Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə Ġnstitutu “Müasir fəlsəfə problemləri” Ģöbəsi
Yüklə 6,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Süleyman Dönmez TÜRKIYE’DE FELSEFE VE BIR TÜRK FELSEFESININ ĠMKÂNI GiriĢ Yerine
- Türkiye’deki Felsefeyi Türk Felsefesine Bağlamanın Yolu
- Türk Felsefesinin KeĢfi ve Yeniden ĠnĢâsı
- Türk Tefekkür Tarihinden Türk felsefesine
|
Kaynakca ve notlar: 1. Irzık, Gürol, ―Türkiye‘de Felsefe ve Bilim Tarihi Yapmak Üzerine Düşünceler‖, Toplum ve Bilim Dergisi 99, 2003/224, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
2. Yavuz, Hilmi, ―Felsefe Geleneği Üzerine Notlar‖, Felsefe Yazıları, Boyut yayınları, İstanbul, 2002. 3. Bir felsefi sistem ile bir dünya görüşü sisteminin gönderimleri veya içlemlerinin aynı olmadığı gerçeği kabul edilerek okunmalı. 4. Altuğ, Taylan, ―Türkiye‘de Felsefe‖, Seminer: Ege Üniversitesi Edebiyat
5. Karakuş, Rahmi, Felsefe Tasavvurumuz, Değişim Yayınları, İstanbul, 2003. 6. Özlem, Doğan, ―Felsefe Geleneği ve Aydınımız‖, Türk Aydını ve Kimlik
7. Arslan, Ahmet, Felsefe, TÜSİAD Yayını, İstanbul, 2002. 8. Bıçak, Ayhan, Türk Düşüncesi II: Kaygılar, Dergah Yayınları, İstanbul, 2010. 9. Demir, Remzi, Philosophia Ottomanica 3. Cilt, Lotus Yayınevi, Ankara, 2007. 10. Felsefe-logos, Sayı 5, 1998: ―Cumhuriyet Türkiyesi‘nde Felsefe‖; Toplum ve Bilim, Sayı 98, 2003: ―Ulus ve Felsefe‖; Özne, Sayı 26, 2017: Türkiye‘de Felsefenin Yüzyılı. 11. Cumhuriyet Döneminde Türkiye‘de Öğretim ve Araştırma Alanı Olarak Felsefe, Yay. Haz., Betül Çotuksöken, Türkiye Felsefe Kurumu, 2001; Türkiye‘de/Türkçede Felsefe Üzerine Konuşmalar, Küre Yay., 2009; Türkiye‘de Felsefe: I. Felsefe Çalıştayı, ed. Rahmi Karakuş, 2009; Türkiye‘de Felsefenin Geleneği ve Geleceği, İst. Üniv. Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü, 2012; Yürkseköğretimde Felsefe Eğitimi, Türkiye Felsefe Kurumu, 2014; Tanzimat‘tan Günümüz Türkiye‘de Felsefe, Mehmet Vural, Elis yayınları, 2018. 12. Örneğin Türkiye‘de felsefenin kurumsallaşması çerçevesinde özellikle son yıllardaki dernekleşme çabaları da dikkate değerdir. Türkiye Felsefe Kurumu ve Türk Felsefe Derneği‘nden sonra Toplum ve Siyaset Felsefesi Derneği/Mersin; Felsefeciler Derneği; Mantık Derneği; Aristoteles Felsefe Derneği 2011; Din Felsefesi Derneği İstanbul 2007 gibi örgütlenme çabaları son derece anlamlıdır. 13. Felsefe Arkivi: 2011/34; Yazko Felsefe Yazıları (7); Felsefe Dergisi: 2018/68; Felsefe Tartışmaları: 2017/54; Felsefe Logos: 2018/68; Felsefe Düşün: 2018/11; FLSF: 2018/26; Dört Öge: 2018/14; Kaygı (32), Özne (29), Seminer Felsefe, 127
Yeditepe‘de Felsefe (10), Baykuş (7), Monokl 2011/10; Tabula Rasa: 2009/25-26; Arkhe Logos: 2016/6; Temaşa: 2014/10; Felsefe-Yazın: 2004/24; Felsefi Düşün 2013/11. 14. Ülken, H. Z., Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1979.
Süleyman Dönmez TÜRKIYE’DE FELSEFE VE BIR TÜRK FELSEFESININ ĠMKÂNI GiriĢ Yerine ―Türk felsefesi‖, ―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ ve ―Türkiye‘de felsefe‖ hakkında yazmak netameli bir konudur. Öyle ki, aynı köke ve içeriğe sahip görünen bu üç ifade, esasen ortak bir coğrafya ile kültüregönderme yapmakla beraber farklı referanslara sahiptir. ―Türk felsefesi‖ ifadesi, içeriğinin zenginliği ve işaret ettiği coğrafyanın büyüklüğü itibariyle diğer iki ifaden içerik ve anlam bakımından daha kuşatıcıdır. Kabaca izah etmek gerekirse, ―Türk felsefesi‖ ifadesi, adına ―Türk‖ denilen milletin dünden bugüne ortaya koyduğu felsefelere tekabül eder. Bu minvalde―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ ifadesi de Türk felsefesinin Türkiye sınırları içinde tezahür eden kısmını karşılar. ―Türkiye‘de felsefe‖ ifadesi ise - her ne kadar ―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ ifadesinde olduğu gibi - Türkiye‘nin siyasî coğrafyası içerisinde icra edilen Türk felsefesine dâhil edilebilen felsefeleri akla getirse, yer yer farklılaşarak ayrışan daha renkli ve çeşitlilik arz eden bir içeriğe de gönderme yapar. Bu nedenle ―Türkiye‘de felsefe‖ ifadesi, ilk etapta doğrudan Türk felsefesinin mahiyeti hakkında yeterli ve açık bilgi vermekten uzaktır. Ne demek istiyoruz? Demek istediğimiz şudur: Adı Türkiye halkı Türk olan bir ülkede felsefî faaliyetlerin olması, icra edilen felsefeye Türk felsefesi demeye yetmemektedir. Mevzuyu biraz daha açalım. Türkiye‘de birçok felsefe okutan fakülte var. Buralarda bir dizi felsefî faaliyet yapılmakta. Ancak Türkiye‘nin felsefe fakültelerinde okutulan felsefe derslerine ve yapılan felsefî faaliyetlere göz atıldığında öğretilen ve icra edilen felsefenin Türk felsefesinden ya da felsefelerinden ziyade ―başka felsefeler‖ olduğu dikkat çekmekte. Başka felsefelerden muradımız, etkinlik bakımında sırasıyla Alman, Fransız, İngiliz-Amerikan, Çin ve Rus felsefeleridir. Öte yandan ilahiyat gibi felsefe okutan fakültelerde de sayılan bu felsefeler yanında İslam felsefesi adı altında Türk felsefesinden ziyade Arap, İran ve Hint felsefeleri 128
öne çıkmaktadır. Bu çeşniye az ya da çok başka milletler ile halkların da felsefeleri eklene bilir… Hâsılı, Türkiye‘de Türk felsefesi dışında meşhur ya da değil birçok felsefe ile felsefî
düşünüş ziyadesiyle ilgi alanındadır. Ders olarak okutulmaktadırlar. Haklarında çalışmalar yapılmakta ve her birinde uzmanlar yetişmektedir. Ama bütün bunlar Türkiye‘de var olan ve okutulan felsefenin özde bir Türk felsefesi olduğunu söylemeye yetmemektedir. Öte yandan; elbette bir Türk devleti olan Türkiye‘de açığa çıkan felsefî faaliyetler ile yaklaşımların elbette Türk felsefesinin özelleşmiş kısımları olması gerekir. Lakin Türkiye‘de genel durum, hiç de öyle görünmemektedir. İzah edildiği şekliyle Türkiye‘de icra edilen birçok felsefî faaliyetin Türk felsefesiyle doğrudan ilgisi yoktur. Ancak bu felsefeler, Türkiye toprakları üzerinde kendilerine ―Türk‖ denilenlerce icra edildikleri için ―Türk felsefesi‖ veya ―Türkiye‘deki Türk felsefesi‖ ile dolaylı bir ilişki içerisindedirler. Bu nedenle bu çalışmada ―Türkiye‘de felsefe‖ ile ―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ ifadeleri içerik bakımından ilk etapta teknik olarak ayrıştırılmış ve ayrışan yapıların bir Türk felsefesi çatısı altında yeniden birleştirmenin imkânı aranmıştır. Zira ―Türkiye‘deki felsefe‖ faaliyetleri içinde genel anlamdaki Türk felsefesinin özel bir parçası olan ―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ hanesine yazabileceğimiz birçok faaliyet yapılmaktadır. Özellikle felsefe ve İlahiyat fakültelerinde oldukça yetersiz kalmakla beraber ―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ ile doğrudan ilgilenen ve üreten felsefe uzmanları vardır. Birçok müessesede ―Türk felsefesi‖ ile alakalı dersler verilmektedir. Fakat bütün bunlar plansız ve programsızdır. Bütünlükten uzak ve kişisel gayretlerle birbirinden kopuk hâlde yürütülmektedir. Türk felsefesi adına dağınıklığın giderilmesi Türkiye‘deki Türk felsefesinin geleceği adına büyük ehemmiyet arz etmektedir. Diğer taraftan bizim burada izaha çalıştığımız ―Türkiye‘de felsefe‖ ya da ―Türkiye‘de Türk felsefesi‖ başlığı altında değerlendirilmesi daha uygun olan bütün düşünüş ile düşüncelerin - farklı mısdaklara sahip olsalar da - esasen en kapsayıcı ifade olan ―Türk felsefesi‖ şemsiyesi altında hayat bulabildiklerini unutmamak gerekmektedir. İşte farklı renkleri uyum içinde yaşatan bu birliktelik, bizim nazarımızda Türk felsefesinin en açık alametifarikası, temel karakteristiğidir. Bu çerçevede Türkiye‘deki felsefe, esasen Türkiye‘deki Türk felsefesinin bir tezahürüdür. Ancak Türkiye‘deki birçok felsefî düşünüş ve faaliyet görünür olmalarını sağlayan bu asıl zemini unutarak daha çok yabancı kültür ile felsefeleri taklide yönelmiştir. Bu ise, insanları bir Türk felsefesinin olup olmadığı hususunda kuşkuya sevk etmiş ve etmektedir. Oysa bir Türk felsefesi vardır. Lâkin bu felsefe
129
Türkiye‘de unutulmaya yüz tutmuş görünmektedir. Yapılması gereken unutulanın yeniden hatırlatılması için acilen keşfedilip çağın şartlarını dikkate alarak yeniden inşâ edilmesidir. Türkiye’deki Felsefeyi Türk Felsefesine Bağlamanın Yolu Türkiye‘deki felsefeyi Türk felsefesine bağlamak, Türkiye‘deki Türk felsefesini görünür kılacaktır. Bunun yolu nedir? Türk felsefesi, gelecek kurmaktan daha ziyade geçmişi okumakla alakalıdır. Lâkin Türkler geçmişimizden büyük oranda bihaberdir. Oysa ‗geçmişi olmayanların ya da geçmişini okuyamayanların geleceğinin de olamayacağı‘ bilinen bir gerçektir. Geçmiş ardımızda bıraktığımız yoldur. Yolun arkada olması bizi zorunlu olarak geleceği geçmiş üzerinden kurulması gerektiğine işaret etmektedir. Bu durumda işe nereden başlamalıdır? Öncelikle zeminin fikrî çerçevede incelenmesi, Türk felsefesinin imkân ve sınırlarını algılamada ufuk açıcıdır. Fikir üzerine elde edilen ufkî okuma ise, bizi doğrudan doğruya Türk felsefe tarihine bağlar. Zira felsefe, en vazıh tarifle varlık, bilgi ve değer hakkında tefekkürdür. Tefekkür, fikretmedir. Fikretme ise hem fikre dayanır hem de fikri doğurur. Burada fikir kavramını düşünce, tefekkürü de düşünme olarak kullanıyorum. Lakin gerek düşüncenin fikir, gerekse düşünmenin tefekkür kavramını her zaman karşılamadığına inanıyorum. Aradaki ince ayrımlar ilerleyen sayfalarda fark edilecektir. Şimdilik geniş bir açıklamaya burada girmiyorum. Burada ―Türk kimdir, var mıdır, yok mudur?‖ tartışmalarına girilmeyecektir. Bize göre bu tür mütalaaların zihin jimnastiğinden öteye gitmeyeceği açıktır. Zira mesele Türkün varlığı ya da yokluğu değildir. Ancak mevcudun keyfiyeti ve külliyeti, sınırların belirlenmesinde sıkıntılar doğurmaktadır. Bu da gayet normaldir. Zaten çalışmamızın temel hedefi, Türk tefekkür tarihi adına önerilen muhtemel sınırları tartışmaya açmak değildir. Elbette Türk vardır. Üstelik son yapılan bazı araştırma ve arkeolojik buluntular yakın zamana kadar yapılan Türk tarihi okumalarını tersyüz edecek mahiyettedir. Özellikle yeni veriler ışığında Türkün Türk düşünce tarihinde müstesna değeri olan Anadolu –Türkiye- coğrafyasındaki geçmişinin milattan önce yedi binli yıllara kadar indirilebileceği öngörüsü ezber bozacak cinstendir. Bu meyanda pek çok araştırmacı için Anadolu felsefenin beşiği olarak kabul gördüğünden günümüzde daha çok eski Yunana dayandırılan nice felsefî fikrin Türk düşünce tarihinin sınırları ve imkânı çerçevesinde yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.
Tarih, geçmişi konu edinir. Nedir geçmiş? Dünde kalan, düne ait olan mı? 130
Elbette geçmiş, arkada kalanla alakalı bir kavram. Ama geçmiş sadece geride kalan değildir. Bugünle de yarınla da yakından ilgilidir. Açıktır ki, tarihsel bağlamda bir olup bitmişliği hikâye ederken farkında olsak da olmasak da, şimdiyi ve geleceği kuran bir yaşanmışlıkla iç içeyizdir. Demek ki, geçmiş, bir bakıma sürekli ilişki hâlinde olduğumuz gerçeklikler dünyasıdır. Geçmişle olan ilişki biçimleri, elbette düşünce dünyalarını ve hayata bakışları doğrudan etkilemektedir. Onunla sağlıklı bir iletişim kurabiliyorsa, faydalıdır. İfade ettikleri, şimdiye yansımaları geçmişle olan bağlantının kalitesini ortaya koyar. Zira geçmiş, kesinlikle ölü bir ―mazi‖ değildir. Öyleyse nasıl olmalıdır onunla ilişki biçimimiz? Geçmişin günümüze yansıması bazen onmaz bir yara bazen buruk bir özlemdir. Her iki yaklaşım şekli de geçmişle olan ilişkinin sorunlu olduğunu gösterir. Özlemle yâd edilen geçmiş avuntu; yok sayılıp unutulmak istenen geçmiş ise, sırtta kamburdur. Övünülen yahut dövünülen geçmiş yüktür. Abanmadır. Kâbustur. Oysa geçmiş, hatasıyla sevabıyla sahiplenilmesi ve iletişime geçilmesi gereken bir dünyadır. Doğru ilişki kurulan geçmiş keşfedilmeyi bekleyen, keşfedilmesi gereken gizli hazinedir. Saf altındır. Önce bulunmalı, ardından da arıtılıp işlenmelidir. Sınırlarla belirlenen sahip olduğu sınırsız imkânlılık fark edilmelidir. Keşfedilen geçmiş, mümkünler dünyasıdır. Her bir imkân olup bitmiş bir tarihsel süreçten daha ziyade okunup inşâ edilmesi gereken bir hayatiyettir. Yaşayan ve yaşatan bir geçmiştir keşfedildikçe inşâ edilen. Takdirlerle tekdirler arasına sıkıştırılmamış bir yaşanmışlık olarak beliren maziden belirlenemeyen bir geleceğin hazırlanmasıdır. Bu, bir yeniden okuma denemesidir. Bunu yaparken nelere dikkat etmek gerekir? Nasıl atılmalıdır ilk adım? Dar kalıpların içine sıkışmadan geçmişin imkânlarından bugünü inşâ edebilecek yüreğe sahip olunmalıdır evvela. Mızmızlanmadan, umudu kaybetmeden, korkmadan, kıyasıya eleştirerek, fakat yıkıp dökmeden orada duran geçmişe, o ortama giderek gerçekler aranmalı, araştırılmalı ve birer birer keşfedilmelidir. Keşfederken de yapıcı ve kuşatıcı bir inşâya girişilmelidir. Her keşfin, gerçekte bir inşâya bağlandığı; elde edilenin nihaî olmadığı; çünkü sınırlı ve kusurlu bir varlık olan insan tarafından üretildiği; dolayısıyla en doğru olanın ötelerde olduğu unutulmamalıdır. Biz önerdiğimiz bu yöntemi ―keşfî inşâ‖ olarak kavramsallaştıracağız. Bize bağlı olmayan bir dış gerçekliğin peşinde olduğumuzdan yaptığımız öncelikli olarak bir keşiftir. Ancak dışarıdaki gerçekliğin tarafımızdan kavranışı, kaçınılmaz olarak bir öznelleştirme olduğundan bir inşâ olarak
131
tezahür edecektir. Bir bakıma biri ötekini gerektiren bir süreklilik, can damarımız olacaktır. Türk Tefekkür Tarihinden Türk felsefesine Tefekkür zihinsel bir faaliyettir. Bu faaliyet sonrası açığa çıkan ürün ise fikirdir. Fikir soyut bir anlamdır. Soyut, beş duyu organıyla algılanamaz. Bu nedenle insan soyut olanı ancak somut üzerinden kavrayabilir. Somut ise, beş duyu organımızla idrak edilebilendir. Soyut olanı somut üzerinden kavrama, somutlaştırma yoluyla ―soyut anlama‖ erişebilme gayretidir. Bir bakıma anlamı somutlaştırma çabasıdır. Yoksa mutlak anlamda soyutu somut hale getirme ya da somuta indirgeme değildir. Bu çerçevede somut üzerinden soyutu kavramanın bir yolu olarak somut anlam, sadece somut olanda kalmaz. Soyuta da kapı aralar. Somut, maddî olanla sınırlanamaz. Mesela dil maddî değildir; ama somuttur. Soyut düşüncenin kelimeler vasıtasıyla somutlaşmasıdır. Esasen somut dünyanın ardında ya da içinde gizli ya da açık soyut anlam sürekli varlığını korur. Şu şekilde de söylenebilir: Soyut ve somut anlam, aslen içiçedir. Hangisi temel dayanaktır? Yahut şöyle soralım: soyut mu somutu, somut mu soyutu doğurmaktadır? Bu, cevabı çok zor bir sualdir. Sorun, yapısal olarak felsefe tarihinde filozofları çokça uğraştıran varlık-mahiyet kavgasına ya da
gerçekçilik-adcılık-kavramcılık tartışmalarına benzemektedir. Burada bu konuya girilmeyecektir. Ancak şu kadarını söyleyerek Türk tefekkür tarihine bir köprü kurmayı deneyelim. Gerek ―mahiyet-varlık‖, gerek ―isim-mefhum-hakikat‖, gerekse ―soyut- somut‖ ilişkisinde içiçelik söz konusudur. Burada tek yönlü yapılan ne öncelik sonralık-sıralaması, ne de iç-dış okuması bütüncül bir açıklama sunabilir. Zira bazen iç, dışın bazen de dış, için yerine geçebilmektedir. Bu nedenle kavramsal düzeydeki ikilik, aslında –epistemik- bilgi kuramsaldır. ve zahirdedir. Esasta ontolojik bir ―ikilik‖ yoktur. ―Birlik‖ vardır. Ona da ―hakikat‖ denir. Hakikat bağlamında gerek vücut gerekse mevcut ontolojiktir. Malum ise onto-epistemiktir. Onto-epistemik, zihnin dışında bilenden bağımsız varolanın bireydeki tezahürüdür. Fikir ise hem epistemik hem de onto- epistemik olabilir. Demek ki, her malum bir fikir verir, ama her fikir her zaman malumu vermez. Bazı fikirler salt zihinsel bir kurgu olabilir. Fikrin epistemik yorumu düşünme, onto-epistemik okuması ise tefekkürdür. Ontolojiden kopuk salt düşünme, düşünceyi üretir. Epistemiktir. Sadece düşünme üzerinden Türk tefekkür tarihine yönelmek ise, daha çok sanal parçalanmışlığı körükler. Bu durumda Türk tefekkür tarihi, sadra şifa sunulmak isteniyorsa, iki koldan incelenmelidir: Ya malum üzerinden ya da fikriyat üzerinden. 132
Salt fikirler üzerinden yapılan bir okuma kesinlikle felsefidir. Malum üzerinden yapılan
bir anlamlandırma ise felsefeye açıktır, felsefîleştirilebilir. Biz Türk felsefe tarihi incelemelerinde malumu esas alarak malumdaki fikriyata erişmeyi önermekteyiz. Bu durumda yapılmasını istediğimiz aslında bir zihin kavgası değil, varolan (mevcut) üzerinden malumun ilanıdır. Buna malumun tefekkürü de denilebilir. Elbette malumun tefekkürü, varolan üzerine üretilmiş olan diğer düşünceleri de dikkate almayı gerektirir. Türk tarihi ve tefekkürü zengin ve etkin olmakla beraber maalesef öksüzdür. Lakin hayıflanmanın anlamı yoktur. Acilen harekete geçilmelidir. Bireysel olarak yapılabilecek olanlar devede kulak mesabesinde de kalsa, elden gelenin arda konulmaması gerekir. Niçin mi? Çünkü yol önümüzde değil ardımızdadır. Kıymet bilinse de bilinmese de yürüdüğümüz kadarıyla var olup ayakta kalacağız. Yürüdüğümüzle var olmak, önümüze bakmamak anlamında yorumlanmamalıdır. Tabi ki önümüze bakacağız. Bu anlamda önümüzde de yolların olduğu dile getirilebilir. Yaşanmışlık açısından bu bakış gayet doğaldır. Nihayette an ve an belirlediğimiz bir gelecekten daha ziyade belirlenmiş geçmişler içinde yürümek daha kolay görünür. Ancak unutulmamalıdır ki, günün birinde hakkımızda bir hüküm verilecek olursa, o hükmün temel dayanağı büyük ihtimalle yapacağımız değil, yaptığımız olacaktır. Türk felsefe tarihine giriş, gelecek kurmaktan daha ziyade geçmişi okumakla alakalıdır. Zira ‗geçmişi olmayanların geleceğinin de olmayacağı‘ tecrübelerle sabittir. Ayrıca yolun arkada olması da bizi zorunlu olarak geleceği geçmiş üzerinden kurmaya yönlendirmektedir. Bu durumda işe nereden başlamak gerekmektedir? Öncelikle zeminin fikrî çerçevede incelenmesi, Türk tefekkür tarihinin imkân ve sınırlarını algılamada ufuk açıcıdır. Fikir üzerine elde edilen ufkî okumalar, bizi doğrudan doğruya Türk felsefe tarihine bağlar. Zira felsefe, en vazıh tarifle varlık, bilgi ve değer üzerine tefekkür etme, tefekkür edileni de düşünmedir. Varlığın, bilginin ve değerin tefekkürü ile fikir üzerine düşünme (fikretme), elbette bir takım ilke ve esasları göz ardı etmeyen bir temellendirme faaliyetidir. Tarzı vardır. Kısaca ifade etmek gerekirse, eleştirici, düzeltici, bütünleyici, tutarlı ve ―rasyonel‖dir. Burada ―rasyonel‖ kavramını tırnak içinde kullanmamızın sebebi, rasyonelden gönlü ve duyguyu dışlayan kuru bir akliliği anlamadığımızı vurgulamak içindir. Daha da açmak gerekirse, ―rasyonel‖, düşünce yoluyla yapılan bir okumadır. Gönlü devre dışı bırakmayan onto-epistemik tefekkür ise, akla dayanır. Akletme, düşünmeyi ve düşünceyi kuşatır. Epistemik bağlamdan fikretme, onto-epistemik cihetten ise tefekkür olarak
133
anladığımız felsefenin felsefî fikirden ayrıştırılamayacağının altı çizilmelidir. Nasıl her türlü fikrin bir felsefesi varsa, her felsefe de bir dizi fikir ile içiçedir. Kısaca, fikirlerin keşfi felsefeleri verir. Bu meyanda bir yerde fikir varsa, özellikle epistemik açıdan felsefe yoktur denemez. Yüksek ya da düşük seviyede bir felsefe muhakkak vardır. Mamafih felsefenin eski Yunan düşüncesiyle kayıtlanması tutarlı değildir. Elbette eski Yunandan nevi şahsına münhasır bir felsefî düşünce temayüz etmiştir. Felsefenin tarihinde böyle bir devrin öne çıkması, diğerlerini görmemezlikten gelmeyi gerektirmez. Bahusus eski Yunandan önce de sonra da fikir ve felsefe vardır. Eğer insanın ayırıcı vasfı tefekkür ve düşünme ise, insan tefekkür ettiği ve düşündüğü müddetçe felsefe ya epistemik ya da onto-epistemik anlamda var olacaktır. Felsefenin her türlü varlık, bilgi ve değer üzerine gelen eleştirici, düzeltici, bütünleyici, tutarlı ve aklî bir temellendirme faaliyeti olması, mevcudun yeniden inşâ edilebileceğine işaret eder. Öyleyse Türk tefekkür tarihi üzerinden Türk felsefe tarihinin inşâsı, olmayanın icadı değildir. Varolanın keşfedilmesi, keşfedilenin de düzgün bir okumayla inşâya tabii tutulmasıdır. Burada keşfin ve inşânın içiçe olması kaçınılmazdır. Çok geniş bir coğrafyayı ve uzun bir zaman dilimini içine alan Türk tefekkür tarihi ve felsefesi, bakirdir. Zaman ve zemin bakımından genişlik, işi hem kolaylaştırmakta hem de zorlaştırmaktadır. Kolaylık, tutulan her bir dalın yüzebilme imkânı sunmasında; zorluk ise dalları fışkırdığı gövdeye, gövdeyi de köke bağlayabilmenin giriftliğindedir. Türk tefekkür tarihi devranî ve devasa bir ağaçsa gövdesi dallı budaklıdır. Kökü de toprağın derinliklerindedir. Modern epistemik okumalar, sadece ağacın parçalanmış görüntüsünü vermektedir. Ağacı ontolojik düzlemde bir bütün olarak görmek ve onto-epistemik bir okumaya tabi tutmak ise büyük dikkat, emek ve sabır istemektedir.
Yüklə 6,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|