Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə Ġnstitutu “Müasir fəlsəfə problemləri” Ģöbəsi
Yüklə 6,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Муминов И. 1976, с.172
- Шермухамедов С. 2010, с. 34
- Шермухамедов С. 2010, с.36
- Шермухамедов С. 2010, с. 36
- Туленов Ж. 1983, с. 137
- Степин В. 2011, с. 372
- Muhsin Yılmaz FELSEFE VE TÜRKĠYE
|
208). Навои призывал народ учиться, утверждая, что «знание, мудрость – украшение человека», что «настоящий мудрец, даже спрашивая, учиться». Навои прославляя труд пахаря и каменщика, музыканта и художника, поэта и ученого, приносящих пользу стране обществу, говорил «Не трать жизнь напрасно, работай, и считай, что труд является ключом твоей судьбы». Навои проповедовал светские знания, просвещение и верил «в чудотворную силу справедливого царя». В своем уникальном произведение Хамса он воспевал порядочность, справедливость и силу разума. Учитывая гуманистические тенденции учений А.Навои в блокадном Ленинграде (Санкт Петербург) 10-12 февраля 1942 года в подвале Эрмитажа справляли день его рождение, что вызывает глубокое уважение к народу блокадного города. В XVI-XVII веках между Бухарским и Хивинским ханами, позже и Кокандским ханом шли войны, сопровождавшиеся разорением некогда процветавших областей Центральной Азии. Такие мыслители, как Турди Фаргони (год рожд. неизвестен-1699), Мирзо Бедил (1644-1721) и многие другие боролись против мракобесия и тирании, воспевали просвещение и справедливость. Непрекращающаяся война того периода обусловила низкий уровень знаний, носители светских знаний преследовались. 117
Если в 60 годах XIX века в Европе развивались новые философские направления, то Центральная Азия оставалась на уровне средневековья. Однако такие мыслители, как А. Дониш, З.Фуркат и многие другие появлялись как яркие звезды на небосклоне Центральной Азии, стремясь помочь своей родине выйти из страшной отсталости и национальной безграмотности. И единственным путем достижения этого они видели в просвещение народа, в котором проявляется общность с просветительскими идеями французских философов. В своих учениях по астрономии А. Дониш, боролся за естественнонаучное понимание явлений природы. Он писал о шарообразности Земли, о движение планет, о возможности предвидения затмений Солнца и Луны и пытался найти причину этих явлений в самой природе, а не вне ее. Ахмад Дониш отрицал учение о предопределении судьбы и говорил «продукты питания не с неба падают, а появляются в результате непрестанного труда крестьянина, что человек сыт не верой в предопределение, а благодаря своим усилиям» (Муминов И. 1976, с.172). Согласно его учению знание, трудолюбие является главными критериями становления личности. Для этого нужно изучать современную науку и технику. Прогрессивные мысли А.Дониш имели важное значение в формирование мировоззрения Закирджана Холмухамедова Фурката. Фуркат (1858-1909) выступал против слепого подражания классикам. Он видел прекрасное в реальном, материальном мире, а не за его пределами, поэзия и литература должны быть в неразрывной связи с жизнью и практикой, и поэтому в своих произведениях резко критиковал существующие социальные отношения. Заслуга Фурката в том, что он глубоко изучая идеи Навои, считал делом чести поэтов правдивое отражение действительности в художественных произведениях. Наблюдение, созерцание мира вещей является условием художественного творчества. Фуркат стоял на позиции просветительства, пропагандировал изучение иностранных языков и считал, что для обеспечения светлого будущего страны необходимо установление дружеских связей с соседними странами. Он критиковал схоластический метод обучения в старых школах и медресе и пропагандировал светские знания, благодаря которым можно вывести страну из бедности. В XXI веке его идеи об изучение языков и установлении дружеских связей стала приобретать актуальное значение, ибо, мир можно сохранить благодаря общим усилиям. События начало ХХ века существенно изменили социально 118
политическую и духовную жизнь в Центральной Азии, в частности, в Узбекистане. Представители джадидизма А. Фитрат, М.Бехбудий, Ф.Ходжаев и многие другие продолжили просветительскую деятельность А.Дониш и Фурката, группа молодых людей была отправлена в Стамбул на учебу. По возвращению они пытались внедрить в страну европейскую систему государственного управления, применять достижения в области науки и техники во всех сферах жизни общества. Ибо без привлечение новых идей западных стран, по мнению А. Фитрата, изменить общество было нельзя. Все джадиды боролись против зла и воспевали порядочность в мыслях и делах. Именно в ХХ веке философия Центральной Азии стала называться национальная, ибо в эту эпоху произошло территориальное разделение Центральной Азии и благодаря этому мы можем гордо говорить о том, что академики И.Муминов, М.Хайруллаев, С.Шермухамедов, Э.Юсупов, Ж.Туленов, М.Баратов, А.Валиев, С.Турсунмухамедов, Ж.Базарбаев и многие другие внесли свою весомую лепту в развитие национальной узбекской философии. Можно уверенно утверждать, что И. Муминов (1908-1974) является основателем современной национальной философии. Он вел исследования в области теории познания, истории западной и восточной философии, в 1933 году И. Муминов публикует статью «Алишер Навои – великий просветитель», в которой раскрывает сущность его просветительской, гуманистической деятельности. На фоне общего развития общественно-философской мысли Центральной Азии он всесторонне изучает философские взгляды Бедиля. Крупным этапом деятельности И. Муминова является исследование общественно-философской мысли конца XIX - начала XX вв. Рассматривая социально экономическую ситуацию этого времени, Муминов критически анализирует существующую идеологию и даѐт исчерпывающую характеристику прогрессивным идеям. Достоинство И. Муминова заключается в том, что на международной конференции посвященной 1000–летию со дня рождения выдающегося ученого энциклопедиста Беруни он сделал доклад, в котором впервые всесторонне раскрыл всю просветительскую, научно-творческую деятельность этого мыслителя. Исходя из значимости доклада, была издана книга И. Муминова «Великий энциклопедист из Хорезма» на русском, узбекском, английском и французском языках. Учитывая его заслуги в развитие национальной философии, в 1973 году И.Муминова избрали председателем Философского общества Узбекистана. Он был первым редактором
119
журнала «Общественные науки в Узбекистане». Достойный ученик И. Муминова академик Саид Шермухамедов (1930-2016) был основателем исследований в сфере философии культуры. Он утверждал, что мировоззрение человека отражается в его действиях. Его эмоциональность может увеличить количество допустимых ошибок, а чрезмерная предусмотрительность приводит к ограничению действия и в конечном счете может привести к его краху (Шермухамедов С. 2010, с. 34). Его мысль, «О человек, если не можешь превратить врага в друга, то не превращай друга во врага» (Шермухамедов С. 2010, с.36), направлена на сохранение искренних, дружеских отношений между людьми. Его учение в основном посвящено нравственному воспитанию человека через непрерывное образование всю жизнь. «Книги источник знания, однако осмыслить содержание данного знания способен не каждый, для этого человек должен понять свою жизненную позицию и цель» (Шермухамедов С. 2010, с. 36), - говорил он. Ещѐ один яркий представитель национальной философии ХХ века Э.Юсупов (1928-2003) утверждает мысль о влияние национальной идеологии на формирование мировоззрения человека. Он считает, что мировоззренческая направленность каждого индивида зависит от социальных условий, от семьи, и его внутреннего бытия, однако человек сам создает себя. Ярко выраженные онтологические и гносеологические учения и классификация стиля научного мышления данное академиком Ж. Туленовым в 70 годах ХХ века нашло свое продолжение в деятельности последователей научной школы, основанной им. Стиль мышления он рассматривает как систему предпосылок и установок, выступающих в качестве регулятивов познания эмпирического, научного и философского уровня. «Стиль мышления формируется под воздействием тех сфер и форм человеческой деятельности, которые в данную эпоху становятся лидирующими» говорил он (Туленов Ж. 1983, с. 137). Жандару Туленову принадлежит заслуга в разработке специфики философских категорий и разработка вопросов о тождестве и различие законов и категорий диалектики. Он был талантливым ученым узбекского народа.
Итак, краткий экскурс в историю становления национальной философии Узбекистана свидетельствует о многообразие и единстве ее содержания. Ибо каждый из философов, проповедовал чистоту 120
помыслов, глубокую порядочность, преданность своему делу, и прежде всего демонстрировал стремление быть человеком. Отметим, в этой связи, что XXIV Всемирный конгресс философии в Пекине проводился под девизом «Учиться быт человеком», ибо вся история философии пронизана именно этой идеей. Какого содержание национальной философии XXI века? Может ли, новое поколение продолжить идеи своих предков, может ли следовать советам Фараби, выдвинутым в его работе «Философия политики», или осмыслить сущность идеи Фитрата о существующих двух типах несчастных людей, и может ли человек преодолеть трудности и стать счастливым? На эти вроде самые простые, но и очень сложные вопросы ответы ждем от молодежи современности. Человечество с момента своего разумного существования пытается осмыслить собственное бытие, старается сделать мир лучше, однако пока этого не добилось. Сегодня в эпоху глобальных информационных технологий, когда «Большее число людей ориентируется на легкие занятия, желательно с высокой оплатой, на развлечения и личные формы досуга» (Степин В.
которая сможет проникнуть в сердца людей и поможет человеку понять смысл жизни и найти свое достойное место в обществе.
1.Авесто. Махкамов А таржимаси. -Тошкент, Шарқ, 2001 –Б.6 2.Хайруллаев М. Абу Наср Фаробий// Маънавият юлдузлари. Тошкент А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриѐти.1999 –Б.61. 3. Болтаев М. Ибн Сина Тошкент, Шарк .1999. Б.98. 4. Болтаев М. Ибн Сина Тошкент, Шарк .1999. Б.99. 5. Усманов М. Баховиддин Накшбандий.// Маънавият юлдузлари. Тошкент, А.Кодирий номидаги хплы мероси нашриѐти.1999.-Б.150 6. Шермухамедова Н.А. Гносеология.Ташкент, УФМЖ. 2011. Сс.59. 7. Шермухамедова Н.А.Гносеология.Ташкент, УФМЖ, 2011.сс.58 8. Шермухамедова Н.А.Гносеология.Ташкент, УФМЖ, 2011.сс.65 9.. Имомназаров М. А.Навоий// Маънавият юлдузлари.Тошкент, А.Кодирий номидаги халк мероси нашриѐти. 1999.-Б. 208. 10. Муминов Избранные произведения в четерех томах.Том 1.Ташкент, Узбекистан, 1976. 172. 11.Шермухамедов С. Инсон фалсафаси. Тошкент, Фан, 2015. -Б.34. 12.Шермухамедов С. Инсон фалсафаси. Тошкент,Фан, 2015. –Б.16 13. Шермухамедов С. Инсон фалсафаси. Тошкент,Фан, 2015. –Б.16 14. Туленов Ж.Стиль научного мышления. Ташкент, Фан, 1983. сс.137. 15.Степин В.С. Цивилизация и культура. Санкт Петербург, СП(б), 2011. Сс.372.
121
FELSEFE VE TÜRKĠYE Tarihin bir döneminde bugünkü Milas bölgesinde Thales adında bir Miletlinin görünüp gözlemlenen çokluğun ve çeşitliliğin temelinde arkasında ne ya da nasıl bir oluşturucu temel var ya da olmalı ki gözlemlenen çokluk ve çeşitlilik olduğu gibi oluyor benzeri bir soru ile başladığı söylenen felsefi düşünmenin ve dolayısıyla felsefenin tarihine/ seyrine bakıldığında, her nedense ilk ortaya çıktığı yer olan İyonya bölgesi başta olmak üzere dünyanın pek çok bölgesinde kendisinin yokuluğundan yakınılırken dünya coğrafyasının ancak göreli küçük/sınırlı bir bölgesinde canlılığını ve dolayısıyla üretkenliğini koruyarak süregeldiği gözlenir, söylenir. O bölgenin de daha çok belirli nedenselleştirmeler veya temellendirmeler ile Batı olarak nitelenen Avrupa coğrafyası olduğu ileri sürülür. Hatta bazen de adlarıyla anılarak İngiliz empirizmi, Alman idealizmi ve Fransız rasyonalizmi dışında başka bir felsefe damarından/geleneğinden söz edilmez. Bunların dışında kalan ―çevre‖ ülke veya coğrafyalarının ise ancak ―merkez‖de üretilenleri izlemekle ya da onlara eklemlenmekle yetinmek durumunda oldukları söylenmiş olur (1). Türkiye gibi ülkelere biçilen rol de dolayısıyla kendi tarihsel birikimlerinden çıkarsayabilecekleri birikimleri ile
merkezden üretilen/başlatılan tartışmalara katılmak olarak belirlenir. ―Türkiye‘de Felsefe‖yi bir başlık veya bir araştırma alanı olarak kabul edersek, başlığın altını doldurmak için yapılacak araştırmayı, başlığı oluşturan ―Türkiye‖ ve ―felsefe‖ bileşenlerini tanımlayıp belirlemekle başlamak uygun bir giriş olacaktır. ―Türkiye‖ derken neyi veya nereyi kastediyoruz? Türkiye‘yi coğrafik konumundan başlayarak coğrafyasının yarattığı tarihi, tarihinin oluşturduğu kültürü, kültürel birikimi ve dolayısıyla kültürel kimliği ile veya etnik ya da dinsel farklı kimlik unsurları gibi özellikleri ile tanımlayabiliriz. Öte yandan ―felsefe‖ sözü ise, kökeni itibarıyla philo-sophia bilgelik-severlik, bilgelik-dostluğu, dost- severlikten olmasından dolayı dostun peşinde olma, ondan ayrıl(a)mama, kop(a)mama gibi bir tutum olarak tanımlanabilir. Ancak burada da bilgelik- severlik veya bilgelik-dostluğunun nasıl bir tutum olduğunu da kısaca da olsa belirlemek gerekir. Bilgiye ve/ya bilmeye doymamak, her an her zaman her koşulda onu istemek, onu sevmek. Sevgi, aşk, tutku bunu gerektirir çünkü. Dolayısıyla bunun sürdürülmesi de peşinde koşulan bilginin güncel bir terimle söylersek ―güncellenmesi‖ demektir. Bilginin değişen koşullarda yeniden yeniden kurgulanması, yorumlanması demektir.
122
Bu tanımlar ışığında ―Türkiye‘de Felsefe‖ye ilişkin Türkiyeli felsefecilerin değerlendirmelerine bakacak olursak örneğin Yavuz, Principia Mathematica‘nın Whitehead ile birlikte yazarı olan Bertrand Russell‘ın Türkçeye ilk çevrilen yapıtlarına ilişkin ilginç bir gözlemini paylaşır. Yavuz‘a göre, başta ülkesi Britanya olmak üzere Batı‘da empirisist epistemoloji geleneğinin olduğu kadar ve hatta asıl önemlisi dil, mantık ve matematik felsefesi alanında çağımızın en dikkate değer filozoflarından biri olarak tanınıp bilinen Russell, Türkiye‘de üniversitelere bağlı çevrelerin dışında, özellikle siyasal ve ahlaksal yazıları ile bilinen bir düşünürdür (2, s.
bir felsefe geleneğinin (epistemoloji geleneği) olmaması ve Türkiye‘de felsefi düşüncenin öncelikle ve özellikle pratik problemlere, bu bağlamda da siyasal ve ahlaksal sorunlara yönelmiş olması gerekçeleri ile açıklar. Nitekim Türkçeye kazandırılmış Russell eserlerine şöyle bir bakıldığında da, Principia Mathematica henüz hala çevrilmemişken, Dış Dünya Üzerine Bilgimiz ve Felsefe Meseleleri gibi epistemolojiye dair kitapları ile Batı Felsefesi Tarihi yanında, İnsanlığın Geleceği, Sosyalizm, Neden Hıristiyan Değilim, Din ile Bilim, Siyasal İdealler, Dünya Görüşüm, Mutlu Olma Sanatı, Evlilik ve Ahlak gibi eserleridir. Diğer taraftan bu kez Altuğ‘un değerlendirmesine göre, yine ahlak ve siyasetin temel belirleyiciler olduğu Osmanlı toplumsal formasyonunda gerek bir kültür birimi olarak rasyonel düşünce tarzı anlamında, gerekse kendi içinde tutarlı sistemleştirilmiş bir dünya görüşü anlamında (3) ―felsefe‖ye rastlanmıyor. Altuğ, Osmanlı toplumunun devamı olan günümüz Türkiye‘sinde gerçekleştirilen felsefe etkinliğini de, Batı bilim ve kültürünün dayanağı olan Batı felsefesinin Türkiye‘de yerleşmesi ve içselleşmesi ile İslam felsefesinin ‗yeniden okunması‘ yönündeki yarı teolojik yarı felsefi etkinlik olarak ikiye ayırdıktan sonra, şu tespiti yapar: ―Ancak burada vurgulanması gereken ilginç bir tarihsel olgu bulunmaktadır; o da Anadolu-Türk toplumunun yani Osmanlı dünyasının felsefe bakımından yani rasyonel düşünce tarzı bakımından hem Batı felsefesine hem de İslam felsefesine aynı derecede uzak oluşudur. Yani Osmanlı dünyasında Batılı anlamda bir felsefeye rastlanmadığı gibi, bu toplumda İslam felsefesi de yeniden üretilebilmiş değildir.‖ (4, s.103). Şu ya da bu nedenle/gerekçeyle Türkiye‘de philosophia karşılığı olarak felsefenin belirli ya da sınırlı bir düzeyde kalmış olmasının da bir açıklamasının olması gerekir. Öyle ya, bir taraftan felsefi düşünmenin önemi ve değerinden söz edip diğer taraftan da felsefenin ―istendik‖ düzeyde/nitelikte olmamasından söz etmek
nasıl açıklanabilir, açıklanmalıdır? Örneğin Mustafa Şekip‘in ―her türlü icadın en müessir
123
amili ihtiyaç ise, felsefe ihtiyaçlarını yaratan ve inkişaf ettiren amilleri de bilmek lazımdır‖ tespitinde dile getirdiği felsefeye veya felsefi düşünmeye ihtiyaç duyulup duyulmadığı ya da olup olmadığı biçimindeki bir soru/ikilem üzerinden söz konusu olgu açıklanabilir mi? Türkiye yaşadığı veya yaşamakta olduğu farklı türden (sosyal, siyasal, ekonomik vb.) sorunları tartışırken, söz konusu sorunları felsefe tarihi birikimi ile felsefi açıdan da ele alıp tartışma durumunda kalmış mıdır? Felsefecilerin veya filozofların da değerlendirmelerine özellikle kulak vermiş midir, bir ihtiyaç olarak bunu özellikle talep etmiş midir? Bilindiği üzere ―Türkiye‘nin de içinde olduğu ―İslam dünyasında felsefenin tercümelerle ortaya çıktığı ileri sürülür. Yani felsefi düşünce İslam dünyasına bir birikimin aktarılması sayesinde girmiş ve yaygınlaşmıştır. Fakat burada dikkat edilmesi gereken husus, ihtiyaç duyulmayan bir şeyin sadece tercüme edilmiş bir birikim yüzünden yaygınlaştığını ve kurumsallaştığını zannetmektir. Öyle ise İslam dünyasında felsefi eserlerin tercüme edilişi bir ihtiyaçtan dolayı olmalıdır… Bundan dolayıdır ki İslam dünyasında felsefenin genel kabul görmüş bir disiplin olarak yapıldığını söylemek pek mümkün değildir. Başka bir ifade ile diğer disiplinlerden daha fazla olarak, felsefe ‗meşruiyet‘ sıkıntısı çekmiştir‖ (5, s. 3). Ya da benzer bir değerlendirmeyle Özlem de bizim son 7-8 yüzyıllık tarihimizde felsefeye (İslam felsefesine bile), istisnalar dışında gerçek bir ihtiyaç duyulmadığını belirtmenin haksızlık olmayacağını bildirdiği ―Felsefe geleneği ve Aydınımız‖ başlıklı yazısında, yine Tanzimat‘a kadar olan aynı dönem içinde/boyunca ―tarihsel/kültürel bilincimizde felsefenin yerinin bir
Osmanlı yöneticileri, felsefe eserlerinin çevrilmeye başlamasının da içinde yer aldığı batılılaşma ve modernleşmeye pratik bir yaklaşımla girmişlerdir. Yapılması istenen, devletin veya imparatorluğun varlığının güven altına alınması ve devamının sağlanmasıdır (7, s.326). Devletin varlığının güven altına alınması gereğinden dolayı felsefeye gereksinim duymak da anlaşılabilir bir durumdur. Ancak bunu Platon‘un, Aristoteles‘in Hobbes‘un Locke‘un çevirisi ya da Farabi‘nin yeniden okunması yerine spritüalizm mi materyalizm mi tartışmasına yoğunlaştırmak (7, s. 327) olsa olsa ‗yanlış teşhis‘ olarak yorumlanabilir. Kaldı ki burada daha çok yirminci yüzyıl başlarında yani İkinci Meşrutiyet döneminde, sözü edilen devletin güvenliği sorunsalının veya tartışmasının yüzyılı aşan bir süreye karşın yirmi birinci yüzyılın ilk on yıllarında da aynı yoğunlukla ve iştahla sürüyor olması da ayrıca dikkate değerdir. Sanki salt devletin güvenliği sorunsalı olması bakımından pratik nitelikteki bir gereksinim adına felsefi çevirilere
124
girişmek, yoğunlaşmak beklenen etkiyi/sonucu yaratmamıştır. Belki de sorun ve dolayısıyla çözüm başka yerde ve başka nitelikte ya da türde olabilir, olsa gerekir. Örneğin, eğer sorun devletin güvenliği gibi pratik nitelikte bir sorunun felsefe ile bağını kurmak türünden bir sorun ise, bunun yollarında biri, sorunun felsefi bir çözümlemesini ortaya koymak da olabilir. Devlet nedir? Yönetim/siyaset/politika nedir? Güvenlik nedir? Bunlar ve benzeri kavramlara ilişkin söylenenler söylenmiş olanlar nedir? Pratikte karşılaşılan sorunların epistemolojik ve/veya ontolojik kökenlerine/temellerine ilişkin çözümlemeler yoluyla temellendirmeler de felsefe ile temasın bir yolu olabilir. Siyaset pratiğine ilişkin kavramların, içinde bulunulan koşullar ve/veya bilgi birikimi/düzeyi açısından yeniden içeriklendirilip anlamlandırılması, pratiğin felsefece temellendirilmesinin yolunu açabilir. Elbette ki burada Türkiye‘nin güncel sorunlarını tartışma veya çözümler önerme durumunda değiliz. Dikkat çekmek istediğimiz Türkiye‘nin philosophia kökenli felsefe kavramına veya bakışına ilişkin tutumunu betimleyip belirlemeye çalışmaktır. Yine bu çerçevede örneğin Bıçak, Filibeli Ahmet Hilmi‘nin (1862-1914) Hangi Felsefe Ekolünü Seçmeliyiz? başlıklı yazısında ―vatan ve milletimiz kalkındırmak için mevcut felsefe ekollerinden hangisini seçmenin uygun olduğu‖ sorusu ile felsefe ile toplumsal sorunlar arasındaki güçlü ilişkiyi görüp kabul ettiğini belirtmektedir (8, s. 486). Felsefi tutumun pratikteki toplumsal sorunlar ile ilişkisi olduğuna ilişkin oldukça güçlü bir sezginin varlığı açıktır. Ancak burada dile getirilmek istenen kaygının ―Hangi Felsefe Ekolünü Seçmeliyiz?‖ sorusuyla formüle edilmesi ilginçtir. Vatanı ve milleti kalkındırmak için (en!) uygun felsefi ekol de nasıl seçilip belirlenecektir? Bir de tam da Filibeli Ahmet Hilmi‘nin bu yazısını yazdığı İkinci Meşrutiyet dönemi atmosferi Demir‘in çizdiği resim gibi ise, ne ile karşı karşıya olunduğu daha çarpıcı biçimde ortaya çıkmaktadır. Demir dönemin Osmanlı düşünürlerinin önünde duran ve on dokuzuncu yüzyıl Avrupa düşüncesini sarmalayan felsefi akımları sıralarken şunları sayar: ―Materyalizm (mekanist materyalizm, evolüsyonist materyalizm, diyalektik materyalizm ve tarihi materyalizm), deizm, ateizm, panteizm, spritüalizm, eksiztantializm, evolüsyonizm (Lamarkçı evolüsyonizm, Darwinci evolüsyonizm, sosyal evolüsyonizm), pozitivizm ve yeni pozitivizm, monizm, Bergsonizm, liberalizm, sosyalizm, feminizm, determinizm, indeterminzim, individüalizm (9, s. 21). Neredeyse bir karikatürü seyreder gibi, vatanın ve milletin kalkınması için sayılan kavramlardan, yani felsefi tutum veya kavrayışlardan hangisini seçmenin daha ya da en uygun olacağını kara kara düşünen bir portre ile karşı karşıyayız sanki. Tabii ki bu kadar basit olmadığı söylenecektir. Ancak sorun yine vurgulamak gerekirse,
125
felsefenin kalkınmaya olan etkisini veya katkısını değerlendirmek yerine, Altuğ‘un ―gerçekliği bir bilgi nesnesi olarak kendi karşısında koyan ve bunu yapmakla da aynı zamanda kendi bireyliğini ―kişi‖ olarak kendisini üreten bir tavır‖ olarak tanımladığı felsefi düşünme biçiminin veya biçeminin, pratik kaygılardan bağımsız olarak
gözlemlenip gözlemlenmediği sorunu olsa gerek. Zira ancak tanımlanan biçimde bir özne-nesne ayrışması sayesinde öznenin nesne hakkında teorik düzlemde spekülasyon yapma koşulu gerçekleşmiş olacaktır. Belki böylece pratik düzlemdeki sorunlar hakkında bile özgür ve dolayısıyla özgün ve hatta üretken bir tartışma platformu mümkün olacaktır. Ayrıca, kendilerinden yakınma durumunda bulunulan pratik ya da teorik düzlemdeki sorunların muhatapları, olası spekülasyonların özneleri ve/ya tarafları olarak daha/en uygun çözüm seçeneklerine karar verme gibi bir durum yerine kendi dillerinde, yani kendi kültürel koşullarında bir tartışma platformu oluşturacaklardır. Nitekim son beş on yıldır felsefenin neliğinden tutun, felsefenin Türkiye‘deki durumuna ve geleceğine, modern felsefe-postmodern felsefe tartışmalarından ilahiyat-felsefe tartışmalarına, mantık çalıştaylarından felsefe kongrelerine kadar farklı düzlemlerde ve alanlardaki tartışmalar giderek hız kazanmakta sanki. O kadar ki, Türkiye‘de yayımlanan pek çok felsefe dergisi ―Türkiye‘de felsefe‖ içerikli bir dosya hazırlayıp yayımlamış durumda (10). Bazı üniversitelerin felsefe bölümlerinde yine ―Türkiye‘de felsefe‖ başlıklı dersler okutulmakta (Bursa Uludağ Üniversitesi ile Eskişehir Anadolu Üniversitesi). Yine aynı içerikli çalıştaylar, sempozyumlar gibi düzenli etkinlikler düzenlenmekte (11). Bunların yanında gerek telif gerekse çeviri olarak felsefe yayınlarının sayılarındaki artış, Çizgi Yayınları Felsefe dizisi gibi özel diziler de dikkate değer çalışmalar oluşturmaktadır. Bu çerçevede aşağıda ulaşabildiklerimiz kadarıyla bibliyografya olarak verdiğimiz yayınlar, etkinlikler, dernekler veya kurumlar, özellikle Doğan Özlem‘in 1997 tarihli Felsefe Tartışmaları 21. Kitap‘taki ―1980‘den Sonra Felsefe Çalışmaları‖ başlıklı derlemesi ile karşılaştırıldığında son yıllardaki gelişmeler daha açık görülebilecektir (12). Bugün Türkiye‘de üniversiteler bünyesinde ya da dışında bilinen güçlüklere karşın kapanmış ya da hala devam etmekte olan yirmi dolayında dergi yayımlanmaktadır (13). Tüm bunlardan da çıkarılabileceği gibi, Türkiye‘nin
Türkiye‘deki yansıması Türkiye‘deki felsefecilerin önemli ve öncelikli problemlerinden birini oluşturmaktadır. Bu anlamda hem felsefenin problemlerine tarihine ilişkin hem de Türkiye ve felsefe ilişkisine dair görüşlerin, yayınların, tartışmaların giderek çoğalması, canlanması,
126
yoğunlaşması olsa olsa Tükiye‘deki felsefe adına heyecana coşkuya yol açar neden olur. Ya da Ülken‘in değerlendirmesiyle ―Türk düşüncesi İzzet, Baltacıoğlu gibi, fikir sentezi verecek kafalar yetiştirmiştir. Yeni nesiller fenomenoloji, yeni ontoloji, felsefi antropoloji yönünde, ilim felsefesi ve mantıkta araştırmalar yapıyorlar. Henüz olgun eserlerini vermemişlerse de felsefe dünyasına açtığımız pencerenin her zamandan daha geniş, ufkunun her zamandan daha zengin oluşu gelecek için iyimser olmamızı sağlayan belirtilerdir.‖ (14, s.731).
Yüklə 6,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|