AZƏrbaycan demokratġk respublġkasi
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SƏMƏDBƏY MEHMANDAROV
- CEYHUN HACIBƏYLĠ
|
ƏLĠAĞA ġIXLĠNSKĠ Odlar yurdu. № 23, dekabr 1988.
Qazax qəzasının Qazaxlı kəndində anadan olmuşdur. O, 1875-ci il noyabrın 17-də Tiflisdə xüsusi ikiillik gimnaziyaya daxil olmuş və həmin məktəbi fərqlənmə vərəqi ilə yeddi aya bitirmişdir. Ə.Şıxlinski 1876-1883-cü illərdə Tiflis hərbi gimnaziyasında oxumuş. Sonra Peterburqdakı Mixaylov artilleriya məktəbində hərbi təhsilini başa çatdırmışdır. O, hərbi xidmətə 1886-cı ildə Aleksandropol şəhərində yerləşən 39-cu artilleriya briqadasında başlamışdır.
Ə.Şıxlinskiyə 1888-ci il noyabrın 23-də poruçik rütbəsi,1894-cü il iyulun 15-də ştabs – kapitan, 4 il sonra isə kapitan rütbəsi verilmişdir. 1900-cü il mayın 17-də Zabaykalye artilleriya divizionunda qulluq edən Ə.Şıxlinski birinci batareyanın baş zabiti, 1902-ci il mayın 14-də isə ikinci batareyanın komandiri təyin olunmuşdur. Həmin illərdə Şıxlinski ―Müqəddəs Stanislav‖ (III dərəcə 1894, II dərəcə 1896) və ―Müqəddəs Anna‖ (I dərəcə 1906) ordenlərinə layiq görülmüşdür.
1904-cü ilin martında rus – yapon müharibəsi başlanmışdır. Həmin ilin mayın 1-də kapitan Ə.Şıxlinski 4-cü Şərqi Sibir atıcı artilleriya briqadasına göndərilmişdir. Port – Arturun müdafiəsində iştirak edən Ə.Şıxlinski öz batareyası ilə bir neçə dəfə yaponların hücumunun qarşısını almışdır. Döyüş meydanlarında göstərdiyi qəhrəmanlıqlara görə o, ikinci dərəcəli ―Müqəddəs Anna‖ ordeni ilə təltif olunmuş və noyabrın 13-də podpolkovnik rütbəsi almışdır. Ona həmçinin üstündə ―Qəhrəmancasına fərqlənməyə görə‖ sözləri yazılmış qızıl qılınc, dördüncü dərəcəli, bantlı və qılınclı ―Müqəddəs Anna‖ (qızıldan) və dördüncü dərəcəli, bantlı və qılınclı ―Müqəddəs Vladimir‖ ordenləri verilmişdir. Bunlarla yanaşı, həmin dövrdə Ə.Şıxlinski hər bir zabitin arzuladığı dördüncü dərəcəli ―Müqəddəs Georgi‖ ordeni ilə təltif edilmişdir.
Rus – yapon müharibəsindən sonra Ə.Şıxlinski təhsilini təkmilləşdirmək üçün 1906-cı ildə Sarskoye Selodakı artrilleriya məktəbində oxumuş, 1907-ci il yanvarın 22-də isə həmin məktəbə müəllim dəvət olunmuşdur. Əliağa Şıxlinski burada səhra artilleriyası şöbəsində işləmişdir. Onun rəhbərliyi altında artilleriya www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
38
üzrə aparılan məşqlər həm nəzəri və həm də təcrübi cəhətdən həmişə fəqlənirdi. 1908-ci il noyabrın 26-da Ə.Şıxlinskiyə polkovnik rütbəsi verilmişdir.
1910-cu il avqustun 4-də Ə.Şıxlinski Vladiqafqaz şəhərində yerləşən 21-ci artilleriya briqadasının 1-ci divizionunun komandiri təyin olunmuşdur. Müstəsna istedadı nəzərə alınaraq o,1912-ci il yanvarın 30-da yenidən artilleriya məktəbinə çağırılmış, əvvəlcə baş rəhbər, bir il sonra isə məktəb rəisinin köməkçisi təyin olunmuşdur. 1914-cü il aprelin 14-də Ə.Şıxlinskiyə artilleriya üzrə general – mayor rütbəsi verilmiş və üçüncü dərəcəli ―Müqəddəs Vladimir‖ ordeni ilə təltif edilmişdir. Bundan əlavə, sərkərdə Fransanın ―Fəxri legion‖ ordeninə layiq görülmüşdür.
1914-cü il avqustun 1-də birinci dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq, artilleriya məktəbi öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Həmin il sentyabrın 1-də Ə.Şıxlinski Rusiya imperiyası paytaxtının artilleriya rəisi təyin olunmuş, 1915-ci il yanvarın 31-də isə Şimal – Qərb cəbhəsi komandanlığının sərəncamına göndərilmiş və ağır artilleriya üzrə taktiki döyüş əməliyyatlarına rəhbərlik etmişdir.
1915-ci il sentyabrın 14-dən Ə.Şıxlinski Ali Baş komandanlığın qərargahında çalışmışdır. 1916-cı il aprelin 10-da Qərb cəbhəsinə daxil olan ordunun artilleriya üzrə inspektoru təyin edilən Ə.Şıxlinski bu vəzifədə də özünü görkəmli mütəxəssis kimi göstərmişdir. Xüsusən 4-cü və 10-cu orduların alman qoşunları üzərindəki qələbələri onun rəhbərliyi ilə həyata keçirilmiş artilleriya əməliyyatları sayəsində qazanılmışdır. Buna görə də sərkərdəyə 1917-ci il aprelin 2-də general – leytenant rütbəsi verilmişdir. Həmin il sentyabrın 10-da Ə.Şıxlinski Qərb cəbhəsindəki 10-cu ordunun komandanı təyin olunmuşdur.
Birinci dünya müharibəsi dövründə Ə.Şıxlinskinin sərkərdəlik məharəti birinci dərəcəli ―Müqəddəs Stanislav‖ ordeni ilə (18.11.1915), qılıncı olan birinci dərəcəli ―Müqəddəs Anna‖ (26.5.1915) və qılıncı olan ikinci dərəcəli ―Müqəddəs Vladimir‖ (6.12.1915) ordenləri ilə qiymətləndirilmişdir.
Ə.Şıxlinski səhhətinin pisləşməsi ilə əlaqədar olaraq, 10-cu ordunun komandanlığından 1917-ci il noyabrın 14-də istefaya çıxmış, Vətənə dönmüşdür. Bu dövrdə Azərbaycanda milli hərəkat başlanmışdır. 1917-ci ilin dekabrında Ə.Şıxlinskinin qarşısında Azərbaycan korpusunu təşkil etmək vəzifəsi qoyulmuşdur. Görkəmli sərkərdə bu çətin vəzifənin öhdəsindən gələ bilmişdir. Həmin korpusun hissələri qədim Gəncə ətrafını düşmən ünsürlərdən qorumaqda idi.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 39
Həmin il sentyabrın 15-də Azərbaycanın paytaxtı tərkibi menşevik, eser və daşnaklardan ibarət olan və ―Sentrokaspi diktaturası‖ adlanan oyuncaq ―hökümətdən‖ təmizləndikdən sonra, Əliağa Şıxlinski Bakıya gəlmişdir. Bir müddət sonra o. Azərbaycan Respublikası hərbi naziri Səməd bəy Mehmandarovun (1855-1931) müavini təyin olunmuşdur. Tarixdə ilk dəfə xalqımızın hərbi təlim keçməsi və müasir silahların sirlərinə yaxından yiyələnməsi həmin dövrdə həyata keçirilmişdir. Onun sayəsində Azərbaycanda – Naxçıvan, Qarabağ və Zəngəzurda dinc azərbaycanlıları qıran daşnak Andronik Ozanyanın (1865- 1927) quldur dəstələrinin kökünü kəsmək mümkun olmuşdur.
Azərbaycan respublikasının baş naziri Nəsib bəy Yusifbəylinin (1881- 1920) 1919 –cu il 28 iyun tarixli 29 nömrəli əmrilə nizami Azərbaycan ordusunun təşkilində göstərdiyi xidmətlərə görə Əliağa Şıxlinskiyə artilleriyadan olan tam general rütbəsi verilmişdir. Beləliklə, Ə.Şıxlinski, S. Mehmandarov və H. Naxçıvanskidən sonra tam general rütbəsinə layiq görülmüş üçüncü azərbaycanlı hərbi döyüş sərkərdəsidir.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra görkəmli partiya və dövlət xadimi N.Nərimanovun 1920-ci il avqustun 10-da V.İ. Leninə yazdığı məktubunda S.Mehmandarovun və Ə.Şıxlinskinin hərbi qərargahda işləməsi üçün Moskvaya göndərildiyi qeyd olunmuşdur. 1921-ci ilin payızında Bakıya qayıdan Ə.Şixlinski Azərbaycan SSR hərbi – dəniz komissarlığında çalışmış, Azərbaycan hərbi məktəbində artilleriyadan dərs demiş, 1925-ci ildə isə həmin məktəbin rəisinin köməkçisi təyin olunmuşdur. Ə.Şıxlinskinin tərtib etdiyi ―Rusca – azərbaycanca qısa hərbi lüğət‖ 1926-cı ildə Bakıda nəşr olunmuş və o dövrdə xalqımızın öz doğma dilində hərbi təlim keçməsi üçün əsas vəsaitlərdən biri olmuşdur.
SSSR Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının xahişi ilə Ə.Şıxlinski öz xatirələrini yazmışdır. Bu əsər 1944-cü ildə Bakıda çap olunmuşdur.
Görkəmli sərkərdə Əliağa Şıxlinski 1943-cü il avqustun 18-də Bakıda 79 yaşında vəfat etmişdir.
Mövsüm Əliyev.
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 40
SƏMƏDBƏY MEHMANDAROV Odlar yurdu. № 13, iyul,1988. Görkəmli sərkərdə Səmədbəy Mehmandarov 1885-ci il oktyabrın 16-da Lənkəranda anadan olmuşdur. Quberniya katibi işləyən atası Sadıqbəy Qarabağdan köçüb gəlmiş zadəgan idi. İlk təhsilini Bakı realnı məktəbində alan Səmədbəy on altı yaşında Peterburqda yerləşən ikinci Konstantinovka artilleriya məktəbinə daxil olmuş və 1875-ci ildə təhsilini başa vurmuşdur. O, 1875-ci ilin dekabrında podporuçik rütbəsi almış və üçüncü dərəcəli ―Müqəddəs Stanislav‖ ordeni ilə təltif edilmişdir. Öz üzərində daim çalışan və artilleriyanın sirlərinə dərindən yiyələnən S.Mehmandarov 1890-cı ildə kapitan rütbəsinə, 1891-ci ildə isə ikinci dərəcəli ―Müqəddəs Stanislav‖ ordeninə layiq görülmüşdür. 1894-cü ildə hərbi komandanlığının əmri ilə Səmədbəy Varşava hərbi Dairəsinin sərəncamına göndərilomiş və həmin şəhərdə hərbi məhkəmənin üzvü seçilmişdir. 1896-cı ildə o, ikinci dərəcəli ―Müqəddəs Anna‖ ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1898-ci ildə podpolkovnik rütbəsi alan Səmədbəy Zabaykalye artilleriya divizionun komandiri təyin edilmişdir. O illərdə divizion Mancuriyada yerləşirdi. 1900-1901-ci illərdə Çində antiimperialist hərəkatının yatırılmasında S.Mehmandarovun komandir olduğu divizion da iştirak etmişdir. Lakin S. Mehmandarov silahsız Çin əsgərlərinə atəş açmağa razı olmamışdır. 1901-ci ildə Səmədbəyə polkovnik rütbəsi ilə birlikdə üçüncü dərəcəli ―Müqəddəs Vladimir‖ ordeni, habelə üstündə ―Qəhrəmancasına fərqlənməyə görə‖ sözləri yazılmış qızıl qılınc da verilmişdir.
Rus- yapon müharibəsi zamanı S.Mehmandarovun komandir olduğu divizion Port – Artur qalasını yaponlardan müdafiə etmişdir. Bu müharibədə Səmədbəyin sərkərdəlik məharəti yüksək qiymətləndirilmiş və 1904-cü ilin oktyabrın 22-də o, general – mayor rütbəsi almış, dördüncü dərəcəli ―Müqəddəs Georgi‖ ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1907- 1910-cu illərdə S.Mehmandarov 3-cü Sibir ordusunda artilleriya rəisi işləmişdir.
1908-ci il iyulun 13-də hərbi xidmətlərinə görə Səmədbəyə general – leytenant rütbəsi verilmişdir.
Birinci dünya müharibəsi başlananda S.Mehmandarov Varşava əməliyyatı istiqamətində idi. Qərb cəbhəsinin Varşava qrupu alman qoşunlarının əsas zərbə qüvvələrinə qarşı yönəldilmişdi. Payızda burada baş verən qanlı vuruşmalar rus www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 41
ordusunun tam qələbəsi ilə bitmişdir. Cəbhələrdə göstərdiyi sərkərdəlik məharətinə görə 1915-ci ilin martın 22-də Səmədbəy Mehmandarova artilleriya üzrə tam general rütbəsi verilmişdir.
1917-ci il fevral – burjua inqilabı baş verərkən S.Mehmandarov Qafqazda idi. Həmin ilin aprel ayında o, tutduğu vəzifəsini həmişəlik tərk etmişdir. Beləliklə S.Mehmandarovun birinci dünya müharibəsində iştirakı və rus ordusunda hərbi xidməti başa çatmışdır. Artıq bu zaman o, Rusiyanın ―Stanislav‖, ―Vladimir‖, ―Anna‖, ―Georgi‖ ordenlərinin bütün dərəcələrinə layiq görülmüşdür. Ona həmçinin İngiltərə. Fransa, Rumıniya və İranın ordenləri verilmişdir.
İstefaya çıxdıqdan sonra Mehmandarov Vladiqafqaz şəhərində öz sakit malikanəsində yaşamışdır. Uzun ayrılıqdan sonra qohum və dostları ilə görüşmək üçün 1918-ci ilin sentyabrında Bakıya gəlmişdir. Oktyabrın 1-dən S.Mehmandarov hərbi nazirlikdə işləməyə başlamış, dekabrın 15-də isə nazir vəzifəsini tutmuşdur. Onun müavini görkəmli topçu və sərkərdə Əliağa Şıxlinski idi. Nazirliyin quruca adı var idi. Onu təşkil etmək və qurmaq kimi çətin vəzifə S. Mehmandarovun üzərinə düşmüşdür. Bütün çətinliklərə baxmayaraq S.Mehmandarovun böyük əməyi nəticəsində qırx minlik nizami Azərbaycan ordusu yaradılmışdır. Bunun otuz mini piyada on mini isə süvari qoşun hissələrindən ibarət idi. Azərbaycan ordusunun döyüş taktikasına rəhbərlik etmək üçün hərbi qərargah təşkil olunmuşdur. Litva tatarlarından olan general - leytenant K. Sulkeviç (1865 - 1920) hərbi qərargahın rəisi təyin edilmişdir. Birinci dünya müharibəsinin qurtarması ilə əlaqədar olaraq rus ordusundan Vətənə dönmüş on beş minə yaxın azərbaycanlı general S.Mehmandarovun ətrafına toplaşmlş, beləliklə döyüşkən Azərbaycan generaliteti yaranmışdır. Ordu üçün zabit kadrları hazırlamaq üçün 1918-ci ilin iyul ayında Gəncədə açılmış praporşik məktəbi 1919-cu ilin əvvəllərində Bakıya köçürülmüş, onun əsasında Azərbaycan hərbi məktəbi təşkil olunmuşdur. Bakıda istehkamçı və hərbi feldşer məktəbləri də açılmışdır. Gəncədə hərbiləşdirilmiş dəmiryolu məktəbi fəaliyyətə başlamışdır. 1920-ci ilin yanvarında bu məktəblərə müdavim hazırlayan xüsusi hərbi təmayüllü kadet korpusu təşkil olunmuşdur. Böyük bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov (1885- 1948) ordu üçün milli Azərbaycan marşını bəstələmiş, orden və medallar üçün müsabiqə elan olunmuşdur.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra görkəmli dövlət xadimi N.Nərimanovun V.İ.Leninə yazdığı məktubunda S.Mehmandarovun və Ə.Şıxlinskinin hərbi qərargahda işləmək üçün Moskvaya göndərildiyi qetd olunmuşdur. 1921-ci ilin payızında Bakıya qayıdan Səmədbəy Azərbaycan SSR hərbi – dəniz komissarlığında məsləhətçi vəzifəsində işləmişdir. 1924-cü ildən www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 42
1927-ci ilin axırına qədər o, Azərbaycan hərbi məktəbində və Zaqafqaziya hərbi – piyada məktəbində dərs demişdir. Onun yetirməsi olan bir çox azərbaycanlı hərbçi sonralar Sovet Ordusu sıralarında general rütbəsinə qədər yüksəlmişlər. General S. Mehmandarov həmçinin Bakı zabitlər evi nəzdində 1924-cü ildən fəaliyyət göstərən ―hərbi – elmi cəmiyyətin‖ sədri olmuşdur.
Yaşının ötməsi və səhhətinin pisləşməsi ilə əlaqədar S.Mehmandarov 1928-ci ildə Sovet Ordusu sıralarından istefaya buraxılmışdır. Görkəmli sərkərdə 1931-ci ilin fevralında Bakıda vəfat etmişdir.
Mövsüm Əliyev.
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
43
CEYHUN HACIBƏYLĠ Odlar yurdu. № 20, oktyabr, 1988. Çoxşaxəli fəaliyyəti ilə təkcə Azərbaycanda deyil, Qərbi Avropada da yaxşı tanınan görkəmli ədib, siyasi və ictimai xadim Ceyhunbəy Əbulhüseyn oğlu Hacıbəyli 1891-ci il fevralın 2-də Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. O, ibtidai təhsilini məşhur jurnalist və incəsənət xadimi Haşımbəy Vəzirovun (1866 - 1926) müdir olduğu məktəbdə, orta təhsilini isə Bakıda almışdır.
1907-ci ilin axırları... Bakının ―İslamiyyə‖ mehmanxanasının 31-ci otağına girən hər kəs burada islam şərqinin birinci operası olan ―Leyli və Məcnun‖un ilk tamaşasının necə hazırlandığını görə bilərdi. Əsərin müəllifləri, gələcəyin böyük bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov və onun kiçik qardaşı Ceyhun son məşqlərə rəhbərlik edirlər. 1908-ci il yanvarın 12-də H.Z.Tağıyev teatrında operanın ilk tamaşası oldu. Beləliklə, bu əsərlə Azərbaycan opera sənətinin əsası qoyuldu. Tamaşada Ceyhunbəy özü də iştirak edir. İbn – Səlam rolunu oynayırdı. İlk tamaşa haqqında o dövrün mətbuatında çoxlu müsbət rəy dərc olunmuşdur. Bu rəylərdə Ceyhunbəyin öz rolunun öhdəsindən məharətlə gəldiyi qeyd edilirdi.
Gənc Ceyhunbəy musiqinin incəliklərinə dərindən bələd olsa da sonralar bəstəkarlıqla məşğul olmamış, bu sənətin dalınca getməmişdir. 1908-ci ildə o, Üzeyirbəylə birlikdə Əlibəy Hüseynzadənin (1864-1914) müdir olduğu ―Səadət‖ məktəbində müəllim işləmişdir. Sonra Ceyhunbəy milyonçu Murtuza Muxtarovun vəsaiti ilə (1855- 1920) Peterburq Universüitetinin hüquq fakultəsinə daxil olmuşdur. Bir il orada oxuduqdan sonra 1909-cu ilin yayında Fransanın paytaxtı Parisə gedərək, təhsilini Sorbonna Universitetində və siyasi biliklər məktəbində davam etdirir. Ceyhunbəy Hacıbəylinin həmin illərdə Parisdən göndərdiyi bir çox məqaləsi Bakıda rus dilində çıxan qəzetlərdə çap olunmuşdur. Bunlardan 1909-cu ildə ―Baky‖ qəzetində dərc olunmuş ―Müsəlmanlar və incəsənət‖ (2.X.1909) məqaləsi o dövr üçün aktual məsələlərə toxunurdu.
Ceyhunbəy Hacıbəyli ―Leyli və Məcnun‖ operasının yaranması və ilk tamaşası haqqında Fransa mətbuatında çıxış etmiş, Qərbi Avropa xalqlarına həmin opera barədə geniş məlumat vermişdir. (―Revyu de Monde muzulman‖ jurnalı, aprel 1910). Onun müsəlmanların həyat tərzinə aid ―Kaspi‖ qəzetində çap olunmuş məqalələri oxucularda böyük maraq doğururdu. Müəllif ―Azərbaycanın gülləri‖ www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
44
adlı adlı məqaləsində (№ 146, 1911) Qarabağ şairlərindən Ağabəyim ağa, Aşıq Pəri, Gövhər ağa, Fatma xanım Kəminə və Xurçudbanu Natavan haqqında söhbət açır, onların yaradıcılığını yüksək qiymətləndirirdi. Bu məqalə 1914-cü ildə Fransa mətbuatında da eynilə çap olunmuşdur. (―Revyu de Monde muzulman‖ sentyabr). Onu da qeyd etmək lazımdır ki, C.Hacıbəyli jurnalın həmin nömrəsində ―Şeyx Sənan‖ əfsanəsindən də ətraflı bəhs etmişdir. ―İslam dininin ―biliciləri‖ adlı məqaləsində sxolastik din xadimlərini ifşa edən C. Hacıbəyli ruhanilərin öz zərərfikir və müddəaları ilə avam camaatı necə aldatdıqlarını göstərirdi. (―Kaspi‖, № 49, 1914). Başqa bir yazısında o, aşuranın necə yarandığından söhbət açırdı.
1916-cı ildə C.Hacıbəyli Parisdə təhsilini başa vuraraq (ali) Bakıya qayıtdı və mətbuat səhifələrində doğma xalqının acınacaqlı vəziyyəti haqqında çoxlu məqalə çap etdirdi. (―Kaspi‖, № 18,22, 24,28, 34, 1917).
1917-ci ildə fevral – burjua inqilabı baş verdi. Bu zaman Ceyhun Hacıbəyli ―İttihad‖ və ―Müsəlmanlıq‖ qəzetlərinin redaktoru vəzifəsində çalışırdı.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Resdpublikası elan olundu. Ceyhun bəy öz böyük qardaşı Üzeyirlə birlikdə sentyabrın axırlarına qədər ―Azərbaycan‖ qəzetinin.ı Şəfibəy Rüstəmbəyovla birlikdə rus dilində çıxan ―Азербайджан‖ qəzetinin redaktoru vəzifəsində işləmişdir. Həmin ilin dekabrında o, görkəmli siyasi və ictimai xadim Əlimərdanbəy Topçubaşovun (1862 - 1934) rəhbərliyi altında Azərbaycan Respublikası nümayəndəliyinin tərkibində məsləhətçi kimi 1919-cu ildə açılacaq Versal sülh konfransında iştirak etmək üçün Parisə yola düşdü. Parisdə Ceyhunbəy Hacıbəylinin fransız dilində ―İlk müsəlman respublikası Azərbaycan‖ (1919) adlı kitabı çapdan çıxmışdır. Həmin ildə C.Hacıbəylinin Parisdə ―Revyu de Monde muzulman‖ jurnalında 1918-ci ildə Bakıda daşnaqsutun qoşun hissələri tərəfindən, eləcə də Şamaxı, Kürdəmir və Xaçmazda xeyli azərbaycanlı əhalisinin qırılmasını kəskin ifşa edən məqaləsi çap olunmuşdur.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Vətənəqayıtmayan C. Hacıbəyli Parisdə ―Arşın mal alan‖ı fransız dilinə tərcümə etmiş və bu əsər həmin il tamaşaya qoyulmuşdur. 1926-cı ildə çap etdirdiyi ―Azərbaycan teatrı‖ adlı məqaləsində o, fransız oxucularına Hüseyn Cavid və Cəfər Cabbarlı kimi məşhur dramaturqların yaradıcılığı haqqında məlumat vermişdir. (―Revyu de Monde muzulman‖, № 3).
1928-ci ildə nəşr etdirdiyi ―A. Bakıxanov‖ məqaləsində isə Azərbaycan tarixşünaslığı və arxeologiyasının banisi, ensiklopedik biliyə malik Abbasquluağa Bakıxanovu fransız oxucularına tanıtmağa çalışmışdır. (―Jurnal Aziatik‖, iyul – www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 45
sentyabr, 1928). Onun 1905- 1910-cu illər Azərbaycan mətbuatı tarixinə dair çap olunmuş məqaləsi isə xalqımızın mədəniyyətini öyrənən Qərbi Avropa alimləri üçün istiqamətverici rol oynamışdır. (―Aziatik Revyu‖ jurnalı, 27-ci cild, № 90, 1931). 1933-cü ildə C. Hacıbəylinin ―Qafqaz Azərbaycanının Qarabağ dialekti‖ adlı elmi məqaləsi Azərbaycan və Qərbi Avropa dilçiləri üçün indi də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. (―Jurnal Aziatik‖ yanvar – may, 1933).
Məşhur fransız şərqşünasları A. Beniqsen və Ş. Lemersə Kelkejenin 1964- cü ildə Parisdə fransız dilində nəşr etdirdikləri ―Rusiyada 1920-ci ilə qədər çıxan müsəlman mətbuatının tarixi‖ adlı əsərin müqəddiməsindən məlum olur ki, Azərbaycan mətbuatına dair fəslin hazırlanmasında C.Hacıbəyli də iştirak etmişdir.
Ceyhunbəy Hacıbəyli 1962-ci ildə oktyabrın 22-də 71 yaşında Parisdə vəfat etmişdir və orada dəfn olunmuşdur.
Mövsüm Əliyev.
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları |