Azərbaycan folklorunun ilkin nəşrləri” seriyası HÜMMƏT ƏLİzadə azərbaycan el əDƏBİyyati



Yüklə 1,33 Mb.
səhifə9/18
tarix05.03.2017
ölçüsü1,33 Mb.
#10312
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   18

Məlik Məhəmməd:

Dost, musavim yığıldı bu dəmdə

desin o xoş kəlama Məhəmməd

Atdın oxun qaldı sinəmdə

Eşq əlinnən gəldim cana Məhəmməd.
Güləndam:

Məni ki, gətirdilər Yəmən elindən

Sən qulaq as xoş kəlama Məhəmməd

Uçdu sona pərvaz etdi gölündən

Sən qulaq as, bu canana Məhəmməd!
Məlik Məhəmməd:

Naşı bağmanın gülləri solufdu

Sərxoşunam mən, piyala dolufdu

Sənin dərdin məni bu günə salıfdı

Əcəb çatdın göhər kana Məhəmməd.
Güləndam:

Güləndamam dərdim bişdi

Təqdirə bax turdan keçdi

Kəsdir kəbinimizi

Apar məni bir yana Məhəmməd!
Məlik Məhəmməd:

Mən nə deyim sənin kimi dilbərə

Eşqin məni saldı çöllərə

Gözə qorux yoxdu, dil başa bala

İndi yetdi kərəmkana Məhəmməd.
Güləndam:

İsmin Məhəmməddi, elini bilməm

Dünyada sən kimi nocavan görməm

Daha başqalarına meyil verməm

Sən aşiqsən Güləndama Məhəmməd.
Məlik Məhəmməd:

Heç görməmişəm mən o Hindistanı

Xaliq xəlq edif sən kimi canı

Gözü yolda qalıf anam Şəhribanu

Yolunda durub ol qubana Məhəmməd.

Sözləri tamama yetiştirif, hər iki aşıq-məşuq bir-birinə dil verif dodax-dodağa qoydular. Ta inki, savah oldu, bu zaman bir məclis arəstə edif bir neçə nəfər molladan, qazıdan çağırıf kəbin­nə­rini kəsdirdilər. Bu minvalnan bir il həyat sürdülər. Birdən Gü­­­ləndam dedi:

– Məlik Məhəmməd! İndi gərək biz Hinddə yaxşı mülklər bər­pa etdirək. Məlik Məhəmməd razı oluf bir az müddətdə öz­dəri üçün bir saray bina etdirdilər ki, başı bulutdan, ayağı dərya­dan nəm çəkirdi. Bu saraydan əlavə şəhərdə nə qədər dükannar əmə­lə gəti­rdif, hətta özlərinə məxsus bir taciryana dükan da aç­dılar və Məlik Məhəmməd haman dükanda ticarətə məşğul oldu. Bir gün qız dedi:

– Məlik Məhəmməd, bilirsənmi nə var?

Məlik Məhəmməd dedi:

–Yox!


Qız dedi:

– Gərək indi birimiz Həmədana gedək. Həm orda ata-anayın mül­kini şənləndirək, həm da oraynan buranın arasında al-ver bi­na­sı qoyax. Sən burda olan malı göndər, mən də orda satıf bu­ra­da olmıyan mallar göndərim. Bəlkə, xudavənd aləm yar ola, əv­vəl­ki dölətdən artıx, mal və mülkə malik olax.

Məlik Məhəmməd Güləndamın bu tədbirinə “afərin” deyif de­di:

– Ey nazənin, ancaq mən Həmədana anamın yanına gedə bil­mərəm. Çünki xəcalət çəkirəm.

Güləndam dedi:

– Ziyan yoxdur, sən burda dükanımızı işlət, mən gedərəm.

Bəs, Güləndam Məhəmmədin bir rəsmini də alıf özünə bir dəst ta­ciryana libas alıf geydi və bu surətlə Məlik Məhəmməd­nən halal­la­şıf Həmədana tərəf rəvan oldu. Bir az müddətdən son­ra Məlik Mə­həmmədin anası Şəhribanunun evinə yetişdi və həm Mə­lik Mə­həmmədin rəsmini verif, həm də özünün və Mə­lik Mə­həm­mədin ba­şına gələn əhvalatı Şəhribanuya nağıl elədi. Şəhri­banu oğlu Mə­lik Məhəmmədin nişanlısı olduğunu bilif çox şad oldu.

Odur ki, Güləndam bir az müddətin içində Həmədanda bir sa­ray bərpa etdirdi ki, dünyada misli-manəndi olmuya. Öz adını Mə­lik Məhəmməd qoyduğunnan sarayın qabağında Məlik Mə­həm­­məd Allahverdi södagərin oğlu yazdırır. Bu dəstgahı hər kim görürdü, heyran qalırdı. Bir gün Güləndam öz qəsrində otu­ruf şəhərə tamaşa edəndə o vilayətin şahı olan “Xətayi” keçəndə bir ali saray görürlər ki, başı ərşə çəkilif və qəsirdə bir nocavan oğlan duruf, heç misli-manəndi yoxdur. Şah vəzirdən xəbər aldı ki, bu saray kimindi. Vəzir dedi:

– Şah sağ olsun, Allahverdi södagərin oğlu Məlik Məhəm­mə­din sarayıdır.

Şah dedi:

– O qəsirdə oturan sarayın sahibimidir?

Vəzir ərz etdi ki:

– Bəli, tasatdığın olum, bəli!

Şah həm saraya, həm də oğlana diqqətnən baxıf dedi:

– Vəzir! Mən oğlanı çox görmüşəm, hər halda bu Məlik Mə­həmməd dəyil, yəqin bu cavan bir hilə sahibidi.

Munu deyif daril imarəsinə getdi, təxt səltənətdə qərar tutdu. Şə­hərdə hiləgərliklə məşhur olan kuf yeridən Sənəm qarını hi­zu­ra istiyif qarı hazır olan kimi əhvalatı qarıya tamamiynan nağıl eyliyif dedi:

– Nənə, hərgah bu sirri açıf o cavanın kim olduğunu mana xə­bər gətirsən, səni dünya malınnan qəni edərəm.

Bu imansız küpəgirən qarı “bə çəşm” dəyif tərəf Güləndam­gi­lə gəlir. Məlik Məhəmmədin anası ilə bir qədər söhbət eyliyif hi­lə yoluynan dedi:

– Şəhribanu! Bu qonağınız haralıdır. Nə məhriban cavandır. Şəhribanu Sənəm qarını bir ağılsız hesaf etdiyindən dedi:

– Bilirsənmi, mənim gəlinim Güləndam Pəridir, ticarətə və şəhərə çox getdiyinnən mərdana libasını geyinif.

Sənəm qarı munu eşidif gözü maşaldar pişiyinin gözünə dön­dü. Dedi:

– Şəhribanu, bəs oğlun Məhəmməd haradadır?

Bu zaman ağılsız Şəhribanu əhvalatı tamamıynan qarıya na­ğıl elədi.

Bu zaman qarı özünü şahın hizuruna yetirif həm Məlik Mə­həm­mədin və həm də Güləndam Pərinin əhvalatını tamaman şa­ha nağıl elədi. Şah xoşhal oluf qarıya ənam verif, yola saldı və və­ziri hizura istiyif rəvayəti ona da bildirdi və dedi:

– Vəzir, amanın bir günüdür. Gərək bu qızın visalına məni çat­dırasan. Ona görə bir tədbir çəkməli.

Vəzir bir qədər fikirdən sonra dedi:

– Şah sağ olsun. Munun tədbiri odur ki, Şəhribanunun dilin­dən Hindistana bir namə yazax ki, oğul, bu qəhvəni buraya nəyə gön­dərmisən. Daha səni də və bizi də avırdan salıf. Munun bu gar­sarığının əlinnən gejə-gündüz yata bilmirəm. Ümidvaram ki, be­lə bir hölnak namə oğlana çatan kimi Güləndamı boşuyar, bu za­man sən də visalına yetişərsən.

Şah vəzirin bu tədbirinə “mərhəba” deyif həmin minvalnan bir namə yazıf Məlik Məhəmmədə göndərdi. Məlik Məhəmməd na­mə­ni oxuyub məzmunundan halı olan kimi qəzəb alud bir hal­da taciryana dükanını və mal-mülkünü qoyuf Həmədana tərəf rə­van oldu. Bir az müddətdən sonra Həmədan şəhrinə yetişif öz-özü­nə dedi: Gözləyim axşam olsun, bəlkə Güləndam saraydan aşa­ğı düşə, anam bilmədən həlak edəm. Çünki anam bilsə qoy­maz. Munu de­yif sarayın aşağısında müntəzir duruf o qədər göz­lədi ki, axşam ol­du və qəzadan o axşam vaxtında dört dərviş gə­lif Güləndamın sara­yının ayağında durur və pay istiyir. Bu yan­nan Güləndam Pəri şad və xürrəm qəsirdə oturuf Şəhribanu ilə söhbət edirdi. Birdən dedi:

– Qaynanacan! Gönlümə Məlik Məhəmməd elə düşüf ki, az qa­lır bağrım zəhrəçak olsun. Şəhribanu dedi:

– Bala, məktub yazarsan gələr, o nə çətin işdir.

Bular guftgu etməkdə, dərvişlərin qəsidə səsi gəlir, qız səsi eşi­­dif eyvannan baxdı ki, dört dərviş oxuyur. Gəlif bulara öydən pay götürüf saraydan aşağı enib verdiyi zaman Məlik Məhəm­məd biinsaf dedi:

– Ey dil qafil, nə durmusan, yaxşı vaxtıdır.

Bəs belindən xancarını çəkif özünü Güləndama yetirif fər­qin­dən bir xəncər vurdu. Beş barmaq fərqinə işlədi. Bu zaman hər tə­rəf­dən dərvişlər töküləndə darıxdığınnan xəncəri qızın fər­qin­də qo­yuf saraya anasının yanına çıxdı. Dərvişlər hali belə gö­rüf dedilər:

– Yəqin bu oğlan çıxıf bu qızı burada görən kimi öldür­mə­miş əl çəkmiyəcək. Hələ ölmüyüf, bəlkə Allah rast salıf ölmi­yə­cək, gəlin munu da aparıf gedək. Bu zaman dərvişlərin hamısı ra­zı oluf qızı bihuş bir halda götürüf şəhərdən kənara getdilər.

Bular getməydə olsun, gəl sana Məlik Məhəmməddən xəbər ve­rim.

Anasının yanına çıxıf, anası oğlu Məlik Məhəmmədi qucax­layıf üzünnən-gözünnən öpdü və dedi:

– Bala, indicə nişannın Güləndam səni arzulayırdı, şükür yaxşı gəldin. Dərvişlərə pay aparıf eşiyə çıxmışdı, sən görmədinmi?

Məlik Məhəmməd dedi:

– Anacan! Sən mənə bu əhvalat üçün namə göndərmişdin. Odur ki, mən də eşikdə macal tapıf Güləndamı xancarladım. Əm­ma heyif olsun ki, canını alana qədər dərvişlər üstə düşdülər, bil­­mirəm, lap öldümü, yoxsa sağdı? Yəqin ki, indi də ölmüyüfsə, bir az sonra sağ qalmaz. Bu zaman biçarə Şəhribanu hölnak hal ilə oğluynan bərabər başını yola-yola eşigə çıxdı, gördülər nə tas var, nə də hamam. Qızın qanı həddən ziyada tökülüf, ancaq özü yox­dur. Şəhribanu dedi:

– Ay oğul, bu nə işdir?

Məlik Məhəmməd haman naməni çıxarıf dedi:

– Anacan, bu sən göndərən namədir, gör nələr yazılıf.

Qarı məzmun namədən hali oluf dedi:

– Oğul. Mən – mənəm. Bu naməni heç vədə yazmamışam.

Məlik Məhəmməd dedi:

– Mən bilmirəm, sənin adın ilə gəldiyinə görə mən də inan­dım.

Qarı dedi:

– Bala, bizim öyümüzü yıxanın Allah öyünü yıxsın, kim bi­lir hansı naxələfin işidir. Munu deyif ana-oğul bu dillərnən bi­ça­rə Güləndamın əhvalını ağlayıf, oxşuyurlar.



Şəhribanu:

Axdı çəşmim yaşı sel oldu

Daha gəlinim vay deyim

Taxsırsız axdı qan göl oldu

Daha gəlinim vay deyim.
Bileydim uyufsan kimin xəyalına

Doyunca baxmadım gül camalına

Yetməmiş bir işin vəsf halına

Dirikən oğul vay deyim.


Keçifdi günüm ömrüm azdı

Bülbül oxuduğu xoş avazdı

Bilmədim bu qanlı nəğməni kimlər yazdı

Daha Güləndam vay deyim.


Dəmirdən əsa alıf haranı gəzim

Cümlə-cahan, İran-Turanı gəzim

Ağlıya-ağlıya ol baxtı qaranı gəzim

İnnən belə cavan gəlinim vay deyim.


Kim öldürərdi belə insanı

Hanı təbib edə ona dərmanı

Sana qurban bu Şəhribanu

Daha Güləndam vay deyim.

Məlik Məhəmməd anasınnan bu suznaq sözləri eşidif bildi ki, naməni özgə adam yazıf, munun öyünü yıxmaq üçün. Odur ki, bir ah-suznak çəkif öz bəxt şumundan şikayət edərək bu şeiri söyləyir:

Məlik Məhəmməd:

Hüseyn məzlum çəkdi zülfiqar

Çalxandı xeymə nə qana döndü

Şəfaət etdi, Hindin şahına

Uzatdı dəstində nə qana döndü.
Yardan ayrı yemərəm qeyri nan

Əziz təbib sən bağrımı yarnan

Keşt elədim bir vəfalı yarnan

Xoryat əli dəgdi nə qana döndü.

Bahar fəsli bağça gülün dərəndə

Dəribən dosta peşkeş verəndə

Məhəmmədəm Güləndamı görəndə

Dolubnan didarı nə qana döndü.

Söz tamama yetişdi, ana-bala ah-fəğan edif deyirdilər: – Gö­rə­sən, bu naməni kim yazmış ola.

Bular naməni yazanı tapmaxda olsun, gəl sana dərvişlərdən vəbər verim. O gejə Güləndamı götürüf bərri biyabana yola düş­dü­­lər. Bu minvalnan beş gün yol getdilər ta inki, qayadan bina əyil­­­miş bir qalaça tapıf, Güləndamı o qalaçaya qoyuf diqqətlə bax­dıxda gördülər ki, bir gözəldir ki, dünyada misli-manəndi yox­dur. Odur ki, munun sağalmasına səy guşiş etməyə başladılar. Odur ki, bir az müddət Güləndamın yarası şəfa tapıf əvvəlki ha­lı­na gəldi. Günlərin bir günündə dərvişlər yaxın kəndlərə pay yığ­ma­ğa getmişdilər. Güləndam tək və tənha qalaçada fikrə piçidə oluf bəxtindən şikayət eliyə-eliyə bu dillərnən ahu-zar eyliyir:



Güləndam:

Nə müddətdi qaldım səhərdə

Hardan düşdü güzarım fələk

Xəqq özü yetişsin dada

Hardan düşdü güzarım fələk.
Camalımı görmüyüf bəni insan

Dərvişlər elədi dərdimə dərman

Bileydim nədən oldu bu nahaq qan

Nə idi mənim günahım fələk.


Piran dərviş elədi dərman

Sağaltdılar sızıldayan yaramı

Bu canım oldu Məlik Məhəmmədə qurban

Ölüncə kəsmə məndən nəzərin fələk.


Güləndamam bu xarabada qaldım

Ahu oldum, ahulara qatıldım

Yəmən paşasının qızı qul adına satıldım

Hindistanda açıldı bazarım fələk.

Sözü tamam eyləyif dedi: – Ey dil qafil, indi ki, mən sa­ğal­mı­­­şam, daha burda qalmağımın münasibəti yoxdur, başıma çarə çək­­mə­liyəm, munu deyif dərvişlərin bir qədər çörəginnən və bi­huş­­danularınnan götürüf, yüz çölə qoydu. İki gün, iki gejə yol ge­dif axırda bir abadanlığa çıxıf səhrada bir çobana rast gəldi. Ço­ban haramzada qıza dedi:

– Ölmək var, dönmək yoxdur, gərək mana gələsən.

Güləndam hərçi yalvardı, mümkün olmadı. Qız gördü ki, əl çək­­mi­yəcək, odur ki, hilə yoluynan dedi:

– Çoban! Çox yaxşı, hələ acam, dur, bir az süd-çörək gətir, ye­yək, sonra sən ilə gedəcəyəm.

Çoban gedir süd və çörək gətirdi. Qız bir tərəfdən pinhanı sü­də bihuşdarını daxıl edif dedi:

– Çoban qardaş! Mən heç süd görməmişəm və içməgini bil­mi­­rəm, odur ki, bir az sən iç, onnan sonra mən xurda başlıyım. Ço­ban süddən bir az içəndə bihuş oldu. Bu zaman qız çobanın pal­tarını çıxarıf bədənində arəstə edərək bu dillərnən çobanın bu bəd hərəkətini sözə başladı.



Güləndam:

Al libasının gey indi

Car olmamış xəlqə çoban

Söygülüsən söz indi

Car olmamış xəlqə çoban.
Neçəsini yoldan azıdıf

Neçəsini tarıxsız uduf

Dörtə dərvişi azıdıf

Sən yediyin halva çoban.


Bu dağda mal mələdi

Dili yox, lal mələdi

Güləndamın yolu bələdi

Qalx mana yol salğa çoban.

Sözünü tamam eyliyif ordan yola düşüf, yeddi gün, yeddi ge­­­jə yol gedif ta inki Nehrat adlı bir şəhərə çıxdı, qəzadən o şə­hərin şahı vəfat etmişdi və dölət quşunu uçurmuşlardı. Bu quşun qaydası belə idi ki, hər kimin başına düşsə, onu şahlığa qəbul edər­­lərdi. Odur ki, Güləndamın başına qondu, əhl şəhər o saat Gü­­ləndamı şahlıq libasına geydirif təxt-səltənətdə bərqərar et­di­lər. Güləndam şahana əksini çəkdirif daril imarəsinin yanından asdırdı, bir xidmətçi də yanında qoydu və dedi:

– Hər kim bu əksə baxıf ah çəksə, mənim yanıma gətir.

Bu burda qalsın, gəl sana dərvişlərdən xəbər verim. Gərddən qa­laçaya gəldikdə görürlər Güləndam yoxdur. Bu zaman diyar- bə-diyar gəzə-gəzə həman Güləndamın şah olduğu şəhərə çıxdılar, do­landığları zaman daril imarənin gözləri əksə sataşıf ah çəkdilər. Bu vədə xidmətçi tutuf Güləndamın yanına apardı. Güləndam nə gör­dü: buna müalicə edən dərvişlərdir. Xidmətçiyə dedi:

– Bunları bir yaxşı otaxda saxlıyın.

Bular burada qalsın, gəl sana Məlik Məhəmməddən, Xətayi şah­dan və vəzirdən xəbər verim. Bularsa diyar-bə-diyar düşüf Gü­ləndamı gəzirdilər. Qəzadən güzarları Nehrat şəhrinə düşüf daril imarənin yanında əksi gördülər. Hər üçü ah çəkdikdə xid­mət­çi şahın hüzuruna apardı. Güləndam Məlik Məhəmmədi gör­cək tanıdı, odur ki, Xətayi şah və vəziri bir ayrı otağa gön­dərt­di­rif hər iki yar mehriban başlarına gələn macəranı bir-birinə nağıl elədilər. Məlik Məhəmməd dedi:

– Ey Güləndam! Məni bağışla, çünki sənin haqqında çox pislik etdim, əmma o düşman ki, sənnən mana yaman qandır­mış­­dı, indijə burada olan Xətayi şahnan qara vəzirdir. İndi firsət vax­tıdır, ömürlərini bad fənaya vermək lazımdı. Güləndam “bə çəşm” deyif o saat cəllada höküm edif Xətayinən vəziri həlak et­dir­di və dərvişlərə ənam verif mürəxxəs etdi. Digər tərəfdən isə bir zərrin kəcavə göndərif Şəhribanunu həman özü olan şə­hərə gətirtdi. Bu zaman Nehrat şəhərini dağların laləsi kimi bə­zə­dif, yeddi gün, yeddi gejə toy eyliyif kəbinini Məlik Məhəm­mə­də kəs­dirdi. Bir neçə gün mundan sora Güləndam Məlik Mə­həm­mə­di öz yerində qoyuf ləşkər giran ilə Həmədan şəhrinə gəlif Xə­tayi şahın və vəzirinin nə tor insafsız iş görməyini xəlqə söy­lədi və xəlq isə vəzirə və şaha nifrət eyliyif, Məlik Məhəm­mə­di onun yerinə şahlığa qəbul etdilər. Bu zaman Güləndam bir bəz busat ilə Məlik Məhəmmədi Həmədana gətirif, təxt səltə­nət­də bər­­­­qərar etdi. Özü isə Nehratda şah oldu. Bu günnən hər iksi ca­maatı gözəl dolandırıf eyşi-işrətə məşğul oldular.

Ustatdar bu iki yar vəfadarın toyunu belə nəzmə çəkirlər.

Ustat:

Ay ağalar əzəl başdan söylüyüm

Yaxşı olan ağı tərlanın

Qumruyu qızıldan, çöhrəsi zərdən

Qaim qədim oldun bağı tərlanın.
Harda olar tərlan quşun oylağı

Çırpar, vurar, qıya çəkər qaynağı

Soyux bulax, göy çəmənlik yaylağı

Uca dağdı seyrəngahı tərlanın.


Ustad olan zil qumruyunu pəs elər

Dəgməmişdən yerbəyerdən səs elər

Oğlan öpər, gözəl qızlar həvəs elər

Yaxşı olar sağı tərlanın.


Tərlan quşunun səsi gəlir o yerdən

Cığasına seygal verir səhərdən

Havalanıf uçmax istər bu yerdən

Canım alır o xəyalı tərlanın.


Arifəm, bu tərlanı tərif elərəm

Ofçusuyam, özüm yaxşı ovlaram

Mən ustadam yaxşı yaman söylərəm

Çox da qalmaz burda şaxı tərlanın.


MOĞUM ŞAHIN NAĞILI
Aşıq Məhəmməd

Qazax- 1928
Ustatnama
Hər kim dərs alajax, gəlsin dərs alsın

Sinəmin dəftərin açıf, gedərəm

Bir quşdum, qalmışdım yuvada,

Daha dör eyliyif, uçuf gedərəm.


Nejə oldu atam, nejə oldu anam,

Pozuldu hasarım, yıxıldı qalam

Uhlənifdi qaflə, qatır, parxanam

Fənadan ovaya köçüf gedərəm.


Bu sözdəri budu demək qəsdimdə

Əməlimi verifdilər dəstimdə

Qohum, qardaş nohə qəlbin üstündə

Ajal şərbətini içif gedərəm.


Aşıx Alı minif şecirdən atı

Özümə oxunur canım baratı

Qıldan nəzikdi, qılışdan iti

Pul sırat körpüsün keçif gedərəm.

Ustatdar ustatnamanı bir demiyif iki deyər, biz də deyək iki ol­sun, duşmannarın ömrü gül yarpağı tək solsun.

Yığdım bu dünyənin mal-əmlakin

Əlliyini keçirdim, yüzə nə qaldı

Ayax getdi, əl getdi, tiş getdi

Baxmaxdan savayı gözə nə qaldı.
Ölüm haxdı, çıxmaz olmaz əmrindən

İpək tora halqa salma dəmirdən

Aydı, gündü, gələr, keçər ömürdən

Tələsərik görə yaza nə qaldı.


Hara baxaram hava maxşuşdu

Gəzdiyim yerrər yadıma düşdü

Eşidərsiz aşıx Alı da köşdü

Sındı sazım taziyana qaldı.

Ustatdar ustatnamanı iki deməyif üç deyər, biz də deyək üç olsun, duşmannarın ömrü puç olsun.

Adam oğlu, yol ərkəni durus bil

Yol erkən bilənin yeri dar olmaz

Sirrini söyləmə hər yetən yada

Bibağa insandı, etibar olmaz.
Atırsan oxunu miyana atma

Elə ibadətin, duasız yatma

Halal malına gəl haram qatma

Bu dünya malınnan bizə mal olmaz.


İyit gərək qədəmini atmıya

Fikir eləyə, fikirsiz yatmaya

Bir oğul ki, böyük sözün tutmuya

Bəd həyadır hərgiz onda nur olmaz.


Dəllək Murad çəkər cahanın qəmin

Cahanda duran olmaz gedər hamı

Fələk biçinçidi bu dünya zəmi

Biçer gedər baş ayaxda qalmaz.

Qəndəhar şəhərində varrı, dölətdi Asdan addı bir şah var idi. Bu­nun da gözünün ağı-qarası Moğum addı bir oğlu var idi.

Moğum şülən misilli dölət içində “yağ içində böyrəy kibi” bəs­dənif böyüyürdü. Bu axırda bir dəli qannı cavan oldu. Ona görə gejə-gündüz özünə bir həmdəm axtarardı. Bir gejə bu fikir­nən öydə yatdığı vaxt ağasınnan bada içif “Xanbalıx” şəhərinə “Xamuy xanın” qızı Gülşata aşıq olduğunnan savah anası Sə­nəm xanıma əhvalatı bu dillərnən andırdı.



Moğum şah:

Başına döndüyüm gül üzdü ana

Od canımda yana-yana gedərəm

Çağırıf xudanı düşüm yollara

Sığınıf o qadir sübhana gedərəm.
Sənəm xanım:

Başına döndüyüm gül üzdü oğul

Aparıf canımı yarı güdərsən

Çağırdın Allahı, düşdün yollara

Sana köməy olsun tanrı gedərsən.
Moğum şah:

Şirindi söhbəti, şirindi sözü

Qələm qaşı altınnan aladı gözü,

Xanbalıx şəhərində Xamuy xan qızı

Gülşat deyif o canana gedərəm.
Sənəm xanım:

Kavavi əksik etməzdər közdən

Hax səni saxlasın bədnəzər gözdən

Özünü saxla, hayasız üzdən

Götü namus, qıryat, arı gedərsən.
Moğum şah:

Ağlama-ağlama ay şax duxtər

Ağılımı apardı gözdəri xumar

Moğum şaham həlvət mətləbim var

Nə dəliyəm, nə divana gedərəm.
Sənəm xanım:

Sənəməm canımı oda yaxmaxdan

Ağ əllərə qızıl üzük taxmaxdan,

Ağlıyıf-ağlıyıf yollarına baxmaxdan

Nə salıf canıma ah-zarı gedərsən.

Ana və oğul sözdərini tamam eləyənnən sonra Moğum şahın ata­sı, anası və qohum-ağravası hərçi ona yalvardılar ki, bu fi­kir­dən əl götür, başa gəlmədi. Axırda Moğul şah gedəsi oldu. O uşax olduğunnan əmisi oğlu Moğul şah Məhəmmədnən bara­var ata-anası, qohum-ağravasınnan görüşüf, halallaşıf Xanbalığa get­məkdə olsun, gəl sana Xanbalıxda Gülşatdan xavar verim.

Gülşat bir gün röyada yatarkən ağasının əlinnən bada içif Mo­ğum şaha aşıq oldu. O Moğum şahın həsrətinnən dəli-divana ol­muşdu. Atası-anası halı belə görüf, onu qırx qıznan Xanbalı­ğın qırağında olan “Qonça bağı”na seyrə apardılar ki, bəlkə aynı-şaynı açılsın. Gülşat xanım qırx qıznan bağda seyr etdiyi vaxt o yannan “Cadı şəhərində” Mustafa xanın oğlu Mahmud xan qırx günün seyrinə çıxmışdı. Qazadan güzarı bu bağa düşdü. O Gülşatı görüf bir gönüldən min gönülə aşıq oldu. Ona görə bir təhər yıxıla-yıxıla Cadı şəhərinə gəlif əhvalatı atasına söylədi.

Atası oğlunnan bu sözü eşitcək özü qıza elçi gəldi. Xamuy xan, Mustafa xan dölətdi bir xan olduğunnan cannan, başnan qı­zını danışdırmazdan həyəsini verdi. Ona görə Mustafa xan ca­lal şökətnən Gülşata toy eyliyif aparası oldu. Bu zaman qız Moğum şahı söydüyünnən Mahmud xana getmədigini bildirif:

– Hərgah zornan məni Mahmud xana versəniz özümü öldü­rəjəm. Biçara Gülşat onu gözdüyürdü ki, zornan verəndə başını bəzəyən zaman zəhər içif ölə, ona görə hər kim başını bəzəmək istəyəndə qoymurdu.

Gülşat belə bilhal dərd və qəm içində yanında qul, baravar öyündə oturuf yola baxanda nə gördü, bir dəs layış gedir. Qız­darı göndərif oları əyləndirdiydə bular el gəzər. Bir nama verrəm, bəlkə Moğum şaha yetirələr. Qızdar layışdarı öyləndirəndə Gül­şat onların yanına gedif:

– Layış qardaşdar, bir nama yazsam Moğul şaha verərsi­nizmi?

– Xanım, hərgah görsək can, başnan verrik.

Gülşat layışdarı xoş sufat görüf bu dillərnən nama yazıf Mo­ğum şaha göndərir:

Gülşat:

Yükünü tutursan, yüklərdən uja

Moğum şaha de dərd dilimi

Nə gündüzüm gündüzdü, nə gejəm gejə

Moğum şaha de dərd dilimi.
Yatmışdım şirin yuxuda bada verdilər

Artdı dərdim, pək ziyada verdilər

Zülümnan məni də yada verdilər

Moğum şaha de dərd dilimi.


Susan mənəm, sünbül mənəm, gül mənəm

Qoy danışım, ərz halım bil mənəm

Qıyamatda yaxa sənin əl mənəm

Moğum şaha de dərd dilimi.

Gülşat sözünü tamam eyliyif naməyi layışa verif yola salan­nan sonra imaratına gəldi. Və ah zarnan Moğum şahın yolunu göz­­düyürdü.

O tərəfdən layış başı Balxudar yoldaşlarına bu zalımın qızı bi­zi qıyamat günü yaxa zamin elədi, deyə gərək hər nə təhər olsa bu naməni Moğum şaha yetirək. Layış da “ixtiyar sənindir”, ca­va­bını verdilər. Bu söhbətdən sora o qədər getdilər ki, Xan­ba­lığ­dan bir mənzil gedif axşamladılar. O yannan Moğum şah Mə­həm­­­mədnən baravar Xanbalığa gələrkən layışdara rast gəldilər.

Moğum şah, layışdar el və el gəzdiyinnən bəlkə Xanbalığı ta­­nı­yalar, deyə bu dillərnən Xanbalıx yolunu layış başı qoja Bal­xu­dardan xavar alır.

Moğum şah:

Başına döndüyüm, qurvan olduğum

Bava bu yol Xanbalığa gedərmi

Alışıf oduna biryan olduğum

Bava bu yol Xanbalığa gedərmi?

Qoja Balxudar bu cavannarı görüf belə fikir elədi ki, bular bəl­kə Gülşat deyən cavanı tanıyalar. O naməyi bulara verə. Qı­ya­mat borjunnan qutara. Ona görə bu dillərnən həm Xanbalığın yolunu nişan verir. Həmi də Gülşatın halını söylüyür.



Balxudar:

Qoja Balxudar alsın qadanı

Oğul bu yol Xanbalığın yoludu

Bir də danış, eşidim sədanı

Oğul, bu yol Xanbalığın yoludu.
Moğum şah:

Gah ağlıyıf, gah danışıf gələrsən

Gah da dəsmalnan göz yaşı silərsən

Yük bağlıyıf bava hardan gələrsən

Bava bu yol Xanbalığa gedərmi?
Balxudar:

Gah ağlıyıf, gah danışıf gülürəm

Dəsmal alıf, göz yaşımı silərəm

Yük bağlıyıf Xanbalığdan gələrəm

Oğul bu yol Xanbalığın yoludu.
Moğum şah:

Moğum şaham keçdim küllü-varımnan

Namısımnan, qıryatımnan, arımnan

Rəhm elə xavar ver, Gülşat yarımnan

Bava bu yol Xanbalığa gedərmi?
Balxudar:

Qoja Balxudara ixtiyar deyin

Baxçalarda titrəşirdi dar deyin

Gülşat xanım ağlayırdı yar deyin

Oğul bu yol Xanbalığın yoludu.

Hər ikisi sözdərin qutardığda qoja Balxudar Gülşatdan gə­tir­diyi naməni Moğum şaha verməgnən baravar afalatı da ona söy­lə­di.

Moğum şah hər bir afalatdan xavardar olduğunnan şad-şa­dı­man layışdarnan halallaşıf Məhəmmədnən Xanbalığa yola düş­dü­lər. Bular gejə-gündüzə salıf bir müddətdən sora Xanba­lığa yetişdilər. Qərif olduğlarınnan Xanbalıxda “Vaysa” addı bir qa­rı­­ya qonax oldular. Azdan-çoxdan yeyif yatdılar. Savah duranda toy səsi eşitdiklərinnən qarıdan nə toy olduğunu xavar aldıxda qarı afalatı söyləməginən baravar dedi:

– İndi axırda qız başını bəzətməyə qoymuyur. Özü də əlində zə­hər piyalası tutuf zornan bəzəyif ərə vermək isdəsələr, dərhal zə­həri içif həlak olajax.

Moğum şah öz afalatını Vaysa qarıya söylədi. Ay qarı, nə­nə! İndi ki, belə oldu. Gəl sana bir nişana verim. O qızın ya­nına get, nişanını görkəzən kimi başını bəzədər. O səbəvə sana da muş­dulux verəllər. Vaysa imannı bir qarı olduğunnan Mo­ğum şa­hın sözünə razı oldu. Moğum şah üzüyünü qarıya verdi. Qarı üzü­yü götürüf bir tərəfdən özünü Gülşata yetirdi. Və üzüyü Gül­şa­ta verdi. Afalatı da söylədi. Gülşat bir konüldən min konü­lə açı­lıf, qarı çox müjdə alsın, başını ona bəzətdi. Gülşat dedi:

– Ay qarı nənə, bu nişanı gətirdiyin üçün mən başımı bə­zət­dim ki, sən çox müjdə alasan. Ancax bu şərtnən müjdə alan­nan so­ra bu gejə nə təhər olursa olsun ollardan mana cannı bir nişanə gə­tirəsən.

Qarı can dilnən razı oldu. O yannan qul-qaravaş Xamuy xa­na və Mustafa xana xavar verdilər ki, Vaysa qarı Gülşatın ba­şını bə­zədi. Xannar qızın yanına gəlif, işi bildiydən sora qarıya özü ağı­rı qızıl-gümüş verdilər. Qarı olara alqış eliyif Moğum şahın ya­nına gəldi. Afalatı ona söylədi. Moğum şah qarıya qızıl­dan, gü­müşdən verif dedi:

– Ay nənə, amandı bir fəndnən bu gejə Məhəmmədi Gülşata ye­tir. Bəlkə bir təybiri var. Və ya sir sözü var.

– Ay bala, o mənim gözdərim üstə deyif o saat Məhəmmədə öz qızının paltarını geydirif özünnən Gülşatın yanına apardı. Qul qa­rabaş içəri qoymaq istəmədiydə dedi:

– Mən Gülşatın süd anasıyam, köçənə kimi qızımı ona qara­vaş verməyə gətirmişəm.

Bu sözü eşidəndə içəri buraxdılar. O axşam qarı da Gül­şat­gil­də qalası oldu. Ona görə axşam olanda Gülşat elə bildi ki, bu gə­lən söygülüsü Moğum şahdı. O bu xəyalnan onnan öz ye­rini bir saldı. Məhəmməd utandığınnan naəlaj Gülşatnan bir yerə girdi. Əmbə Moğum şahın qızıl yazılı bıçağını qıznan özünün ara­­sına qoydu. Gülşat halı belə görüf bu dillərnən Vaysa qarıdan afa­latı xavar alır:


Yüklə 1,33 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin