N. M. AĞABƏyli

  Elastiklik.  Bərk  materialın  yük  altında  forma  və  ölçülərini 
dəyişməsinə, yük götürüldükdən sonra isə öz əvvəlki formasını alması 
qabiliyyətinə elastiklik deyilir. Elastik materiallara misal olaraq rezini, 
polad yayı və s. materialları göstərmək olar. 

  Plastiklik.  Materialın  yük  altında  forma  və  ölçülərini  də-
yişməsinə,  yük  götürüldükdən  sonra  çatlamayaraq  həmin  formasını 
saxlama qabiliyyətinə  plastiklik deyilir. Yumşaq poladı, gil xəmirini, 
qızdırılmış  bitumu  və  s.  materialları  plastik  materiallara  misal  
göstərmək olar.  

  Kövrəklik.  Materialın  yük  altında  azacıq  deformasiya  nəti-
cəsində  dağılmasına  kövrəklik  deyilir.  Kövrəklik  plastikliyə  əks  olan 
xassədir.  Təbii  və  süni  daşlar,  çuqun,  şüşə  və  s.  materiallar  kövrək 
materiallara aiddir. 

---

 
 
 
 
15 
15 
Möhkəmlik. Müxtəlif yüklərdən və ya digər amillərdən əmələ 
gələn  daxili  gərginliyin  təsiri  altında  materialın  dağılmağa  göstərdiyi 
müqavimətə möhkəmlik deyilir. 
Inşaat  konstruksiyalarında  materiallar  müxtəlif  yüklərdən 
əmələ gələn sıxıcı, dartıcı, əyici, kəsici və s. gərginliklərin təsiri altın-
da  olur.  Materialların  həmin  gərginliklərə  olan  müqaviməti  müx-
təlifdir. Müəyyən material bir  gərginliyə yaxşı müqavimət göstərdiyi 
halda,  digər  material  isə  həmin  gərginliyə  pis  müqavimət  göstərir. 
Inşaat  materialarından  təbii  daşlar,  kərpic  və  beton  sıxılmaya  çox 
müqavimətli,  dartılmaya  isə  az  müqavimətlidir.  Ağac  materiallar isə, 
əksinə, dartılmaya müqaviməti sıxılmaya  olan müqavimətindən 3

4,5 
dəfə çoxdur. 
Xarici  qüvvələrin  təsirindən  materialda  daxili  qüvvələr  yara-
nır.  Materialın  kəsiyinin  vahid  sahəsinə  düşən  daxili  qüvvəyə 
gərginlik  deyilir. 
Inşaat  konstruksiyalarının  materialları  çox  zaman  sıxılma  və 
dartılma  təsirinə  məruz  qalır. Mərkəzi  sıxılma  və  ya  dartılma  zamanı 
materialın  vahid  eninə  kəsik  sahəsinə    düşən  gərginlik          (

,  Pa) 
aşağıdakı düsturla hesablanır: 
                             

 = F/S, 
burada  F 

  sıxıcı  və  ya  dartıcı  qüvvə,  N;  S 

  material  nümunəsinin  sınaqdan  qabaq 
eninə kəsiyinin sahəsidir, m
2
. 
Inşaat materiallarının möhkəmliyi möhkəmlik həddi ilə xarak-
terizə  edilir.  Material  nümunəsini  dağıdan  yükə  müvafiq  gərginliyə 
möhkəmlik həddi deyilir.  
Eyni en kəsikli prizma formalı nümunələr həmin eninə kəsikli 
kub  formalı  nümunələrə  nisbətən  sıxılmaya  qarşı  az  müqavimət 
göstərir. Bu onunla izah edilir ki, sıxılma zamanı nümunələr eninə ge-
nişlənir.  Bu  halda  nümunənin  səthi  ilə  presin  istinad  tavası  arasında 
sürtülmə  qüvvəsi  yaranır  və  həmin  qüvvə  nümunənin  səthini  sərbəst 
genişlənməyə qoymur. Lakin nümunənin orta hissəsi sərbəst genişlən-
diyindən ilk növbədə həmin hissə dağılır.  
Konstruksiyalarda  inşaat  materialları,  başlıca  olaraq,  sıxıcı, 
dartıcı və əyici gərginliklərin təsirinə məruz qalır. 

---

 
 
 
 
16 
16 
