N. M. AĞABƏyli

vamlı materiallar deyilir. 

 Şaxtayadavamlılıq. Su ilə doydurulmuş materialın dəfələrlə 
dondurulmağa  və  donu  açılmağa  davam  gətirmə  qabiliyyətinə 
şaxtayadavamlılıq deyilir. Məlumdur ki, su donduqda həcmi təqribən 
9% artır. Suyun həcminin ən böyük artımı 

 4
 0
S temperaturda, yəni o 
buza  çevrildikdə  baş  verir.  Lakin  materialları  laboratoriyada  şaxtaya-
davamlılığa  sınadıqda  temperaturu  mənfi  15

17
0
S  götürürlər.  Buna 
səbəb suyun xırda kapilyaralarda 

10 
0
S temperaturdan aşağı tempera-
turda donmasıdır. 
Materialların şaxtayadavamlılığı  onların  sıxlığından və  məsa-
mələrin  su  ilə  doyma  dərəcəsindən  asılıdır.  Sıx  materiallar  şaxtaya-
davamlıdır.  Məsaməli  materiallarda  su  daxil  ola  bilən  açıq  məsa-
mələrin  həcmcə  90  %-ə  qədəri  su  ilə  dola  bilərsə,  onda  onları  şax-
tayadavamlı hesab etmək olar. Əgər materialın bircinsli olmaması və 
suyun məsamələrdə bir bərabərdə yerləşməməsi (materialdakı su daha 
soyuq zonaya hərəkət edir) nəzərə alınarsa, açıq məsamələrin 80 %-ə 
qədərinin  su  ilə  dolmasını  təhlükəsiz  hesab  etmək  olar.  Beləliklə, 
şaxtayadavamlı  materiallar  üçün  həcmə  görə  suhopma  açıq 
məsaməliliyin (R
a
) 80%-dən az olmalıdır: 
W
h
 

 0,8 P
a
. 
Müəyyən dəfə dondurulduqdan və donu açıldıqdan sonra ma-
terialda çat əmələ gəlmədikdə və kütləsi 5%-ə qədər azaldıqda o, şax-
taya davamlı hesab edilir. Bununla bərabər sınaq zamanı nümunələrin 
möhkəmliyi 
15

25 
%-dən 
çoz 
azalmamalıdır. 
Materialın 
şaxtayadavamlılığı  kəmiyyətcə  şaxtayadavamlılığa  görə  marka  ilə 
qiymətləndirilir. Inşaat materiallarının şaxtayadavamlılığa görə   mar-
kaları  belədir:  yüngül  betonlar,  kərpic,  keramik  daşlar  (xarici  divar-
larda  işlədilən)  üçün 

  F  15;  F  25;  F  35;  körpü  və  yol  tikintilərinin 
betonu  üçün 

  F  50;  F  100  və  F  200;  hidrotexniki  beton  üçün  isə  F 
300.   

---

 
 
 
 
10 
10 
Kamerada bir-iki dəfə dondurma və donu açılmanın materiala 
olan  təsir  effekti  təbii  atmosfer  şəraitinin  3

5  il  ərzində  həmin 
materiala olan təsirinə bərabərdir.  

 Sukeçirmə. Materialın təzyiq altında öz qalınlığından su bu-
raxması qabiliyyətinə sukeçirmə deyilir. 
Sukeçirmə filtrasiya (süzülmə) əmsalı ilə xarakterizə olunur.  
Səthlərindəki təzyiqlər fərqi 1 m su sütunu olmaq şərti ilə qa-
lınlığı 1 m, sahəsi 1 m
2
  olan  materialdan  1  saat  ərzində  keçən  suyun 
miqdarına filtrasiya əmsalı  deyilir: 
.
)
(
2
1
t
p
p
S
a
V
K
su
f



 
Burada  K
f
 

  filtrasiya  əmsalı,  m/saat;  V
su
 

  materialdan  keçən  suyun  miq-
darı, m
3
;  a 

  materialın  qalınlığı,  m;  S 

  materialın  səthinin  sahəsi,  m
2
; 
t 

  su  keçən 
müddət, saat; 
2
1
p
p

 

 materialın səthlərindəki təzyiqlər fərqidir, m ilə su sütunu. 
Materialın  sukeçirmə  qabiliyyəti  onun  sıxlığından  və  qurulu-
şundan  asılıdır.  Çox  sıx  materiallar,  məsələn,  şüşə,  bitum,  polad  və 
bəzi plastik kütlələr su keçirməyən materiallardır.  
Hidroizolyasiya  və  damüstü  materiallar  üçün  sukeçirmənin 
böyük əhəmiyyəti vardır. 

  Sukeçirməzlik.  Materialın  verilmiş  sabit  təzyiq  altında  öz 
qalınlığından  su keçirməmək qabiliyyətinə sukeçirməzlik deyilir.   
Materialın  sukeçirməzliyi  marka  ilə  xarakterizə  olunur. 
Məsələn, hidrotexniki betonların sukeçirməzliyinə görə aşağıdakı mar-
kaları vardır: W  2, W  4, W  6, W  8 və W  12. Markalardakı rəqəmlər 
silindr formalı beton nümunələrin 180 gün müddətində neçə atmosfer 
təzyiq altında su keçirmədiyini göstərir. 
Hidroizolyasiya və kipləşdirici materiallar yüksək sukeçirməz-
liyə malikdir.  
Hidrotexniki  tikililərin,  rezervuarların,  kollektorların,  zirzəmi 
divarlarının  tikintisi  zamanı  sukeçirməzliyə  qarşı  müəyyən  tədbirlər 
həyata keçirilir. 

  Qazkeçirmə.  Materialın  səthlərindəki  təzyiqlər  fərqi 
nəticəsində  öz  qalınlığından  qaz  (hava)  buraxmasına  qazkeçirmə 
deyilr. 
Hasarlayıcı  konstruksiyaların  materialından  keçən  qazın  küt-
ləsini  təyin  etmək  üçün  Darsi-Puazeyl  qanunundan  istifadə  edilir. 
Həmin  qanuna  əsasən  sahəsi  S  (m
2
),  qalınlığı  a  (m)  və  səthlərindəki 

---

 
 
 
 
11 
11 
təzyiqlər  fərqi 
