Azərbaycan Dövlət İqtisadi Universiteti “Riyaziyyat və statistika” kafedrası müəllim I.ü. f d. S.İ. Abdullayeva

10. Dispersiyanın ixtisar (moment və ya şərti sıfır) üsulu ilə hesablanması
Orta kəmiyyətin və dispersiyanın xassələrindən istifadə etməklə dispersiyanı asan üsulla hesablamaq mümkündür.
1)

Orta kəmiyyətin xassəsinə görə . Deməli,
.
2)
Orta kəmiyyətin xassəsinə görə
. Deməli,


3)

.

Nəticə: Öyrənilən sosial-iqtisadi hadisələr də variasiyanın yaranmasının sə­bəbi məcmunun ayrı-ayrı vahidlərinin mövcudluğunun müxtəlif şəraitidir. Statistik məcmu haqqında obyektiv xarakteristikanın əldə edilməsi yalnız orta kəmiyyətin hesablanmasını deyil, həm də onu təşkil edən ayrı-ayrı vahidlər və on­ların əla­mətləri haqqında məlumatların araşdırılmasını zəruri edir. Belə yanaş­manın so­sial-iqtisadi hadisələrdə variasiyanı yaradan əsas, təsadüfi, daxili və xarici və s. səbəbləri aşkar etməklə yanaşı, əldə edilən nəticələrin obyektivliyinin tə­min edilməsində mühüm əhəmiyyəti vardır.
Müasir dövrdə variasiya göstəricilərinin bir sıra praktiki məsələlərin həll edilməsində mühüm rolu vardır. Belə ki, variasiya göstəriciləri seçmə tədqiqatının aparılmasında, reqressiya-korrelyasiya təhlilində, yüksək dərəcəliliyi hesablanan statistik göstəriclərin obyektivliyini və etibarlılığını təmin edən məcmunun eyni­növlüyünün qiymətləndirilməsində geniş istifadə edilir.
Növbəti mühazirəmizdə biz informasiyanın əldə edilməsinin və statistik təhlilin operativliyinin təmin edilməsində mühüm əhəmiyyəti olan seçmə müşahidəsi haqqında bilgilər əldə edəcəyik. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində məlu­matların əldə edilməsinin və formalaşdırlan nəticələrin operativliyi vacib məsə­lələrdən biridir. Bu məsələlərin həll edilməsində seçmə müşahidəsi geniş imkanlara malikdir. Ora­da biz seçmə metodunun mahiyyəti, təcrübədə tətbiqi üstünlüyü, növləri, seçmə me­todu əsasında baş məcmunun əsas xarakteristikalarının for­malaşdırılması və s. kimi məsələləri öyrənəcəyik.
Acar sözlər:

Variasiya	Variasiya əmsalı
Variasiya genişliyi	Dispersiyanın cəmlənməsi qaydası
Orta xətti uzaqlaşma	Qruplararası dispersiya
Dispersiya	Orta qrupdaxili dispersiya
Orta xətti uzaqlaşma	Empirik determinasiya əmsalı
Orta kvadratik uzaqlaşma	Empirik korrelyasiya nicbəti