox  ölkələrində  səhiyyənin 

m ü hüm problemlərindən olduğu üçün xəstəliklə mübarizədə a şa  -

ğıdakı tədbirlərin yerinə yetirilməsini qarşıya məqsəd qoyulmuş-

dur: ilk mərhələdə mütləq bütün yenidoğulmuşların, sonralar isə 

yeniyetmələrin vaksinasiyası aparılmalıdır. Viruslu hepatit B-yə 

qarşı  vaksinasiya  dünyanın  əksər  ölkələrinin  Milli  profilaktik 

peyvəndlər təqviminə daxil edilmişdir.

Xəstəlikdən sonra uzunmüddətli, ömürlük immunitet yaranır. 

VHB ilə təkrar xəstələnmə çox nadir hallarda baş verir.

Epidemik prosesin xüsusiyyətləri. Virusu bilavasitə öyrən-

mək imkanı olmadığından onun bioloji xüsusiyyətləri haqqında 

məlumatlar kifayət dərəcədə deyil. Müəyyən edilmişdir ki, dövr 

edən  HB  virusları antigenlik xassələrinə görə  fərqlənir,  onların 

bir  neçə  yarımnövləri  məlumdur.  Əhalinin  bu  viruslara  qarşı 

həs saslığı eyni dərəcədə deyil. Hətta HbsAg müsbət qan köçü-

rül  dükdə  köçürülmədən  sonra  baş  verən  hepatit  resipi ent lərin 

təxminən  20%-də  təzahür  edir.  Sağalma  ilə  nəticələnən  h adi-

sələrdə orqanizmdə virusun bütün antigenlərinə qarşı əks ci sim-

lər əmələ gəlir. Əhali arasında immunutetin yaranması HBs anti-

ge nə  qarşı  əmələ  gələn  əkscisimlərin  səviyyəsi  ilə  təyin  edilir. 

X əs təliyi ke çirdikdən sonra davamlı immunitet yaranır. Tək rari 

xəstələnmələr  haqqında  məlumat  yoxdur.  HBsAg-ni  güclü  i m-

mu nogendir, VBH-in hər hansı formasını keçirən lərin hamısında 

HBs əkscisimləri əmələ gəlir. Bu nunla belə, bu əkscisimlər i n-

sanları xəstəlikdən qorumur. VHB-yə qarşı əhali arasında yaran-

mış immun təbəqə törədicinin yaşa görə dövr etməsi qanunauy-

ğunluğunu göstərir. Ən az immun təbəqə uşaqlarda, ən çox isə 

40-50  yaşlılar  arasında  qeyd  edilir.  VHB-nin  yüksək  səviyyəsi 

qeyd  edilən  ərazilərdə  (Afrika,  cənub-Şərqi Asiya, Yaponiya)  9 

y a  şına qədər uşaqların 30-40%, 40 yaşında olanların isə 60-80%-

də anti-HBs aşkar edilir. VHB-nin səviyyəsi aşağı olan ərazilərdə 

(Şimali Amerika, Skan dinaviya ölkələri) immun t ə bə  qə tədricən 

artır  və  50  yaşlarda  yüksək  səviyyəyə  (20-30%)  ç a tır.  MDB 

ölkələrində immun təbəqə orta səviy yədədir.

Xəstəlik kəskin keçdikdə klinik gedişin polimorfluğu çox aydın 

nəzərə  çarpır  –  əlamətsiz  və  gizli  inkişaf  edən  formadan  kəskin 

471

manifest formaya qədər. Hesabla malara əsasən, kəskin for ma ilə 

əlamətsiz formanın nisbəti 1:100-1:200-dir. Kəskin g e diş z a  manı 

10% xəstəlik hallarında xronik (persistent) xəstəlik baş v e rir. Bəzi 

xəstələrdə xroniki xəstəlik xəstəliyin əvvəlində ə l a mət siz yaranır, 

ona  görə  də  HB  xəstələrin  25-30%-də  ana mnez də  kəs kin  gediş 

qeyd edilmir.

Xronik  hal  çox  vaxt  uşaqlarda,  kişilərdə  və  immun  çatış-

mazlıq hallarında qeyd edilir. Ayrı-ayrı şəxslərin və populyasiya-

ların immunogenetik xüsusiyyətlərinin böyük əhəmiyyəti vardır.

Çox vaxt HBsAg gəzdirmə əlamətsiz xroniki xəstəlik hesab 

edilir. HBsAg gəzdirənlərin sayı qeydiyyata alınan xəstəlik hal-

larından  dəfələrlə  çoxdur.  MDB  ölkələrində  10  mln-a  qədər 

HBsAg  gəzdirənlər  var.  Xroniki  xəstələrin  orqanizmində  virus 

uzun müddət qalır. Xroniki HB-dən sağalma az hallarda baş v e-

rir.  Xroniki  xəstələrin  böyük  sayda  olması,  HB  virusunu  uzun 

müd dət  ifraz  etməsi  onların  epidemik  prosesdə  infeksiya  mən-

bəyi  kimi  yüksək  əhəmiy yət  daşıdığını  göstərir.  HB  virusu  ilə 

əhalinin  müxtəlif  qarşılıqlı  əlaqəsinin  nəticəsi  xəstəliyin  i n ku -

basiya dövrünə də öz təsirini göstərir, onun müddəti 40 gün dən 

180 günə qədərdir. HB virusu ilə yoluxmadan 4-12 həftə son ra 

xəstələrin  qanında  HBsAg  tapılır  ki,  bu  da  virusun  qara ciyər 

hüceyrələrində  replikasiyasını  göstərir,  həmin  vaxtdan  eti barən 

xəstələr  infeksiya  mənbəyinə  çevrilirlər.  HBsAg  xəstələrin  q a-

nında biokimyəvi dəyişikliklər və klinik əlamətlər başlamazdan 

daha əvvəl aşkar edilir. Antigenemiya 2 həftə, bəzən isə r e kon-

valessensiya  dövrünə  qədər  davam  edə  bilər.  Beləliklə,  kəs kin 

əla mətli  xəstələr  2-3  ay  müddətində  virusun  mənbəyinə  ç ev  rilə 

bilərlər.

Epidemioloji  xüsusiyyətləri.  VHB-də  epidemik  prosesin 

xüsusiy yət ləri aşağıdakılardır:

– epidemik prosesə əsasən böyüklər və 1 yaşa qədər uşaqlar 

cəlb olunurlar;

– xəstəliyin dövri (fəsli və ya illik) dəyişiklikləri qeyd edilmir;

– qan və ya onun preparatları ilə əlaqədar olan bəzi tibb p e-

şə lərində çalışan şəxslər epidemik prosesə daha çox cəlb olunur-

lar;

472

–  hepatit  B  virusunu  gəzdirənlərin  sayı  VAH-ya  nisbətən 

çoxdur.

Patogenezi  və  klinikası.  HB  virusu  ilə  yoluxduqda  immun 

sitolizlə birgə hepatositlərin zədələnməsi baş verir, belə ki, qara-

ciyərin zədələnməsi və xəstəliyin xronik hala keçməsi sahibin i m -

mun cavabından asılıdır. Xronik hepatitdə qaraciyər toxumasının 

zədələnməsini  iki  əsas  mexanizmlə  əlaqələndirirlər:  T-hü cey rə 

lizisi və hüceyrə-killerlərinin əkscisimdən asılı sitotoksikliyi.

Repliksiya  dövründə  hepatositlərin  səthində  HBsAg  və 

HBcAg ifraz olunur. Lakin HBcAg iltihabi infiltratı təşkil edən 

T-effektorlar və T-supressorların sitotoksikliyinin hədəfidir. L o-

bu lyar, “fokal” nekrozu hepatositlərin T-hüceyrə lizisi ilə əlaqə-

lən dirirlər  ki,  bunu  da  xronik  hepatitin  ağırlaşmasının  başlıca 

ə la  məti  sayırlar.  Virus  DNT-nin  he patosit  genomuna  inteqrasi-

yası  dövründə  hepotisitin  səthinə  HBsAg  ifraz  edilir  (HBcAg 

olmadıqda); iltihabi infiltratda T-helper və B -limfositlər üstün-

lük  təşkil  edir.  Bu  dövrdə  hepatositlərin  autoimmun  lizisi  baş 

verə bilər.

VHB-nın  paotgenezi  VAH  patogenezindən  ciddi  fərqlənir. 

Bir  qayda  olaraq,  VHB  zamanı  törədici  orqanizmə  parenteral 

y ol  la daxil olur ki, bu da onun bilavasitə qaraciyərə birbaşa daxil 

o l masına şərait yaradır. VHB-nin digər fərqli əlaməti qaraciyər 

hüceyrələrinin  zədələnməsidir.  Virus  hüceyrələrə  birbaşa  dağı-

dıcı təsir göstərmir. Qaraciyər hüceyrələrinin sitolizi immun sə la-

hiy yətli hüceyrələr (T-limfositlər) tərəfindən yerinə yetirilir. Spe-

sifik  immunitet  artdıqca  orqanizmin  törədicidən  azad  olması 

VAH -ya nisbətən gec baş verir.

VAH-dan fərqli olaraq, VHB-də təxminən 10% hallarda i m-

mu nitetin artması infeksion prosesin dayanmasını təmin etmir və 

x əs təlik  xroniki  şəkil  alır  (virusun  orqanizmdən  xaric  edilməsi 

davam edir).

Hepatit  B-nin  patogenezinin  yaranmasının  virus-immu no-

genetik fərziyyəsi, xüsusilə infeksion prosesin gedişi (xəstəliyin 

növü)  bir  tərəfdən  virusun  dozasından,  immunogenlik,  yoluxu-

culuq  dərəcəsindən,  digər  tərəfdən  isə  immun  cavabdan,  T-, 

B-limfositlərin və makrofaqların qarşılıqlı təsirindən asılıdır.

473

VHB-nın  klinik  əlamətlərinin  VHA-ya  oxşamasına  baxma-

ya raq, onların arasın da mühüm fərqlər vardır. Belə ki, VHB-da 

inkubasiya dövrü, adətən, 40-180 gündür. Xəstəliyin klinik əla-

mətləri tədricən inkişaf edir. Sarılıqdan əvvəl ən çox “dispeptik” 

vəziyyət qeyd edilir. Bu zaman daxili zəhərlənmə əlamətləri ilə 

mədə-bağırsaq  yolunun  zədələnməsi  əlamətləri  (iştahanın  azal-

ması, ögümə, qusma, bəzən ishalla əvəz olunan qəbizlik) qeyd 

edilir. Sarılıqdan əvvəlki dövr 1 gündən 1 neçə həftəyə qədər d a-

vam edir. Sarılıq xəstəliyin 2-3 həftəsindən daha da şiddətlənir. 

Sarılığın itməsi VHB-də VAH-ya nisbətən uzun çəkir.

VHB-də  ağırlaşmalar  VAH-da  olduğu  kimidir.  Ən  qorxulu 

a ğır   laşma xəstələrin 0,8-1%-də qeyd edilən qaraciyər komasıdır. 

Nadir  hallarda  assit  və  digər  boşluqlara  mayenin  yığılması  ilə 

təzahür edən ödem-assit abaş verir.

Patoloji anatomiyası. Viruslu B hepatiti ilə (HBV) yoluxma 

zamanı kəskin viruslu hepatit inkişaf edə bilər (o cümlədən onun 

fulminant növləri), 10-15% xəstələrdə xəstəlik xroniki hala k eçir. 

Xronik hepatitin bütün növləri inkişaf edə bilər – xronik persistə 

olunan hepatit (XPh), xronik lobulyar hepatit (XLh), xronik fəal 

hepatit  (XFh).  Məlum  olduğu  kimi,  XPh  və  XLh  q ara ciyərin 

xoşxassəli  xəstəliyidir,  ağırlaş ma  meyli  var.  Morfoloji  iltihabi 

infiltratın  (limfosit,  makrofaq,  plaz matik  hücey rə lər,  neyrofil 

infiltratlardan ibarət) olması ilə səciyyəvidir.

XLh-də  müxtəlif  paylarda  kiçik  fokuslu  nekrozlar  –  ləkəli 

n ek roz qeyd edilir. XFh-da bu dəyişiklik qaraciyərin sirrozu və 

h e  pa  tosellulyar karsinomaya qədər ağırlaşa bilər, bununla y a na şı, 

qaraciyərdə dəyişiklik olmaya bilər. XFh-da portal yollarda çox-

lu limfositar infiltrasiya qeyd edilir, o parenximaya yayılır, pil-

ləli  nekrozlar  törədir.  XFh  ən  ağır  növündə  multilobulyar  nek-

rozlar inkişaf edir. Bu növdə nekroz ocaqları qaraciyərin bir və 

ya bir çox paylarını əhatə edir. Bəzi nahiyələrdə nekroz ocaqları 

b ir ləşib geniş sahəni əhatə edir, nəticədə payların kollapsı, peri-

portal fibroz və ya yalançı payların əmələ gəlməsinə gətirib ç ı-

xarır.

Xronik viruslu B hepatitinin diaqnostikası. Xronik viruslu 

B hepatitinin diaqnostikası aşağıdakı bəndlərdən ibarətdir:

474

–  anamnezin  öyrənilməsi,  ilk  növbədə  VHB  ilə  yoluxma 

təhlükəsi olanlarda;

– qanın biokimyəvi müayinəsi: AST, ALT-nin təyin edilməsi 

(sito lizin təzahürü sindromu), qələvi fosfotazanın, qamma-qlyu-

tamil-transpeptidazanın  təyini  (xolestaz  sindromunun  olması, 

səviyyəsi), albu minlərin, protrombin indoksinin, fibrinogen və s. 

(qaraciyərin  sintez  fəaliyyətinin  saxlanılması)  təyini,  EQDS 

(ezo fa qoqastro duo denoskopiya), USM-portal hipertenziya sind-

romunun – yemək borusunun venalarının vari koz genişlənməsi, 

dalaq  və  qapı  ve na sının  genişlənməsi  simptomunun  olma sının 

müəyyən edilməsi; virusoloji müa yi nə – HB virusunun marker-

lə rinin, eləcə də replikasiya marker lərinin təyin edil məsi;

–  qaraciyərin  biopsiyası,  lazım  olduqda  laporoskopiyası 

(qara ciyərdə  gedən  iltihabın  mərhələlərini  və  fəallığını  öyrən-

mək məqsədilə).

Epidemioloji  nəzarət.  Müasir  şəraitdə  HB  üzərində  epide-

mioloji nəzarətin məqsədi xəstələrin risk qrupunda yayılma sının 

qarşısının alınması və onun ümumi göstəricilərinin aşağı salın-

ma  sından ibarətdir.

Retrospektiv epidemioloji müayinə apararkən diaqnozu q o yul -

muş həm “zərdab” hepatiti, həm də ayrı-ayrı xəstəliklərin b ü tün 

h a  di sələri nəzərə alınır. Kəskin və xroniki HB virusu və HB sAg  

gəzdirənlər  müayinə  olunmalıdırlar.  Müayinənin  nəti cə ləri  prob-

lem-mövzu planlaş dırma zamanı istifadə olunur. Planda müalicə-

profilaktik, ümümi sağlamlaşdırma və epidemiya əley hi nə təd bir-

lər  nəzərə  alınır.  Peyvənd  vaksinin  edilməsi  müd də tin dən  asılı 

o  la  raq planlaşdırılır.

Operativ  epidemioloji  müayinə  nəzərdə  tutulan  tədbirlərin 

k ey fiy yətinin qiymət lən dirilməsini, xəstəliyin səviyyəsinin azal-

dılmasını və onların müayi nəsini özündə birləşdirir. HB ocaqları-

nın ləğv edilməsi məqsədilə aparılan tədbirlər aşkar edilmiş k əs-

kin,  xroniki  xəstələr  və  virusgəzdirənlər  ətrafında  aparılır.  Bu 

tədbirlər ailələrdə, eləcə də xəstəxanalarda, poliklinikalarda, tib-

bi sanitariya hissələrində yoluxmanın qarşısının alınmasına y ö-

nəl  dilmişdir. Aşkar edilmiş bütün HB ocaqları həkim-epi de mi o-

loq tərə findən müayinə edilir. Xroniki gedişli xəstəlik ocağında 

onun ləğv edilməsinə qədər tibbi nəzarət qoyulur.

475

Aşkar edilmiş bütün HB xəstələri, eləcə də HB virusunun da -

şıyıcıları mütləq qeydiyyata alınmalıdır. GEM-də kartoteka təş kil 

edilir, yeni xəstə və virusgəzdirənlər haqqında məlumatlar ora ya 

y a zılır.  Bu  məlumatlar  infeksiya  mənbəyinin  axtarılması,  qan 

v e rilən gün donorlara arayış verilməsi və s. zamanı istifadə o lu-

nur.  Ambulator-poliklinika  müəssisələrində  xəstələr  və  on lar  la 

t  ə  masda olanlar haqqında bütün tibbi sənədlər qeydiyyata alınır. 

Kəskin  HB  xəstələrin,  eləcə  də  vəziyyəti  kəskin ləşmiş  xroniki 

xəstələrin  hamısı  yoluxucu  xəstəxa naya  h os pi tal laşdırıl malıdır. 

Hospitalizasiyadan əvvəl cari, sonra isə yekun d  e   zin  feksiya apa-

rılır. Qan və virus olan digər bioloji məhlullarla çirklənmiş əşya 

və  avadanlıqlar  zərərsizləşdirilir.  Xroniki  HB  x əs  təsinə  ev 

şaraitində  fərdi  yataq,  qab-qacaq,  şəxsi  gigiyena  ə ş yaları,  tibb 

alətləri ayrılır. Bütün bu əşyalar mümkün yoluxma amil ləri kimi 

digər ailə üzvlərindən ayrı saxlanmalıdır.

HB xəstəsi ilə təmasda olan şəxslər qeydiyyata alınaraq tibbi 

və  laborator  müayinədən  keçməlidirlər.  Müayinənin  aparılması 

t ez liyi təmasda olanların yoluxma təhlükəsindən asılı olaraq m ü-

əy yən edilir (donorlar, hamilə qadınlar, tibb işçiləri və b.).

Xronik B hepatiti ilə xəstələr təsadüfi cinsi əlaqə zamanı q o-

ru yucu prezervativlərdən istifadə etməlidir. Partnyorun cinsi əla-

qədə  olduğu  qadın  laborator  müayinədən  keçməli  və  peyvənd 

o lun  malıdır. Vaksinasiya dan sonra immunitetin yaranması üçün 6 

ay vaxt tələb olunur, bu müddət ərzində xroniki B hepatitli x əs tə 

prezervativdən istifadə etməlidir. Uşaqlar və tibb işçiləri xəs tə lik 

haqqında məlumatlandırılmalıdır.

Bunu nəzərə alaraq, VHB-yə qarşı epidemioloji nəzarət müa-

sir profilaktik tədbirlərdən istifadə etməklə gücləndirilməlidir.

Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri.  Profilaktik  tədbirlər 

spe sifik və qeyri-spesifik olmaqla 2 yerə bölünür. Spesifik profi-

laktika  bütün  uşaq  əhalisi  arasında  HV-yə  qarşı  vaksinasiyanın 

aparılmasıdır. Respublikamızda Milli peyvənd təqviminə əsasən 

uşaqlar doğulduqdan 12 saat ərzində, 2, 3 və 4 aylığında vaksi-

nasiya edilirlər.

Böyüklər arasında peyvənd risk qruplarında həyata keçirilir 

ki, bunlara tibb işçiləri, ali və orta tibb müəssisələrinin tələ bə lə-

476

 ri,  hematransfuziyalar  alan,  hemodializə  məruz  qalan  xəstələr, 

nar ko manlar, həmçinin xronik HV ilə xəstələr və virus gəz di rən-

lər aiddir.

Peyvənd üçün gen-mühəndisliyi nəticəsində əldə olunmuş r e-

kom binant vaksindən istifadə edilir. Hazırda HV-yə qarşı 2 v  ak  -

sin  tətbiq  olunur:  Enceriks-B  (Smit-Kleyn  firması,  Belçika)  və 

“Virion” vaksini (Tomsk, Rusiya). Preparatlar maya göbə lək lə ri 

üzərində gen mühəndisliyi metodu ilə alınmışdır.

Qeyri-spesifik  profilaktika  tədbirlərinə  infeksiya  mənbəyinə 

münasibətdə  görülən  tədbirlər  (qan,  plazma,  sperma  donorları 

ara sında,  profilaktika  məqsədilə  risk  qruplarının  müayinəsi  z a-

ma nı infeksiya mənbəyinin erkən aşkarlanması), yoluxma mexa-

nizminin, yoluxma yollarının və amillərinin intensivliyinin məh-

dud laşmasına yönəldilmiş tədbirlər (cinsi əlaqələr zamanı, m ə işət 

yolu ilə yoluxmanın qarşısının alınması üzrə tədbirlər) aid dir.

VHB-nin profilaktikasında törədicinin təbii və süni yoluxma 

yollarının  qırılmasına  yönəldilmiş  tədbirlər  mühüm  əhəmiyyət 

kəsb edir. Təbii yoluxma yollarının qırılması əsasən sanitar-gigi-

yenik tədbirlərlə əldə edilir. Bu məqsədlə şəxsi-gigiyenik əşyalar 

(ülgüc,  diş  şotkaları,  hamam  lifi  və  s.)  fərdiləşdirməli  və  ayrı 

s  ax  lanılmalı, şəxsi gigiyena qaydalarına əməl edilməli; məişət və 

is teh salatda  kiçik  zədələnmə lərin  baş  verməsindən  qorunmalı; 

qan soran və məişət parazitləri ilə mübarizə aparılmalıdır. Qeyri-

düz gün  həyat  tərzi  keçirən  şəxslərlə  (fahişəlik  və  cinsi  azlıq-

larla) mübarizə də müəyyən dərəcədə əhəmiyyət kəsb edir. Ver-

tikal yoluxmaya qarşı profilaktik tədbirlər əsasən vaksinasiyanın 

aparılması ilə əldə edilir.

Əllərin  zədələnməsi  ilə  müşayiət  olunan  istehsalat  sahə lə-

rin də HB-yə qarşı profilaktik tədbirlər görmək lazımdır. Bunlar 

əsasən  alət  və  avadanlığın  fərdiləşdirilməsi,  əllərin  zədələn mə-

dən  qorunması,  dərinin  zədələnmiş  hissəsinin  təmizlənməsi  və 

q o run ması, HB virusunu gəz dirənlərin və rekonvalessen tlərin ə l-

lərin zədələnməsi ilə müşayiət olu nan sahələrdən kənar laş dı rı la-

raq texnoloji prosesin sonuncu əməliy yatında istifadə edilmə sin-

dən ibarətdir.

Törədicinin  süni  yoluxma  yollarını  qırmaq  üçün  bütün  d o-

nor lar mütləq HBsAg gəzdiriciliyini aşkar etmək üçün laborator 

477

müayinədən keçməlidirlər. Bu məqsədlə yüksək həssaslığa m a-

lik immunferment müayinəsindən istifadə edilməsi məqsə də uy-

ğundur. 

HB virusunun xarici örtük antigeni aşkar edilmiş qan tulla-

nır,  müayinə  olunan  isə  ömürlük  donorluqdan  azad  edilir.  Bir-

başa  qan  köçürülməsinin  təkrarlığı  azaldılaraq,  HB-ni  keçir mə-

miş donorların qanından hazırlanmış qanı əvəz edən mad də lərdən 

istifadə  edilməlidir.  HB  xəstəliyinin  profilaktikasında  müasir 

üsullardan – auto trans fuziyadan istifadə etmək yaxşı nəticə v e-

rir.  Əməliyyatın  aparılması  nəzərdə  tutulan  xəstələrdən  əvvəl cə-

dən qan götürülür və əməliyyat vaxtı ona köçürülür. Qan və onun 

ayrı-ayrı  komponentlərini  köçürərkən  birdəfəlik  sistem lər dən 

istifadə edilməlidir. Hər bir müalicə-profilaktika müəs sisə lərində 

qan  və  onun  tərkib  hissələrinin  köçürülməsi  ciddi  q ey  diy  yata 

alın malıdır. Tibbi alətlərin, avadanlığın qan və bioloji m  a   ye lərdən 

tam  təmizlənməsinin  və  sterilizasiyasının  əhə miy yəti  böyükdür. 

Bunun üçün mərkəzləşdirilmiş sterilizasiya ş ö bəsi yaradılmalıdır.

Kosmetik kabinetlərdə və bərbərxanalarda da (ülgüc, mani-

kür alətləri və s.) keyfiyyətli təmizləmə aparılmalıdır.

Viruslu hepatiti keçirən şəxslər xəstəliyin keçirilməsi müd də-

tindən asılı olmayaraq donorluqdan ömürlük azad edilir. Kəskin 

viruslu hepatitli xəstələrlə təmasda olanlar da 6 ay müd dətində 

donorluqdan  kənar  edilirlər.  Viruslu  hepatitə  görə  yük sək  risk 

qrup larına daxil olanlar donorluğa buraxılmırlar. Tibb m ü ə s si sə-

lə  rin də  yoluxmanın  qarşısını  almaq  məqsədilə  xronik  h e mo-

dializ,  böyrək  köçürülən,  ürək,  ağciyərlər  və  digər  üzvlərdə 

əmə liy  yat şöbələrində ekstrakorporal qan dövranı sistemi b i r   ləş  -

di rildikdə epidemiya əleyhinə qaydalara ciddi əməl edil mə lidir. 

Bu şöbələrin işçiləri HBsAg gəzdiriciliyinə görə mütəmadi müa-

yinə olunmalıdırlar.

Hamilə  qadınların  infeksiya  mənbəyi  kimi  əhəmiyyətini 

nəzərə alaraq, onların 1 və 3-cü üçaylığında HBsAg gəzdi ri ci li-

yinə  görə  müayinəsi  tövsiyə  edilir,  antigengəzdirən  hamilə  q a-

dınlar  xüsusi  doğum  evlərinə  (şöbələrinə)  göndərilir.  HBsAg 

olan  qadından  doğulmuş  uşaqlar  3  aydan  bir  HBsAg  gəzdiri ci-

li yə  görə  müayinə  edilməklə  bir  il  nəzarət  altında  saxlanılır. 

478

Aşkar edilmiş bütün HBsAg gəzdirənlər diaqnoz qoymaq və g ə-

lə  cəkdə müşahidə aparmaq üçün klinik- biokimyəvi müayinədən 

keçməlidirlər.

Son  illər  HB-nin  spesifik  profilaktikası  sahəsində  xeyli  n a-

iliy yətlər qazanılmışdır. İmmunoqlobulin və vaksin əldə edilmiş-

dir. Vaksinin əsasını təmizlənmiş protektiv xassəli HBsAg təş kil 

edir. HBsAg-i virusgəzdirən donorların qan plazmasından və ya 

HBsAg istehsal edən rekombinant göbələk (maya) ştamlarından 

gen mühəndisliyi vasitəsilə alınır. Onlardan məşhur ABŞ vaksini 

Heptarax  B  (Merk,  Şarp,  Ev)  və  Fransa  vaksininin  H e pas  B 

(Paris Paster İnistitutu) adını çəkmək lazımdır.

Bu  vaksinlərlə  10  mln-la  insan  peyvənd  edilib.  Müəyyən 

o  lun    muşdur ki, 3 dəfəlik vaksin aplikasiyasından sonra ( HbsAg 

1 doza uşaqlar üçün 5mkq, böyüklər üçün 10 mkq, dəri altına və 

ya  əzələdaxilinə  2  aylıq  intervalla  vurulur).  91-97%  pey vənd 

olunanlarda  anti-HBs  əkscisimlər  yaranır.  Anti-HBs  əks ci sim-

lərin müdafiə titrləri 5 ildən az olmayaraq saxlanılır. Pey vəndin 

effektivliyi 95-100%-ə çatır. MDB-də də HB virusuna qarşı spe-

sifik  immunoqlobulin  alınmış  və  HbsAg  əsasında  plazmadan 

vaksin hazırlanmışdır ki,hazırda onlar geniş istifadə edilir.

Əksepidemik  tədbirlər  epidemik  prosesin  3  halqasına  y ö-

nəl  dilmişdir.

İnfeksiyamənbəyinəqarşıgörüləntədbirlərbir o qədər yük-

sək  effekt  vermir,  çünki  infeksiya  mənbəyinin  bütün  növlərini 

(kəs kin, xronik formalı HB ilə xəstələri, virusgəzdirənləri) aşkar 

etmək mümkün deyildir. Bu tədbirlərə xəstələrin klinik-laborator 

metodlarla  erkən  aşkarlanması,  stasionarda  izolyasiyası,  qeydə 

alınması, müalicə və dispanser müşahidənin qoyulması aiddir.

Ocaqda dezinfeksiya.  Həm  kəskin,  həm  də  xronik  hepatit 

oca  ğında  yekun  dezinfeksiya  (hospitalizasiyadan  sonra,  xəstə 

öldükdən və ya ocaqdan getdikdən sonra), ocaq fəaliyyətdə o l-

duğu müddətdə isə cari dezinfeksiya aparılır. Məişətdə yolux ma-

nın qarşısını almaq üçün xəstəyə fərdi gigiyena əşyaları verilir 

(diş fırçaları, hamam lifləri, üzqırxma və manikür dəsti) və onlar 

qaynadılmaqla, yaxud dezinfeksiya vasitələri ilə zərər siz ləş di ri-

lir. Cinsi əlaqələr zamanı hamiləlik əleyhinə mexaniki vasi tə lər-

dən istifadə olunmalıdır.

479

Xəstəilətəmasdaolanlaraqarşıaparılantədbirlər infeksiya 

mənbəyinin təcrid olunmasından dərhal sonra həyata keçiril mə-

li dir. Təmasda olanlar üzərində tibbi müşahidə 6 ay ərzində apa-

rılır. Bu zaman xəstənin aşkarlanmasından dərhal sonra, həmçi nin 

2, 4 və 6 ayında sorğu və baxış aparılır, həmin müddətdə l a bo rator 

müayinələr  həyata  keçirilir.  Risk  qrupundan  olan  şəxslər  (virus-

gəzdirən analardan doğulmuş körpələr, xronik forma ilə xəstələrin 

ailələrində uşaqlar, xəstələrin həyat yoldaşları) vaksinasiya olunur.