Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Filologiya məsələləri – №7, 2013
- РАЗВИТИЕ РЕЧИ СТУДЕНТОВ ПРИ ОБУЧЕНИИ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КАК ИНОСТРАННОМУ
|
1. Müəllimin peşəkarlığı: Təhsildə həyata keçirilən köklü islahatlar müəl- limin də düşüncələrində və fəaliyyətində dəyişikliklər edilməsini tələb edir. Müəllimlik peşəsində üç növ növ üslub müşahidə olunur; avtokratik, liberal, demokratik. Bu üslublar içərisində demokratik üslub mühüm yer tutur. Demokratik üslub şagirdlərin maraqlarını, fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alır, məslələri kollektivin fəal iştirakı ilə müzakirə edir, hər bir şagirdə şəxsiyyyət kimi baxır. (7, 127) Müasir müəllim bilməlidir •
Öyrənənlərin tədqiqat fəaliyyətini təmin edən tematik plan tərtib etməyi •
Təhsilalanları təlim layihələri və ya tədqiqat fəaliyyəti ilə məşğul olmağa necə hazırlamağı •
•
Təlim layihəsini və tədqiqat işini hazırlamağı •
Bu layihələrin və tədqiqat işlərinin nəticələrini qiymətləndirməyi •
Həyata keçirəcəyi layihələr və tədqiqat işləri ilə bağlı kiminlə məsləhətləşməli olduğunu •
Ölkənin təhsil siyasətini və idarəetmə məsələlərini •
Daim öz ixtisasını artırmağı və əməkdaşlıq etməyi və s. •
Yeniliyi qəbul edən və yeni texnologiyalardan estifadə etməyi Bu keyfiyyətlərə nail olmaq üçün müəllimə metodik köməkliyin formaları çoxdur 1.
Elmi-metodik konfranslar, dəyirmi masalar; 2.
Öyrədici seminarlar, təlim məşğələləri; 3.
Dərs dinləmələr, təcrübə mübadiləsi. 4.
İxtisasartırma kursları və s Hazırda ölkəmizdə ixtisasartırmanın geniş şəbəkəsi yaradılmışdır. Indi ixtisasartırma müəsissələrində tədris planı və proqramı müəllimlərin istək və arzularına, tələbərinə münasib hazırlanır. 2. Texnologiya və məzmun : Tenologiya məzmuna yeni üsullarla yaxınlaş- maq və onu yeni üsullarla təşkil etmək imkanı verir, məzmunu başqa yolla mümkün olmayan tədris etmək imkanı yaradır. Bizə məlumdur ki, uzun müddət təhsil tarixi- mizdə mövcud olan çox mühüm texnologiya kimi sinif lövhəsi və kütləvi tirajla çap edilən dərs kitabları çıxış edirdi. Aydındır ki, informasiyalaşmış cəmiyyətdə lövhə, təbaşir və dərslik keyfiyyətli təhsil üçün kifayət deyil. Ənənəvi təlim sisteminin ən mürəkkəb problemlərindən biri istifadə olunan pedaqoji texnologiyaların konserva- tizmi, qeyri-çevik olmasıdır. Müasir informasiya– kommunikasiya dövründə elmin müxtəlif sahələrində toplanmış bilik kütləsi elə sürətlə artır ki, təlimin ənənəvi sxem və prinsiplərinə əsaslanaraq onları həm öyrənənə çatdırmaq, həm də mənimsətmək, əslində qeyri-mümkün işə çevrilir. Əgər əvvəllər bilikləri əldə etmək üçün şagirdi iki əsas bilik mənbəyi (müəllim və dərslik) qane edirdisə, bu gün həmin mənbələr çoxsaylı məlumat mənbələri ilə müqayisədə uduzur. Bu səbəbdən müasir təlimin
Filologiya məsələləri – №7, 2013
88 başlıca vəzifələrindən biri öyrənməyi oyrətməkdir, yəni şagirdləri bilikləri müstəqil əldə etməyə yiyələndirməkdir. Ə.X. Paşayev və F.A. Rüstəmov “Pedaqogika” dərsliyində təlim və tərbiyənin təşkilində kompyuteri mühüm vasitə kimi dəyərləndirilmiş və bunun aşağıdakı iki yeni prinsipə əsaslandığını göstərmişlər: - Tərbiyənin şəxsiyyət yetişdirmək istiqamətində qurulması; - Şagirdin müstəqil fəaliyyəti. Müəlliflər hesab edirlər ki, elektron hesablayıcı maşınlar bu prinsipləri həyata keçirmək üçün əlverişli şərait yaradır. Onlar yazırlar: “Onların (EHM) tərbiyə pro- sesinə tətbiqi, tərbiyənin şəxsiyyət yetişdirmək istiqamətini həyatakeçirməyətam imkan verir.uşaq hiss edir ki, elektron tərbiyəçinin yeganə və başlıca qəyyumu yal- nız onun özüdür. “Elektron müəllim” şagirdi situasiyalardan çıxış yolu axtarmağa, baxışları, fikirləri, saf-çürük etməyə, davranışın müxtəlif variantlarını seçməyə və yoxlamağa, həmin anda bu və ya digər hərəkətlərin nəticələrini görməyə məcbur edir” (4, 237-238) Nurəddin Kazımov “Məktəb pedaqogikası” dərsliyində yazır ”Orta və yuxarı siniflərdə bütün fənlərin tədrisi ilə əlaqədar kompüterdən istifadə etmək imkanı var- dır. Məsələn, kompüterdə botanikanın tədrisi üzrə bitki quruluşunun modeli alınır; tarix dərslərində xronoloji cədvəl tərtib edilir və s. Kompüter vasitəsilə şagirdlərə deyilməli məlumatları əyaniləşdirmək, onlara tapşırıqlar, çalışmalar vermək olar... Kompüterdən nəinki əyaniləşdirmək, həm də öyrətmək və mənimsəməyə nəzarət et- mək vasitəsi kimi də istifadə etmək imkanı vardır ”. (6, 179)
Kurikulum (məzmun) və təhsilalanlar kontigenti : Təhsilin məzmunu ilk öncə təhsilalanlar kontingentindən asılıdır: ibtidai və ya yuxarı sinif şagirdləri, məktəbəqədər və ya tələbələr kontingenti. Hər bir kontingent üçün təhsilin məzmu- nu və məqsədi spesfikdir. Afət Süleymanova “Ədəbiyyat dərslərində İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə” metodik vəsaitində yazır: “Dünyanın qabaqcıl ölkələ- rinin təhsilində şagirdlərin düşünmə vərdişlərinin inkişafına çox diqqət yetirildiyi müşahidə edilir. Bu da ondan irəli gəlir ki, bizim müasir texnologiyalaşmış cəmiy- yətimiz dəyişiklikləri başa düşən, informasiyaları tətbiq edən, problemləri təhlil edən, onların həlli yollarını tapan və onu dəyərləndirən insanlara ehtiyac duyur”. (5,15) Ölkəmizin kurikulum islahatları gənclərin göstərilən bacarıqlara malik şəxsiyyət kimi yetişməsində rolu əvəzsizdir. Milli Kurikuluma görə ümumi təhsilli şəxsdən gözlənilən nəticələr aşağıdskı kimidir: “Ümum təhsil –insanın, ailənin, cə- miyyətin və dövlətin marağına, milli və ümumbəşəri dəyərlərə, dünyəvilik, sistemli- lik, varislik, inteqrativlik, demokratik prinsiplərinə əsaslanan, nəzəri və təcrübi fəaliyyət vasitəsi ilə şəxsiyyətin formalaşmasına, onun intellektual, fiziki və sosial inkişafına, təhsilin davam etdirilməsinə, əmək fəalyyətinəbaşlaması üçün zəmin ya- radılmasına yönəlmiş məqsədəuyğun proses olub şagirdlərin yaş, fizioloji, psixoloji, fərdi xüsusiyyətləri və potensial imkanları nəzərə alınmaqla sürətlə dəyişən dünya- da gedən prosesləri, problemləri və inkişaf tendensiyalarını başa düşmək və qiymət- ləndirmək, zəruri bilik, bacarıq və vərdişlər əldə etmək, öyrəndiklərini tətbiq etmək, sərbəst surətdə əlavə biliklər almaq bacarıqlarını,bazar münasibətləri şəraitində cəmiyyətin məhsuldar üzvünə çevrilə bilmələrini, şəxsiyyətin azad inkişafını təmin edir”.
Filologiya məsələləri – №7, 2013
89 Kurikulum ənənnəvi təhsildən fərqli olaraq məzmunyönümlü deyil, nəticə- yönümlü təhsilə əsaslanır.
Nəticəyönümlü təhsil Yəni hər bir təlim nəticəsində aydın göstərilir: şagird nəyi bilir və bildiyini necə nümayiş etdirir. Şagirdlər təlim nəticəsində (standartda) göstərilən fəaliyyəti nümayiş etdirən zaman müvafiq informasiyalara yiyələndiyi məlim olur. Çin atalar sözünə görə “Mənə danış unudum, göstər yadımda saxlayım, fəaliyyət göstərməmə imkan ver mən öyrənim”. Göründüyü kimi bütün dünya təcrübəsində yaddaşa yox, fəaliyyətə əsaslanan təlim üstünlük təşkil edir. Nəticəyönümlü kurikulumlar da yad- daşın yoxlanılmasına istiqamətlənmiş tapşırıqlar verməyib, daha cəlbedici tapşırıq- lar vasitəsilə şagirdlərin bilik və bacarıqlarının səviyyəsini qiymətləndirməyə istiqa- mətlənmişdir. Belə yanaşma nəticəsində insan passiv informasiya qəbuledicisindən, yəni onun obyektindən özünütəhsilə qadir olan subyektinə çevrilir. Bu deyilənlərdən aydın olur ki, bu gün təhsildə maraqlı olan hər bir insanın üzərinə böyük bir tarixi misiya düşür: Ölkə təhsilini yenidən qurmqq və onu uğurla həyata keçirmək. əgər hər birimiz “təhsilimizə nə kimi xidmət göstərə bilərik?” sua- lı üzərində düşünməsək və fəaliyyət göstərməsək bu mürəkkəb, amma şərəfli vəzi- fənin öhdəsindən gəlmək çətin olar.
Ədəbiyyat 1.
H.Ə. Əliyev, Təhsil sahəsində islahatlar üzrə Dövlət Komissiyasının iclasının yekun nitqi // Azərbaycan məktəbi, 1999, №5 s3 2.
3.
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu 19 iyun 2009 s 6,10 4.
Paşayev Ə.X., Rüstəmov F.A. Pedaqogika Bakı-2007 5. Süleymanova A.Y. Ədəbiyyat dərslərində İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə Bakı-2011
Kazımov Nurəddin Məktəb Pedaqogikası 5-ci nəşr Bakı-2009 7.
2003 S.Quliyeva The content of the education and some issues of the educational reforms Summary
The article deals with the content of the education and some issues to be paid attention: the educational reforms implemented by the government, educational standards, the reguirements given to the modern teacher, teachers'professionalism İnformasiya Fəaliyyət Təlim nəticəsi İnformasiya Təlimin məqsədi
Filologiya məsələləri – №7, 2013
90 and the ways of raising the professionalism, the importance of the use of ICT and the content of National Curikulum
С.Гулиева Содержании современного образования и о некоторых вопросы о реaформах в сфере образования Резюме
В этой статье говорится о содержании современного образованияи о не- которых вопросах которые позволяют их осуществлению: о реaформах осу- ществляемым государствам в сфере образования и стандартах образования, требованиях предъявляемых современному учителю, о профессиональности и повышении этой профессиональности, значении использоания ИКТ в образо- вании и содежания Национального Курикулума.
Rərçi: Z.M.Əzizova pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Filologiya məsələləri – №7, 2013
91 ГЮЛЬШЕН АББАСОВА доктор философии по педагогике старший преподаватель кафедры лингвистического обеспечения туризма Азербайджанского Института Туризма
şərtləri, dil tələffüzünü formalaşdıran meyarlar, sözün leksik və qrammatik mənaları. Ключевые слова: культура речи, норма современного русского литературно- го языка, условия развития речи, критерии формирования лингвистического мышления, лексичкеское и грамматическое значения слова.
conditions for the deverlopment of shrrch, criteria of lingvistiks formation Mun- king, lexical and grammatical meaning of the vord.
Одной из наиболее важных задач на современном этапе обучения сту- дентов является развитие речевой деятельности, культуры русской речи. Это направление должно стать ядром, основой содержания обучения русскому языку (1; 2; 4). «Речь конкретного человека – это отражение его общей культуры, поэто- му она должна отвечать определенным требованиям, а конкретнее, в речи необходимо соблюдать правильность, т.е. не нарушать нормы современного русского литературного языка» (3, с. 7). При изучении русского языка на компетентностной основе у студентов формируется особая структура познавательной деятельности. Студенты, стал- киваясь с новым языковым или речевым явлением осознают мотив и опре- деляют цель предстоящей деятельности, ориентируясь в её условиях, плани- руют этапы своей деятельности и отбирают необходимые для неё средства, осуществляют эту деятельность и сравнивают полученные результаты с ожи- даемыми. Такое сходство познавательной и речевой деятельности ещё раз подтверждает целесообразность особого внимания к разряду речь в обучении русскому языку как иностранному и возможность реализации компетентност- ного подхода при совершенствовании речевой деятельности студентов-азер- байджанцев. Речь возникает из потребности человека общаться, высказаться, а выска- зывания человека порождаются различными побуждениями, т.е. определен- ной мотивацией. Мотивация речи, т.е. «ради чего я говорю», возникает у студентов при наличии эмоций, связанных с яркими впечатлениями, интересом к той или иной деятельности. Значит, потребность общения – это первое условие разви- тия речи. Однако общение возможно только с помощью общепонятных зна- ков, т.е. слов, их сочетаний, различных оборотов речи. Следовательно, студен- Filologiya məsələləri – №7, 2013
92 там следует дать образцы речи или создать речевую среду. Это второе условие развития речи. От того, какая у студента речевая среда, во многом зависит бо- гатство и разнообразие его речи. Богатство речи во многом зависит от обога- щения студента различными представлениями и понятиями, от его способнос- ти и умения использовать в своей речи полученные знания. Это третье усло- вие успешного развития речи. Выделяют четыре уровня работы по развитию речевой деятельности: произносительный, лексический, грамматический, уровень текста (3). В речи студентов-азербайджанцев наблюдаются следующие типичные орфоэпические ошибки: произношение чт, чн в словах что, чтобы, конечно,
ласных, сочетаний согласных и т.д. Кроме указанных ошибок, наблюдаются также прерывистость речи, интонационное однообразие, нерасчлененность ре- чи, когда главная мысль не отделяется от дополнительных мыслей ни интона- цией, ни логическим построением. Эти и подобные типичные произноситель- ные ошибки вызваны несоответствием звукового и буквенного составов слов и распространены не только в озвученной письменной, но и в естественной разговорной речи студентов. Задача преподавателя русского языка как иностранного состоит в пре- дупреждении и устранении отрицательного воздействия написания как веду- щей причины отклонений от орфоэпических норм. Студентов следует учить орфоэпически правильно читать написанное и грамотно записывать орфоэпи- чески правильно диктуемое. Одна из важнейших задач обучения русскому языку как иностранному заключается в том, чтобы, «опираясь на содержание обучения, активно воз- действовать на умственное развитие учащихся»(4, с. 29), формируя у них лин- гвистическое мышление. При этом важнейшими критериями, на наш взгляд, являются следующие: 1) наличие определенного запаса структурированных лингвистических знаний (лингвистических понятий и языковых фактов); 2) выработка комплекса специальных лингвистических умений: а) анализирова- ть, сравнивать, сопоставлять, классифицировать языковые факты; б) соотно- сить явления внеязыковой и языковой реальности; в) выделять соотношение «форма – значение», что является одним из определяющих умений при изуче- нии языка; г) различать в слове лексическое и грамматическое значения. Процесс формирования лингвистического мышления студентов предпо- лагает работу в нескольких направлениях, важнейшим из которых является работа над пониманием студентами различий между лексическим и грамма- тическим значениями слова. Вначале (совершенно уместно и правомерно) студентам предлагать сведения о том, что «при образовании однокоренных слов получаются слова с различным лексическим значением» (5, с. 38), а за- тем давать примеры слов, различающихся не только лексическим, но и грам- матическим значением: звонить, звонкий, перезвон. В данном случае было бы уместнее привести в качестве примера однокоренные слова, грамматическое
Filologiya məsələləri – №7, 2013
93 значение которых одинаково, например: дом – домик, кот – котик, звон – звонок, зазвонить – перезвонить. Следует отметить, что «при изменении слова получаются формы этого же слова; изменяется только его грамматическое значение, а лексическое остается тем же самым»(2, с. 95). Например: звонить, звонит, звонят; правильный, правильная, правильные; телефон, телефона, телефону. Для по- нимания студентами сущности грамматического значения необходимо обра- тить их внимание на систему падежных форм имени существительного, имени прилагательного и парадигму спряжения глагола; например: вода подводник водный я прочитаю мы прочитаем воды подводника водного ты прочитаешь вы прочитаете воде подводнику водному он прочитает они прочитают воду подводника водный я читаю мы читаем водой подводником водным ты читаешь вы читаете о воде о подводнике о водном о он читает о они читают Такая расстановка акцентов позволила бы более четко дифференцирова- ть в сознании студентов, с одной стороны, различия в лексическом значении между однокоренными словами и, с другой стороны, различия в грамматичес- ком значении между формами одного и того же слова. Это целесообразно еще и потому, что знания об особенностях процессов, происходящих при измене- нии слова, должны опираться на полученные ранее знания о том, что «кроме лексического, слово имеет и грамматическое значение» и что «… у существи- тельных можно определить род, падеж, число, у глаголов – время, лицо и число» (6, с. 74). Поскольку овладение лексическими значениями связано с формировани- ем представлений о реалиях окружающего мира, оно проходит более успеш- но, нежели овладение грамматическими значениями, которые относятся к явлениям абстрактно-логического ряда. Именно поэтому усвоение знаний о грамматических значениях требует достаточного уровня сформированности абстрактного мышления. Одним из эффективных приемов работы по развитию лингвистического мышления студентов являются познавательные задачи, активизирующие учебный процесс. Рассмотрим некоторые из подобных заданий. I. Как вы думаете, каким значением – лексическим или грамматическим – различаются выделенные слова в следующих предложениях? Докажите свой ответ. 1)
На руке у девушки красовалось бирюзовое колечко. 2)
Мы пришли на пляж и увидели бирюзовое море. Для нас важно, каким образом будут рассуждать студенты, обосновывая свою точку зрения. Во-первых, студенты должны самостоятельно обратиться к толковому словарю и, уточнив лексическое значение слова бирюзовое, от- метить, что эти слова употреблены в разных значениях. Далее студенты обра- щаются к содержанию понятия «грамматическое значение», указывая, в каком роде, числе и падеже употреблены эти слова. Отметив, что формы рода и чис- ла слова бирюзовое в обоих случаях совпадают и это связано с тем, что оба прилагательных относятся к среднему роду, имеют форму числа, студенты
Filologiya məsələləri – №7, 2013
94 определяют падеж слова бирюзовое в первом и во втором предложениях. Оп- ределив падеж, студенты получают наглядное доказательство того, что выде- ленные слова в первом и во втором предложениях различаются формой паде- жа, хотя и имеют одинаковые окончания. II. Есть ли в следующем отрывке слова, которые различаются только лексическим значением? А какое значение у них является одинаковым?
Гроза прошла, и ветка белых роз В окно мне дышит ароматом… Еще трава полна прозрачных слез, И гром вдали гремит раскатом. (А.Блок).
Задание дает реальную возможность увидеть в тексте слова, разные по лексическому значению, но совпадающие по грамматическому значению. Задачу можно сформулировать иначе, например: Распределите слова стихотворного отрывка по следующим группам: 1) существительные женского рода в форме им. п. ед. числа (гроза, ветка, трава); 2) существительные женского рода в форме род. п. мн. числа (роз, слез); 3) существительные мужского рода в форме тв. п. ед. числа (ароматом, раскатом); 4) прилагательные в форме род. п. мн. числа (белых, прозрачных); 5) глаголы в форме наст. вр., 3-го лица, ед. числа (дышит, гремит). Интересным и полезным с точки зрения формирования лингвистическо- го мышления студентов могут быть и задания, связанные с нахождением и оп- ределением в предложениях однокоренных слов и форм одного и того же сло- ва. При выполнении подобных заданий активизируется аналитическая дея- тельность студентов. Приведем примеры заданий. 1. В русском языке есть слова, обозначающие предметы, слова, обозна- чающие признаки предметов, а также слова, обозначающие действие предме- тов. Как вы думаете, могут ли быть такие слова однокоренными? Докажите свой ответ примерами из данных ниже предложений. 2. Как вы думаете, лексическим или грамматическим значением разли- чаются выделенные слова в предложенных парах? 3. Что объединяет все выделенные слова в следующих предложениях? 1) На леса и поля опустился летний вечер. – Мы любовались летним
2) Вечерняя заря разливалась по небу. – До самой вечерней зари носились по небу неугомонные ласточки. 3) Летом вечерело поздно. – Зимой быстро вечереет. Анализируя подобные примеры, студенты получают возможность взгля- нуть на языковое явление с разных сторон. Нахождение сходства между одно- коренными словами формирует представление о языке как о системе взаимос- вязанных и взаимодополняющих единиц, отражающих связи и отношения внеязыковой действительности, что способствует формированию лингвисти- ческого мировоззрения студентов. Filologiya məsələləri – №7, 2013
95 Только в предложении факт языка может стать коммуникативным. Сту- денты с первых шагов должны овладеть умением конструировать предложе- ния, ибо в них осуществляется функциональная группировка слов. Лингвист- ическим обоснованием методики обучения конструированию предложений является анализ разных типов синтаксической связи языка, который должен проводиться на всех этапах обучения. Речь усваивается, если приобретается способность запоминать градацию сочетания языковых единиц в потоке речи, в связном тексте. Текст – основа создания той среды, которая формирует и развивает языковую личность. Ра- бота с текстом развивает чувство языка, творческую память, приобщает к культуре, способствуя духовному становлению личности. Это обозначает – усваивать норму правильной русской речи, развивать языковое чутьё. Необходимо использовать все возможные средства, чтобы создать ат- мосферу благожелательного отношения студентов к вопросам культуры рус- ской речи. Эта работа должна занимать исключительно важное место во всем процессе обучения русскому языку в азербайджанской аудитории.
Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|