Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRİ h I azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
§ 2. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursunun məzmunu və quruluşu
Yüklə 175,75 Kb.
|
|
§ 2. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursunun məzmunu və quruluşu
I-IV siniflərin riyaziyyat kursu məktəb riyaziyyat kursunun üzvi bir hissəsidir. V-XI siniflərin riyaziyyat kursu şagirdlərin ibtidai məktəbdə qazan- dıqları riyazi biliklər üzərində qurulur. Məlumdur ki, məktəb riyaziyyat kur- sunda müxtəlif ədədlər: mənfi olmayan tam ədədlər, kəsr ədədlər, mənfi ədəd- lər, irrasional ədədlər nəzərdən keçirilir. İbtidai məktəbin riyaziyyat kursuna isə mənfi olmayan tam ədədlər və onlar üzərində hesab əməlləri, əsas kəmiy- yətlər hesabı, sadə kəsrlər haqqında konkret-əyani məlumat, cəbr elementləri və əyani həndəsə materialı daxildir. Hesab məsələlərinin həlli riyaziyyatın bütün ibtidai məktəb kursu üzrə tədris edilir və bununla da kursun əsas ideyaları və məqsədləri, xüsusi halda, kəmiyyətlər arasında funksional asılılıq ideyası aşkar edilir. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursunda natural ədədlərə aid nəzəri məlu- matlar kifayət qədər əyani və konkret əsaslar üzərində verilir. Bununla yanaşı, natural ədədlərin əsas xassələrini bilərək, bu ədədlər üzərində əməlləri icra etməyə, həyatdan götürülmüş praktik məzmunlu məsələləri həll etməyə şagird- lərə imkan verir. İndi l-IV siniflərdə ədəd anlayışının verilməsi və inkişaf etdirilməsi mərhələlərini konkret şəkildə nəzərdən keçirək. Natural ədəd anlayışı riyaziyyat təliminin ilk günlərindən başlayaraq sonlu çoxluqlar üzərində əməliyyatlar vasitəsilə, parçaların müqayisə edilməsi, ölçülməsi, daha sonralar isə kütlə və sahələrin ölçülməsi və hesablanması ilə verilir. Sayma və ölçmə prosesində natural ədəd anlayışı formalaşır bu anlayı- şın məzmunu daha da zənginləşir. Natural ədəd anlayışının sonrakı inkişafı nömrələmə ilə əlaqədardır. Burada natural ədədin özü nizami sonlu çoxluğun elementi kimi işlənir, miq- dar və sıra natural ədəd anlayışları aşkar edilir. Natural sıranın xassələri (Peano aksiomları) həmin anlayışların mənimsənilməsini asanlaşdırır.
Təlimin sonrakı mərhələsində natural ədədlər üzərində hesab əməlləri icra olunan obyektlər kimi işlədilir. Sıfır anlayışı ədəd və rəqəm kimi, I sinifdə həm bərabər ədədlərin fərqi kimi, həm də boş çoxluqlar sinfinin miqdarı xarakteristikası kimi verilir. İbtidai siniflərdə ölçmə praktikası tələblərini nəzərə alaraq, hissə və kəsr anlayışlarının verilməsi ilə ədədlər oblastı genişləndirilir. Əslində hissələ- rin və kəsrlərin alınmasının mahiyyəti məqsədəuyğun məsələlər həlli vasitəsilə aşkar edilir. Hesab materialının öyrənilməsi ilə əlaqədar cəbr elementləri də verilir, konkret əsaslar üzərində bərabərlik, bərabərsizlik, tənlik, dəyişən anlayışları- nın mənası aşkar edilir. I sinifdən başlayaraq ədədlərin müqayisəsi yolu ilə bərabərlik və bərabər- sizlik anlayışları verilir. Toplama və çıxmada məchul komponentin tapılması şagirdləri tənlik anlayışının mahiyyətinə yaxınlaşdırır. Tənliklər hesab əməllə- ri nəticələri ilə komponentlər arasındakı asılılığa əsasən həll edilir. Şagirdlərin praktik olaraq dəyişən ilə tanış edilməsi funksional təsəvvürlə- rin yaradılmasını təmin edir. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursuna əyani həndəsə materialının daxil edilməsi başlıca olaraq şagirdləri ən sadə həndəsi fiqurlarla tanış etməyə, on- ların fəza təsəvvürlərinin inkişaf etdirilməsinə xidmət edir. I sinifdən başlayaraq, düz xətt, düz xətt parçası, nöqtə, sınıq xətt, bucaq, çoxbucaqlı (üçbucaq, dördbucaqlı, düzbucaqlı, kvadrat) və onların elementləri: təpələri, tərəfləri, bucaqları ilə şagirdlər tanış edilir və həmçinin çevrə, dairə, onun mərkəzi, radiusu haqqında məlumat verilir. Şagirdlər bu fiqurları fərqləndirməyi, adlandırmağı, damalı kağızda ən sadə qurmaları bacarmalı və adi kağızda xətkeş, günyə və pərgar vasitəsilə ən sadə qurmaları yerinə yetirməlidirlər. Həmçinin düz xətt parçasının, sınıq xəttin uzunluğu, çoxbucaqlının perimetriııi, düzbucaqlının (kvadratın) sahəsini hesablamağı bacarmalıdırlar, ibtidai məktəbin riyaziyyat kursunda həndəsi anlayışlar əsasən məsələlər həlli vasitəsilə verilir. Hesab materialı, cəbr və həndəsə elementləri ilə sıx əlaqədə kəmiyyət anlayışı və kəmiyyətlərin ölçülməsi ideyası aşkar edilir. Ölçmə və hesablama işləri praktik zəmində həyata keçirilir. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursunda hesab məsələlərinin elmi və didaktik əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Belə ki, hesab məsələləri vasitəsilə ən mühiim riyazi anlayışların mənası aşkar edilir. Məsələn, hesab əməlləri xassələrinin konkret mənası, əməllərin nəticələri ilə komponentləri arasındakı asılılıq və s. aşkar edilir. Bir sıra nəzəri məlumatlar, ümumiləşmələr məsələlər həlli vasitəsilə verilir. Məqsədəuyğun məsələlər və praktik işlər yeni anlayışla- rın formalaşdırılmasını və təlimin həyatla əlaqələndirilməsini təmin edir.
Məsələ həlli prosesində şagirdlər həyatda zəruri və lazım olan praktik bacarıq və vərdişlərlə silahlanırlar. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursu quruluşunun aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır. Kursun ana xəttini hesab materialı təşkil edir. Bununla yanaşı, kursa həndəsə elementləri və cəbri propevdetika daxil edilmişdir ki, bunlar üzvü surətdə bir-biri ilə əlaqədardır. Belə əlaqə, bir tərəfdən hələ erkən vaxtlarda şagirdləri cəbri və həndəsi ideyalarla tanış etməyə, digər tərəfdən hesab biliklərinin daha yüksək səviyyədə mənimsənilməsinə imkan yaradır. Kursa hərfi simvolikanm daxil edilməsi - şagirdləri dəyişənlə tanış etməyə, riyazi dilə alışdırmağa və bir sıra hesab biliklərini ümumiləşdirməyə imkan verir. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursu materialı əsasən konsentrik şəkildə düzülmüşdür. Bu düzülüş spiral şəkilli düzülüşə daha yaxındır. Kursun quru- luşu, xarakteri buna uyğundur. Belə ki, tədris materialının öyrənilməsi müəy- yən bir konsentrdə bitmir, əksinə, təlimin sonrakı mərhələlərində inkişaf etdi- rilir, dərinləşdirilir və ümumiləşdirilir. Konsentrlər onluq say sistemində nöm- rələmə və ya hesab əməlləri priyomları ilə təyin olunur. Riyaziyyatın ibtidai məktəb kursu dörd konsentrdən ibarətdir; 1-dən 10-a qədər ədədlər («Onluq»), 1-dən 100-ə qədər ədədlər («Yüzlük»), 1-dən 1000-ə qədər ədədlər («Minlik»), 1-dən milyona qədər ədədlər («Çoxrəqəmli ədədlər»). Nömrələmə və hesab əməlləri ilə yanaşı kəmiyyətlər, kəsrlər, cəbr və həndəsə materialları bu konsentrlərə daxildir. Hər bir konsentrdə onluq say sistemi və hesab əməlləri ilə bağlı olan yeni məsələlər nəzərdən keçirilir. Təcrübə göstərir ki, riyaziyyat kursunun konsentrik öyrənilməsi ibtidai məktəb şagirdləri üçün daha müvafiqdir. Tədris materialının nəzəri və praktik məsələləri üzvi surətdə əlaqələndi- rilir. Nəzəri materialın əksəriyyəti induktiv şəkildə verilir və onların əsasında praktik xarakterli məsələlər aşkar edilir. Məsələn, toplamaya və çıxmaya nə- zərən vurmanın paylama xassəsi ayrı-ayrı xüsusi Hallar əsasında verilir və bundan istifadə edərək, cədvəldən kənar vurma və bölmə halları Öyrədilir. Yüklə 175,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|