Sofi HƏMİd qəBİrstanliğI: solğun rənglər və Əks olunmuş ÖMÜR

Fərid Ələkbərlinin məqaləsini ingilis dilindən  
tərcümə etdi: Aytən Əliyeva 
Yoxladı: Gülnar Aydəmirova 
Redaktə edən: Aydan Nəcəfova
 
İSLAMDA YEMƏK TƏCRÜBƏSİ VƏ MÜASİR 
AZƏRBAYCAN GERÇƏKLİYİ  
 
 119

---

Mənbə: Azerbaijan International jurnalı - AI 8.3 (2000) © 2000. 
Azerbaijan International AZERI.org 
 
üxtəlif dünya dinlərində  pəhriz qanunları var. Əsasən də 
bu özünü ət məhsullarının yeyilməsində göstərir. Yəhudi 
dəqiq və ciddi koşer sisteminə riayət edə bilər, katolik 
cümə günləri  ət yeməməyi üstün tuta bilər, buddist və ya hindu 
vegeterian pəhrizinə  tərəf çıxa bilər. Bunlar kimi İslamda da bu 
dinə ibadət edənlərin riayət etmələri tələb olunan pəhriz qanunları 
var; ikicə  kəlmə ilə desək - donuz əti, spirtli içkilər qağadandır. 
Müqəddəs Ramazan bayramı  ərzində isə  hər gün oruc tutmaq 
lazımdır. 
M 
Azərbaycanın dünyəvi bir ölkə olmasına baxmayaraq, onun 
İslam dini ilə bağlı keçmişi ozünü yemək nümunələrində göstər-
məyə başlayıb. Bu meyl cüzidir, lakin o, mövcuddur. Maraqlıdır ki, 
cavanlar bu məsələləri öyrənməyə daha çox meyl edir. Yaşlı nəsil 
isə sanki Sovet dövründən  əvvəl olan yemək təcrübəsini qəbul et-
mək istəmir. 
Azərbaycanda islam 7-ci əsrdə, ərəblərin bu ərazidə həmin 
dinin əsasını qoyduqdan sonra bərqərar oldu. Bu yeni dində donuz 
əti, molyusk, nərə bahğı  və kürü yemək qadağan olunurdu və bu 
qida məhsulları "haram kimi tamınmağa başladı. Yeyilə bilən qida 
məhsulları - halal məhsullar isə xususi qaydada heyvanı  Məkkə 
istiqamətində tutaraq, Allahın adını  çəkərək kəsilən  ət sayılırdı. 
Əgər heyvan başqa cür ölürdüsə bu da haram sayılırdı.  Şərab və 
digər spirtli içkilər də qadağan olunurdu. 
Buna münasib Qur'an ayəsində deyilir: 
Ölü (kəsilmədən ölüb murdar olmuş) heyvan, qan, donuz 
əti, Allahdan başqasının adı ilə (bismillah deyilmədən) kəsilmiş, 
boğulmus, (küt alət və ya silahla) vurulmuş, (bir yerdən) yıxılaraq 
ölmüş, (başqa bir heyvanın buynuzu ilə) vurulub gəbərmiş, vəhşi 
heyvanlar tərəfindən parçalam yeyilmiş - canı çıxmamış kəsdiyiniz 
heyvanlar müstəsnadır -, dikinə qoyulmuş daşlar (bütlər və ya 
Kə'bənin  ətrafındakı bütpərəsl qurbangahlar) üzərində  kəsılmiş 
heyvanlar və fal oxları ilə pay bölmək sizə haram edilir. Bunlar 
günahdır. Bu gun kafirlər dininizdən (onu məhv edə bilmədikləri 
üçün) əllərini üzdülər. Onlardan qorxmaym, Məndən qorxun! 
Bu gün dininizi tamamlayıb mükəmməl etdim, sizə olan 
nemətimi (Məkkənin fəthi, islamın mövqeyinin möhkəmlənməsi, 
 120

---

Cahiliyyət dövrünün bir sıra zərərli adətlərinin aradan qaldrılması 
və i.a.) başa çatdırdım və bir din kimi sizin üçün islamı  bəyənib 
seçdim. Hər kəs günaha meyl etmək niyyətində olmayaraq aclıq 
üzündən (bu haram şeylərdən) zəruri ehtiyacını ödəyəcək qədər 
yeyə bilər. Allah bağışlayan və rəhm edəndir! Mənbə: Surə 5, Əl-
Maidə, Ayə 3. Qur'an 
DƏYİŞƏN YEMƏK NÜMUNƏLƏRİ. Folklorçu Əhməd 
Oguz müşahidə edir ki, bəlkə  də donuz əti islamın qəbulundan 
əvvəl də qadağan olunmuşdu. 5-8-ci əsr nümunəsi olan Orxan-Ye-
nisey abidələrində Çinlilər haqda "donuz əti yeyənlər" (lagzın eti 
yeyenler) deyərək mənfi fikir irəli sürülmüşdü. 
Azərbaycanda bu kimi qadağalar qismən bolşeviklər 1920-
ci ildə hakimiyyətə gələnədək müşahidə olunmuşdu. 1920-ci ildən 
sonra hökümət Sovet respublikalarının bütün əhalisi üçun ateizm 
tətbiq etdi. 30-cu illərin sonlarında Stalinin hakimiyyəti dövründə 
məscid və kilsələrin qapıları bağlandı. Bir çox dini tikililər yerlə-
yeksan edildi. 
Dağılmayan bir neçə bina isə konsert zallarına və ya mu-
zeylərə çevrildi. Sovet qəssabxanaları islam qanunlarına riayət 
etmədiyindən azərbaycanlılar üçün halal qida məhsulları almaq çox 
çətinləşdi. Haram yeməsinlər deyə, bəzi yaşlı  şəxslər Sovet 
sosiskalarını yemədi, çünki onlar donuz ətindən hazırlanırdı. 
Onilliklər keçdikcə sonrakı  nəsillər islam qaydaları haqda demək 
olar ki, heç nə bilmədi və rus mətbəxinin  əsas yeməkləri olan 
pirojki, borş  və donuz sosiskası yeməyə öyrəşdilər.  Əvvəllər 
qadağan olunmuş yeməklər normaya çevrildi. 
Bu gün Azərbaycanda hər bir kəsin dini azadlığı var. 1995-
ci il 12 Noyabrda qəbul olunmuş Azərbaycan Konstitusiyasına görə 
din hökümətdən ayrıdır və rəsmi dövlət dini yoxdur. Uyğun olaraq, 
qadağan olunmuş qida məhsullarına dair heç bir qanun yoxdur. 
Belə bir azad şəraitdə yenidən islam yemək qadağalarına 
maraq yaranıb. Lakin heç də tamamilə ilkin qanunlara meyl edilmir. 
Səbəblərdən biri odur ki, yaşlı Azərbaycanlıların əksəriyyəti  bütün 
bu qadağalara riayət etmək istəmirlər. Onların çoxu adəti üzrə 
müsəlman olsalar belə, o qədər də dindar deyillər və  məscidə 
getmirlər. Onlar ömürləri boyu islam qaydalarına riayət etmədən 
yaşamışlar və indi həmin qaydalara riayət etməyə başlamaq 
zərurətini duymurlar. 
 121

---

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın müxtəlif rayonları 
dindarlığına görə bir-birindən fərqlənir.  İslam bir adət üzrə Bakı 
ətrafi ərazilərdə və Bakının İçəri Şəhər yerli sakinləri arasında güc-
lüdür. Həmçinin Masallı, Astara, Lerik, Lənkaran da daxil olmaqla 
İran sərhədində yerləşən Lənkəran-Talış zonasında və Naxçıvanın 
bəzi rayonlarında da islamın nüfuzu güclüdür. Digər tərəfdən isə 
mərkəzi Azərbaycanda,  əsasən də Kür və Araz çayları arasındakı 
kəndlərdə islamın təsiri nisbətən daha zəifdir. 
ISTİSNALAR.  Əgər hər hansı bir azərbaycanlı yemək qa-
dağalarına riayət etmək istəyirsə, o, halal qida məhsullarını xüsusi 
müsəlman ərzaq mağazalanndan ala bilər. Adi mağazalarda da xü-
susi olaraq müsəlman ölkələri üçün istehsal olunan Amerikanın ha-
lal toyuq sosiskası (American Halal Chicken Sausage) satılır