6.4.Alternativ əlamətin orta kəmiyyətinin, dispersiyasının və orta kvadratik uzaqlaşmasının hesablanması.Satistika əlamətin variasiyasını kəmiyyətcə öyrənməklə bərabər, əlamətə malik olan və əlamətə malik olmayan vahidlərin hissəsini də öyrənir. Statistik məcmuda bəzi vahidləçr əlamətə malik, digərləri isə malik deyildirsm belə əlamətlərə alternativ əlamətlər deyilir. Məsələn, elmi dəroəcəsi olan və olmayan müəllimlər, əlaçı olan və olmayan şagirdlər, orta təhsili olan və olmyan işçilər və s. müvafiq olaraq əlamətə malik olan və əlamətə malik olmayanlar hesab edilir və bunlar alternativ əlamətlərdir.
Əlamətə malik olan vahidi - lə, malik olmayanı - la, onların xüsusi çəkisini isə uyğun olaraq və - lə işarə etsək -ə bərabər olduğunu alarıq. İndi də alternativ əlamətin orta göstəricisini, dispersiya və orta kuvadratik uzaqlaşmasını hesablayaq:
Alternativ əlamətin orta göstəricisi:
Alternativ əlamətin dispersiyası:
dispersiyanın düsturunda - ni yerinə qoysaq, onda
alarıq.
Deməli, alternativ əlamətin dispersiyası əlamətə malik olanla əlamətə malik olmayan vahidlərin xüsusi çəkisinin hasilinə ( ) bərabərdir.
Alternativ əlamətin dispersiyasının maksimum qiyməti 0,25-ə bərabərdir ki, bu da olan halda alınır.
Əgər bir rayonun 10000 əhalisinin 4500-ni kişi, 5500-ni qadın təşkil edirsə, onda,
olar.
Alternativ əlamətin dispersiyası,
təşkil edər.
Alternativ əlamətin orta kvadratik uzaqlaşması aşağıdakı düsturla hesablanır:
Əgər bütün detalın 2%-i zay, 98%-i yararlı olarsa, onda zay detalın dispersiyası
olar.
Zay məhsulun orta kvadratik uzaqlaşması isə və ya 14% təşkil edər.
Alternativəlamətindispersiyası
; ;
N – statistik məcmunun həcmidir (vahidlərin ümumi sayıdır); M - müəyyən əlamətə malik olan vahidlərin sayıdır.
p - müəyyən əlamətə malik olan vahidlərin hissəsidir (payıdır).
q - əlamətə malik olmayan vahidlərin hissəsidir (payıdır).
q = 1 – p ;
p + q = 1.
Alternativ əlamətin orta kəmiyyəti:
;
Alternativ əlamətin dispersiyası:
