Cədvəl 3.7
Kənd təsərrüfatı müəssisələrində istehsal olunan 1 sentner məhsulun maya dəyəri, manat
İllər
Taxıl
(qarğıdalısı
z)
Pambıq
Ş
ək
ər
çuğunduru
Tütün
Kartof
T
ər
əv
əz
Ə
rzaq bosta
n
bitkil
əri
Meyv
ə
Üzüm
Çay yarpağı
Çəki artımı
Söd
Yumurta*
Yun
qaramal
qoyun
v
ə
keçi
donuz
quş
1995
4.69 28.45
3.46 50.89 23.27 4.89
2.48 3.82 10.08 17.68 105.60 45.72 217.02 209.00 19.13 95.45 68.32
1996
8.75
33.5
4.15 71.09 17.04 4.28
3.12 4.23 11.32 34.71 203.30 81.81 384.88 298.51 35.52 109.71 92.65
1997
10.03 61.37
3.93 80.51 12.62 4.28
3.00 7.26 19.89 63.71 240.77 100.13 431.56 288.87 38.19 82.17 75.71
1998
10.6 47.61
2.27 77.75
10.6 5.18
3.39 3.75 17.57 43.87 193.00 89.42 413.87 203.81 32.22 71.79 65.88
1999
9.73 28.78
3.01 114.17 12.49 5.50
3.18 5.17 15.37 25.62 133.79 86.14 316.27 265.65 25.32 70.53 50.65
2000
8.88 26.14
2.38 53.79 13.27 7.82
3.33 5.57 12.81 26.03 155.27 91.96 219.12 150.69 21.12 51.14 54.71
2001
7.24 24.21
2.54 33.32
9.74 6.30
4.03 5.57 15.31 25.59 127.57 85.65 175.02 136.55 20.54 51.53 50.57
2002
6.81 20.32
2.35
23.3 11.09 7.64
4.15 5.44 13.71 22.25 134.57 84.93 169.85 120.67 20.89 51.06 57.55
2003
7.03 21.08
1.92 21.67 12.44 7.04
5.33 5.23 15.51 21.86 126.28 81.35 168.57 134.91 20.47 44.56 51.10
2004
7.76 20.42
1.81 19.77 11.75 5.61
5.33 8.40 17.08 20.19 110.08 81.15 128.78 131.11 17.65 38.28 40.35
2005
8.05 21.64
2.99 31.65 11.06 4.70
5.80 6.81 10.54 25.55 112.84 98.21 110.16 127.13 18.03 41.93 49.62
2006
9.72
24.5
4.45 33.67 11.43 6.05
6.32 7.73 18.66 25.71 133.02 114.65 133.49 137.52 19.38 51.04 59.03
2007
11.83 25.68
4.28 30.36 18.81 6.49
6.25 13.44 20.69 31.30 165.70 135.86 167.07 123.44 20.50 64.95 66.97
2008
12.84 31.37
3.53 48.87 20.34 7.94
8.33 13.81 21.56 43.64 184.01 168.00 200.55 134.35 22.84 70.09 73.80
2009
11.77
34.7
4.28 60.76 19.87 14.88
8.17 18.95 17.86 72.04 215.87 190.08 266.54 158.57 25.11 51.71 86.44
2010
14.91 36.51
3.48 37.30 30.34 15.30
7.87 23.41 21.07 75.31 213.81 186.37 600.00 192.40 28.04 51.66 94.76
2011
14.15 45.31
2.25 52.79 41.24 12.50
7.91 30.18 28.60 51.59 237.14 207.22 901.14 158.71 33.77 63.96 111.44
Üzümün çoxillik əkmə olması, bar verməsi üçün uzun müddət lazım olması və bu
sahənin inkişafı üçün daha çox investisiyanın tələb olunması sahənin inkişafını ləngidən əsas
səbəblərdən idi. Həmçinin buna emal müəssislərinin bəzilərinin fəaliyyətini dayandırması, bir
hissəsinin isə istehsal gücünün az bir hissəsi səviyyəsində işləməsi bu sahənin inkişafına
mənfi təsir etmişdir.
2005-ci ildən isə bu sahədə rentamüəyyənk səviyyəsində müsbət tendensiya nəzər
çarpmağa başladı. Buna regionlarda yeni emal müəssislərinin fəaliyyətə başlaması həlledici
təsir etmişdir. Lakin 2011-ci ildə bu sahədə olan azalma və emal müəssisələrinin üzüm
istehsalçılarından məhsulları aşağı qiymətə alması rentamüəyyənk səviyyəsinə də təsir etmiş
və bir çox sahibkarlar zərərlə işləmişdilər.
Kənd təsərrüfatı müəssisələrində istehsal olunan 1 sentner məhsulun maya dəyəri
göstəricisinə nəzər saldıqda əksər kənd təsərrüfatı məhsullarında olduğu kimi üzümün maya
dəyəri artım dinamikası ilə özünü göstərir. Belə ki, 1995-ci ildə istehsal olunan 1 sentner
üzümün maya dəyəri 10,08 manat (1 kq-ı 0,1008 manat) idisə bu göstərici 2006-cı ildə 18,66
manata, 2012-ci ildə isə 28,60 manata (1 kq-ı 0,286 manat) bərabər olmuşdur.
Bu dövrdə üzümün orta illik satış qiyməti də artma ilə müşahidə olunmuşdur. Belə ki,
2006-cı ildə 1 kq üzümün qiyməti 1,13 manat olmuşdursa, bu 2011-ci ildə 2,3 dəfə artaraq
2,59 manata bərabər olmuşdur. Bu da məhsulun maya dəyərindən 9 dəfə çoxdur. Lakin nəzərə
alsaq ki, ölkədə istehsal olunan üzümün satışı və tədarükü ilə bağlı problemlər var, onun bar
verən dövrdə qiyməti maya dəyərinə yaxın olur. Bu da fermerlərin üzümü reallaşdırmasında
çətinliklər yaradır və əkin sahələrini artırmasına mane olur.
Cədvəl 3.8
Üzümün orta illik qiyməti, manatla
Məhsulun adı
ölçü vahidi
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Üzüm
1 kq
1.13
1.67
2.08
2.2
2.55
2.59
Mənbə: Qiymət statistikası 2012
Üzümün saxlanılması və emalı sahəsində mövcud vəziyyət. Üzüm məhsulu müəyyən
dövrdə bar verməsinə baxmayaraq, bu məhsuldan ilboyu istifadə olunur. Bu baxımdan,
əhalinin təzə üzümə olan tələbatını davamlı olaraq ödəmək üçün onların saxlanılmasına
ehtiyac vardır. Bununla əlaqədar, regionlarda bir sıra saxlama anbarları və soyuducuları
fəaliyyət göstərir. Bu obyektlərin əksəriyyəti son illərdə tikilmişdir.
Üzüm tədarükü üzrə soyuducu anbarlar əsasən üzümçülük rayonlarında yerləşmişdir.
Belə ki, ölkədə ən böyük soyuducu anbar Salyan rayonu Çuxanlı kəndində “NNEM” KFT
MMC-nin soyuducu anbarıdır. Anbarın ümumi tutumu 10700 tondur (Cədvəl 3.9).
Cədvəl 3.9
Regionlarda fəaliyyət göstərən üzüm tədarükü üzrə soyuducu anbarlar haqqında məlumat
Sıra
№
S/s-nin adı
Yerləşdiyi yer
Ümumi
tutumu
Nə
vaxt
tikilib
Nə vaxt
istifadəyə
verilib
Tədarü
k növü
Hal-hazırda
fəaliyyəti
1.
“NNEM” KFT
MMC-nin
soyuducu
anbarı
Salyan
Çuxanlı kəndi
10700 t 2009
2010
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
Fəaliyyət
göstərir
2.
“Aqro-
Kompleks”
MMC
Kürdəmir
Topalhəsənli
kəndi, Kürdəmir-
Ağsu şossesi 8-ci
km
1000 t 2007
2009
Şərab,
üzüm
Fəaliyyət
göstərir
1 Fiziki şəxs
Şamaxı rayon
Kərkənc kəndi
200 ton
2011,
mart
2011,
sentyabr
Üzüm,
Meyvə
Fəaliyyət
göstərir
2
“Mədrəsə”
MMC
Şamaxı rayon
Mədrəsə qəsəbəsi
10000
ton
2010-
cu
ildən
tikilir
2012-ci ildə
istifadəsi
nəzərdə
tutulub
Üzüm,
Meyvə
Tikintisi
davam edir
3
"Məhəmməd
KFT"MMC
soyuducu
anbar
kompleksi
Ağsu rayon
Pirhəsənli kəndi
500 ton
2011-
ci ildən
tikilir
2012-ci ildə
istifadəsi
nəzərdə
tutulub
Üzüm,
Meyvə
Tikintisi
davam edir
6
“Araz-T”
şirkəti
Tovuz rayonu,
Qovular qəsəbəsi,
N. Nərimanöv
küç. 43
150 t
2004
2004
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
Fəaliyyət
göstərir.
7
“Qoşqar”
MMC
Tovuz rayonu,
Qovular qəsəbəsi
40 t
2007
2008
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
Fəaliyyət
göstərir.
8
“Əli
Süleymanöv”
MMC
Tovuz rayonu
80 t
2010
2011
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
“Qızıl
Salxım”
MMC-i
fəaliyyət
göstəmədiyi
üçün fəaliyyət
göstərmir.
9 Fiziki şəxs
Tovuz rayonu
Aşağı Quşçu
kəndi
140 t
1976
2005-ci ildə
2 kamerada
yeni-
dənqurma
işləri
aparılıb
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
Fəaliyyət
göstərir
12 Fiziki şəxs
Tovuz rayonu,
Aşağı Quşçu
kəndi
300 t
2011
2011
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
Fəaliyyət
göstərir
17
"Asadov
Capital
Azərbaycan"
MMC
Qazax rayonu,
Çaylı kəndi
250 t
2011
2012
meyvə-
tərəvəz
(üzüm)
Fəaliyyət
göstərir
Cədvəldən də göründüyü kimi ölkədə soyuducu anbarların sayı və onların tutumu
yetərincə deildir. Üzümçülük rayonlarında keçirilmiş tədbirlər nəticəsində məlum olmuşdur ki,
hal-hazırda üzümün tədarükü və onun saxlanması ilə əlaqədar problemlər mövcuddur. Bununla
yanaşı üzümçülüyün inkişafı istiqamətində tədbirlərin görülməsi zamanı onların tədarükü
müəssisələrinin və soyuducu anbarların tikintisinin aparılması vacibdir.
Qeyd edildiyi kimi, üzümdən həm təzə, həm də emal olunmuş şəkildə istifadə olunur.
Bununla əlaqədar olaraq, ölkədə bir sıra emal müəssisələri fəaliyyət göstərir. 2011-ci ilin
məlumatlarına əsasən 752,1 min dkl üzüm şərabı istehsal edilmişdir ki, bunun da 693,7 min
dkl əmtəəlikdir. Qeyd edək ki, bu göstərici 2010-cu ildə müvafiq olaraq 1170 və 914,4 min dkl
olmuşdur. Azalma şampan şərabında da özünü göstərir. Belə ki, 2011-ci ildə 19,5 min dkl
olmuşdursa bu 2010-cu ildə 27,9 min dkl-ə bərabər idi. Lakin konyak istehsalında artım
müşahidə olunur.
Cədvəl 3.10
Üzüm emalına dair məlumat
Məhsulun adı
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Üzüm şərabı, min dkl
400.5 505.0 584.2 876.2 716.7 1 170 752.1
o cümlədən əmtəəlik
… 500.1 584.2 816.9 652.7 914.4 693.7
Şampan şərabı, min dkl
61.8
19.4
52.6
35.8
42.2
27.9
19.5
Konyak, min dkl
17.5
27.9 116.9
62.7
22.6
81.4 112.7
İnzibati rayonlar üzrə üzüm emalı istehsalı məhsullarına dair məlumat
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Brendi (konyak), min dkl
Bakı şəhəri
1.7
3.4
0.9
23.8
0.6
15.6
23.9
Gəncə şəhəri
0.4
7
7.4
4.9
1.7
5.5
2.3
Abşeron rayonu
0.3
0.7
12
3.5
1
15
35.9
İsmailli rayonu
12.8
8.3
-
-
-
-
-
Göyçay rayonu
-
-
9.8
4.8
0.9
-
-
Tovuz rayonu
0.5
6.7
36.4
11.1
10.3
9.1
9.7
Şəmkir rayonu
1.7
1.3
4.4
0.8
0.5
2.2
0.9
Kürdəmir rayonu
-
-
-
9
1.6
10
33.3
Ağsu rayonu
0.1
0.5
1.2
4.8
-
-
5.9
Ağstafa rayonu
-
-
-
-
5.5
-
-
Siyəzən rayonu
-
-
-
-
-
24
-
Göygöl rayonu
-
-
-
-
-
-
0.8
Üzüm şərabı, min dkl
Bakı şəhəri
84.6
60.9
36.4
230.5
69.1
5.6
3.2
Naxçıvan MR
-
0.9
0.4
-
-
-
-
Gəncə şəhəri
275.8 383.9 473.6 444.6
288.8
308.7
463.7
Abşeron rayonu
0.4
1.5
3.8
3.1
21.2
86.5
68.9
Xaçmaz rayonu
0.1
-
-
-
-
6.9
-
Qazax rayonu
9.1
6.3
-
-
-
-
-
Tovuz rayonu
14
17.1
26.2
17
24.2
25.3
20
Şəmkir rayonu
16.5
20.3
11.2
21
13.7
3.2
6.6
Göygöl rayonu
-
-
1.8
2.9
0.1
354.7
22.1
Samux rayonu
-
5.3
17.4
23
4.7
-
-
Göyçay rayonu
-
3.9
-
-
30
-
-
Ağsu rayonu
-
-
3.8
17.3
4.5
-
2.9
Kürdəmir rayonu
-
-
-
13.6
1.7
3.9
-
İsmailli rayonu
-
-
-
-
38.8
-
19.1
Şəki rayonu
-
-
-
-
-
-
44
Üzüm və üzüm məhsullarının ixrac və idxalı. Ölkədə bu sahədə istehsalın və potensial
ixrac imkanlarının olmasına baxmayaraq, istehsalın yerli tələbatı ödəməməsi idxalın həcminə
də təsir edir. Belə ki, 2011-ci ildə ölkədən 50,3 min ton və ya 32,1 min ABŞ dolları həcmində
təzə üzüm ixrac olunmuşdursa, həmin ildə ölkəyə 2947,5 min ton və ya 920 min ABŞ dolları
həcmində təzə üzüm idxal olunmuşdur (Cədvəl 3.11).
Cədvəl 3.11
Təzə üzümün idxal və ixracı (080610)
İllər
İdxal
İxrac
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
1996
5964
2628
500
89
1997
17250
3519
54000
55240
1998
198663
19176
1344750
239869
1999
458329
176144
239218
22149
2000
688924
352308
547264
48276
2001
133682
41801
414412
51986
2002
292266
56584
202100
40843
2003
20228
7800
92386
30972
2004
163726
71701
9152
4956
2005
1740470
391175
385091
125004
2006
2625383
552565
309539
187575
2007
308465
85754
158385
81239
2008
497820
420487
312550
169817
2009
1116092
607443
156191
64244
2010
3302735
1057115
24100
7887
2011
2947452
920013
50256
32070
Mənbə:
http://comtrade.un.org
Üzümün ixracı ilə eyni zamanda bu məhsulların idxalı da həyata keçirilir. Süfrə üzümün
ixracı əgər bar mövsümündə baş verirsə, idxalı isə əsasən qış aylarında olur. Buna səbəb
ölkədə son dövrlərə qədər saxlama anbarlarının demək olar ki, olmaması və istehsalın yerli
tələbatı tam həcmdə ödəməməsidir. Süfrə üzümün idxalı əsasən qeyri-mövsüm vaxtına təsadüf
edir. Belə ki, mövsüm vaxtı tələbat yerli istehsal hesabına ödənirsə, digər vaxtlarda isə bu
qismən yerli istehsal (mövcud soyuducu anbarlarda saxlanılan) və əsasən idxal hesabına
ödənir. İdxalın digər səbəbi bazarda çeşid müxtəlifliyi və istehlakçı məmnunluğu ilə
əlaqədardır.
Texniki üzüm üzrə də istehsalı və keyfiyyəti tələbatı ödəmir. Bu da emal müəssisələrinin
həmin məhsulları idxalı artırmasına təsir edir. Yerli istehsalın zəif və tələbatı ödəməməsi bu
sahədə çalışan emal müəssisələrinin məhsullarının rəqabətqabiliyyətinə də təsir edir. Belə ki,
idxal hesabına istehsalın təşkili məhsulun maya dəyərinin artmasına gətirib çıxarır. Həmçinin
idxal olunan keyfiyyətsiz məhsullardan alınan son məhsullar, onların bazarda
reallaşdırılmasında müəyyən çətinliklər yaradır. Qeyd edək ki, İnkişaf Etmiş Ölkələrin şərab
bazarına girmək üçün keyfiyyətli yerli xammaldan hazırlanmış brend məhsullarla girmək
mümkündür. Brend məhsulların yaradılmasında isə ilk növbədə yerli üzüm sortlarına əsaslanan
keyfiyyətli xammalın alınması və bunun əsasında emalın təşkili vacibdir.
Təzə (süfrə və texniki) üzüm ilə yanaşı, emal olunmuş üzüm şirəsi məhsulları həm ixrac,
həm də idxal olunur. Belə ki, 2011-ci ildə 2,6 ton və ya 2,2 min ABŞ dolları həcmində üzüm
şirəsi (briks ədədi 30-dan az olmaqla) idxal olunmuşdur (Cədvəl 3.12). Ölkədə isə bu
məhsullar ixrac olunmamışdır.
Cədvəl 3.12
Üzüm şirəsi_200961, (briks ədədi 30-dan az olmaqla)
İllər
İdxal
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
2004
972
1462
2005
2006
2007
1406
2227
2008
548
213
2009
2010
6339
5169
2011
2644
2231
Mənbə:
http://comtrade.un.org
Bunda başqa bu üzüm şirəsinin idxal həcminin az olmasına baxmayaraq, digər üzüm
şirəsinin həm idxal, həm də ixrac göstəriciləri müşahidə olunur. Belə ki, 2011-ci ildə digər növ
üzüm şirəsi məhsullarının idxalı 42,1 ton və ya 72 min ABŞ dolları, ixracı isə 44,5 ton və ya
75 min ABŞ dolları olmuşdur (cədvəl 13). 2011-ci ildə digər üzüm şirəsi üzrə idxal-ixrac
əməliyyatlarında müsbət saldo qeydə alınmışdır.
Cədvəl 3.13
Digər üzüm şirəsi_200969
İllər
İdxal
İxrac
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
2004
80000
32000
63143
41858
2005
225673
93040
3780
4536
2006
70372
43258
2007
193554
79803
2008
22526
44475
2009
41000
20000
88366
119333
2010
59020
53469
2011
42117
71951
44501
75031
Mənbə:
http://comtrade.un.org
Üzümdən emal olunmuş digər vacib məhsullardan olan qurudulmuş üzümün idxal-ixrac
əməliyyatlarına nəzər salsaq görərik ki, bu məhsul üzrə idxal olsa da, ixracı hələ ki yoxdur.
1996-2011-ci illərdə yalnız 1996,1997 və 2003-cü illərdə az həcmdə ixrac olunmuşdur. Buna
səbəb yerli istehsalın zəif olması və daxili tələbatın isə ödənilməməsi ilə bağlıdır. 1996-2011-
ci illərdə ölkəyə idxal olunan qurudulmuş üzümün həcmi 1,5 dəfə, dəyəri isə 1,9 dəfə artmışdır
(cədvəl 3.14).
Cədvəl 3.14
Qurudulmuş üzümün idxal və ixracı (080620)
İllər
İdxal
İxrac
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
miqdarı (kq)
ABŞ $-ı
1996
1599464
675108
38781
22369
1997
733563
150077
7375
7399
1998
1611911
182147
1999
257332
45939
2000
134520
69571
2001
229586
80726
2002
473129
222725
2003
426894
217841
15000
6750
2004
676358
189610
2005
539678
161347
2006
735432
199295
2007
1270387
256224
2008
1561066
513012
2009
2371589
929609
2010
2195058
1155412
2011
2414180
1295991
Mənbə:
http://comtrade.un.org
Dostları ilə paylaş: |