Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti S. A. Gürzəliyev
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4. Kimyəvi maddələrin eksperiment şəraitində mədə - bağırsaq yolu ilə orqanizmə yeridilməklə toksikliyinin təyini
|
Cədvəl 2.1.
Siçanla rın nömrəs i Maddənin konsentrasi yası, mq/l Hadisənin başvermə müddəti, dəq Qe yd Oyan ma Yanü stü vəziyy ət Nark oz Ölü m 1 90 5 20 40 110 2 90 7 22 41 115 3 90 6 18 42 105 Yuxarıda alınan məlumatlar statistik işlənilir. Müşahidə zamanı təcrübədə alınan bütün məlumatlar qeyd olunan forma üzrə protokolda qeyd olunur ( cəd. 1). İmkan olarsa, siçanlar üzərində təcrübədən sonra bir neçə gün müşahidəni davam etdirməklə, heyvanların davranışlarındakı dəyişikliklər, hətta heyvanın ölüm günü belə fiksasiya olunur. Alınmış nəticəni qrafik olaraq əyani şəkildə tərtib etməklə ayrı-ayrı 2-3 kimyəvi maddənin toksiki xarakteristikasını müqayisəli şəkildə qiymətləndirmək olar.Görkəmli toksikoloq N.S.Pravdin heyvanların hər hansı zəhərlə 2saatlıq ekspozisiyasından sonra 2 həftə müddətində onların müşahidə olunmasını tövsiyə edirdi. 62 2.4. Kimyəvi maddələrin eksperiment şəraitində mədə - bağırsaq yolu ilə orqanizmə yeridilməklə toksikliyinin təyini Kimyəvi maddələri təmiz şəkildə , məhlul, emulsiya vəyaxud qida ilə birlikdə, həmçinin içməli su ilə mədəyə (per os )yeritməklə onun öldürücü dozasının (D L) təyin edilməsinin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Maddənin mədəyə daxil olması istehsalat şəraitində zərərli maddələrin orqanizmə per os düşməsi kimi qiymətləndirilir.Maddənin heyvanlara yeridilməsi üsulunun seçilməsi bir çox səbəblərdən asılıdır. Tədqiqatçı və yaxud laborant özbaşına zəhərin yeridilmə yolunun seçilməsini və yaxud bir həlledicinin digəri ilə əvəz edilməsini dəyişdirə bilməz.Bunun üçün 1-2 %-li nişasta gelindən üstifadə edilməsi məqsədə uyğundur.Müayinə olunan maddə nişasta məhlulu qalığı ilə bir cinsli kütlə aınana qədə yaxşıca qarışdırılır. Maddənin nişasta məhlulu ilə qarışdırılma nisbəti müayinə olunan maddənin fiziki –kimyəvi xassəsindən asılı olaraq, 1:1-ə, 1:10-a ola bilər. Ağız boşluğuna yeridilmə - maddəni bir başa ağız boşluğuna yeritmək olar. Bunun üçün zezin əlcək geyinməklə, şprisdən, pipetkadan və s.damcıladıcı üsullardan istifadə etmək olar. Bu zaman siçanların ağızına 2-3 damcı, siçovullara 1-1, 5 ml-ə qədər, dovşanlara 2-3 ml maye yeridilə bilər. Pişiklərlə işləmək çətin olur , ona ğörə ki, onlar güclü müqavimət göstərirlər. İtlərin ağzına isə kifayət qədər həcmdə maye yeritmək olar. Bərk kimyəvi maddələri toz şəklində bir başa heyvanların ağzına səpmək, ağzın yan tərəfindən dodağını aralamaqla daxil etmək olar. Müayinə olunan maddələri heyvanlara yeritmək üçün onların əllə tutulma qaydalarını və bir sıra sınaq üsullarını bilmək lazımdır.Məsələn: siçanları sol əlin baş və göstərici barmaqları ilə boynunun ardından dərisindən tutmaq lazımdır. Bu zaman heyvan ağzını açır ki, bu da lazım olan maddəni yeritməyə imkan verir. 63 Sıçovullarla da siçanlar kimi rəftar edilir., lakin bəzən bükmək üçün müəyyən parça materiallarından istifadə edilir. Dovşanların ağzına müayinə olunan maddəni onların saxlandığı qəfəsdə yeritmək olar. Mədəyə yeridilmə -maddəni bir başa mədəyə yeritmək üçün siçanlara və siçovullara aid müxtəlif ölçülü metallik və şüşə , iri heyvanlarda isə rezin zondlardan istifadə edilir.Yeridilmə texnikası siçanlarda və siçovullarda eynidir. Bu zaman siçanı sol əllə şaquli vəziyyətdə tutmaq lazımdır.Zond ağız boşluğuna üfiqi istiqamətdə- udlağa qədər , sonra zond aşağıya çevirməklə , yemək borusuna arxa divarı ilə mədəyə yeridilir.Zond yeridildilərkən güc tətbiq etmək olmaz, ona görəki , siçanlarda və siçovullarda yemək borusu asanca deşilə bilər.Əgər ağızda qan görünərsə, bu o deməkdir ki, zond düzgün yeridilməmişdir.Bu adətən heyvanın ölümünə səbəb olur. Dəniz donuzlarına da müayinə olunan kimyəvi birləşməni siçanlar, sişovullara və dovşanlarda olduğu kimi zond vasitəsi ilə yeritmək olar. Lakin bu zaman zondun diametri kiçik olmalıdır. Əgər dovşanlara da maddəni yeritmək lazım gələrsə , onu eksperiment heyvanları üçün nəzərdə tutulmuş, xüsusi lövhəyə bağlamaq laım gəlir.Dovşanların (həmçinin itlər və pişiklərdə)mədəsinə maddəni yeritmək lazım gələrsə, kateter kimi rezin zonddan istifadə edilir. Heyvanın zondu dişləməməsi üçün heyvanın ağzına ağızgenişləndirici qoyulur.Ağızgenişləndirici ağacdan və yaxud metal materialdandan düzəldilə bilər. Öldürücü dozalar (DL) ayrı-ayrı qrup laborator heyvanları üzərində təyin edilir (ağsiçanlar, siçovullar, dəniz donuzları, ev dovşanları və s.)Ən çox kiçik laborator heyvanlarından ağ siçanlar və siçovullar istifadə edilir.Heyvanların mədəsinə yeridiləcək maddənin miqdarı qabaqcadan hesablanmalıdır. Maddə mədəyə yeridilərkən nəzərə almaq lazımdır ki, ağ siçanlar ümün birdəfəlik doza 0, 5 ml-dən, siçovullar üçün isə 5, 0 ml-dən çox olmamalıdır. Ək halda , 64 mədənin həddən artıq genişlənməsi nəticəsində heyvan ölə bilər.Toksikoloji təcrübələr aparəlarkən bir sıra əsas qaydalar mütləq gözlənilməlidir.Məs.maddə mədəyə mütləq acqarına yeridilməlidir. Yemləndirilmiş heyvanın mədəsinə maddə yeritdikdə, mədənin möhtəviyyatı mədənin neytrallaşdırılması və başqa yollarla sorulmağa imkan verməz. Doza təyin edilərkən hər bir təcrübə qrupunda olan heyvanın sayı 10-dan az olmamalıdır.Heyvanlar mütləq sağlam olmalı və maddə yeridilməzdən qabaq çəkilməlidir.Yeridiləcək maddə heyvanın 1kq çəkisinə görə hesablanır. Maddə mədəyə xüsusi zondlar vasitəsilə yeridilir.Zondun ucu kütləşdirilmiş diametri 1mmə qədər olan inyeksiya iynələrindən ibarətdir. İynənin heyvanın ağız və qida borusundandan asan keçməsi üçün uyğun əyriliyi olmalıdır. Maddəni heyvana yeritmək üçün adi şprisə müəyyən miqdar (0, 2 ml) maddə məhlulu götürülür. Ağ siçan və ya siçovul arxası ovucun içinə doğru alınmaq şərtilə sol əllə götürülür və sağ əllə fiziki qüvvə tətbiq etmədən maddə heyvanın mədəsinə yeridilir.Zondun mədəyə daxil olmasını eksperimentator hiss etməlidir.(boşluğa düşmə hissiyyatı olur). Şübhəsiz ki, zondun mədəyə yridilməsində müyyən vərdiş olmalıdır.Əks halda zond mədəyə deyil, traxeyaya və ya ağciyərə daxil olarsa və yaxud qida borusuna düşərsə , o zaman heyvan maddənin təsirindən deyil, asfiksiyadan və ya qanaxmadan ölə bilər. Heyvanın mədəsinə hər hansı maddə yerilərkən mədə əvvəlcədən qida qlıqlarından azad edilməlidir.Ona görə də bəzi heyvanlara bütün gecə ərzində , siçanlara isə 4 saat qalana qədər yem verilmir.Hər bir heyvana müəyyən miqdada maye vermək olar.Mayenin miqdarı heyvanın mədəsinin tutumundan asılıdırAyrı-ayrı heyvanların mədəsinə birdəfəlik yeridilən mayenin maksimal tutumu cədvəldə verilmişdir (cəd.2.2). Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|