Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту
Anglizismen sind aus dem Englischen stammende Wörter oder Phrasen. Denglisch
Yüklə 3,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Filologiya məsələləri – №5, 2014
- Gesellschaft, Lebensmittel
|
Anglizismen sind aus dem Englischen stammende Wörter oder Phrasen. Denglisch ist ein Begriff aus der deutschen Sprachkritik, wird in der Umgangssprache pejorativ benutzt. Er ist nicht mit wissenschaftlichen Kriterien bestimmt und unterliegt subjektiver Einschätzung. Denglisch ist eine Form des Deutschen unter dem starken englischen Einfluss. Denglisch bezeichnet Einfließen englischer Wörter. Beispiele: Ich habe dir gestern eine E-Mail geschrieben. – Anglizismus Ich habe dir gestern gemailt. – Denglisch In 1997 wurde in Dortmund Verein deutsche Sprache ( VdS ) gegründet. Seine Aufgabe ist die Öffentlichkeit zur Vermeidung oder Ersetzung von Anglizismen aufzurufen. Er organisiert verschiedene Diskussionsveranstaltungen und gibt verschiedene Publikationen heraus. Jetzt möchte ich die bekanntesten Anglizismen und Amerikanismen im Deutschen erwähnen und ihre deutschen Äquivalente oder Bedeutungen dazusc- hreiben. Einige Wörter haben kein deutsches Äquivalent, weil sie so genannte Internationalismen sind, d.h. sie werden in allen Sprachen in derselben Form
Filologiya məsələləri – №5, 2014
228 verwendet. Bei manchen Wörtern wird der deutsche Ausdruck nicht benutzt, ich habe nur die Bedeutung erklärt. Die deutschen grammatischen Strukturen verschwinden und werden durch englische Strukturen ersetzt. Sie entstehen durch schlechte Filmsynchronisierungen englischer und amerikanischer Filme und durch unprofessionelle Übersetzungen englischer Texte. Beispiele: to make love = Liebe machen (statt: mit einander schlafen) Oh my god = Oh mein Gott (statt: um Gottes Willen) you must not = du musst nicht (statt: du darfst nicht). Die Anglizismen und Amerikanismen sind in unserem Artikel in zehn Bereiche gegliedert.
Luftverkehr; die Card – die Karte; der, das Center – das Zentrum; der Check – die Kontrolle; die Checkliste – die Prüfliste; der Dealer – der Händler, der Kaufmann;
Vermietung, das Mieten von Anlagen; das Management, Top-Management, der Manager/ in – die Geschäftsführung, die Leitung; das Marketing – die Öffentlichkeitsarbeit; das Office – das Amt, das Büro; die Phone-Card – die Telefonkarte; die PIN (personal identification number) –persönliche Identifikationsnummer; die Pipeline – die Rohrleitung; der Sponsor – der Geldgeber
– die Friseuse; das Image – das Ansehen, die Vorstellung, das Erscheinungsbild; die Jeans – die Nietenhose; das Make-up – die Schminke, die Aufmachung; der Mascara – die Wimperntusche; das Model – das Modell; pink – rosa; der Pullover – die Wolljacke; das Shirt – das Hemd; die Shorts – kurze Hosen; der Spray – das Sprühwasser; der, das Tattoo – die Körperverschönerung; das T-Shirt – das Unterhemd, der Trikot; der Windbreaker – die Windjacke Kultur Die Band – die Gruppe; der, das Cartoon – der Zeichentrickfilm; das Casting – die Vorspielprobe; das Dancing – das Tanzen; der Dancefloor – die Tanzfläche; das Girl – das Mädchen; das Keyboard – die Tastatur; live –aktiv, lebendig, z.B. Live-Sendung, Live-Show; die Music – die Musik; die News – die Nachrichten; die Night - die Nacht, z.B. der Nightclub, das Nightlife; das Play – das Spiel, spielen; das Poster – das Plakat; die Show – das Schau, die Vorstellung; der Song – das Lied; das Sound – der Ton, das Geräusch; der Star – der Stern; die Story – die Erzählung, die Geschichte; das Talk – reden , z.B. Talkshow; das Ticket – die Eintrittskarte; das Workshop – die Werkstatt. Es gibt verschiedene Musikarten, die aus dem Englischen kommen und keinen Äquivalent in der deutschen Sprache haben. Die nennt man Internationalismen.
Filologiya məsələləri – №5, 2014
229 Technik Die Box – der Kasten; die Cartridge – der Einsatz, die Patrone; die Cassette – die Kassette; der Chat – die Unterhaltung, chatten – plaudern; der Code – die Vorwahl, die Kennzahl; die CD-Compact-Disc –Das Laufwerk; der Computer – der Rechner; copy –kopieren z.B. Copy-Shop; das Copyright –das Autorrecht; das Design – der Entwurf; designen – entwerfen, planen; der, die Designer/ in – der, die Formgestalter/in; digital – ziffernmäßig; die Disc, Disk – die Platte; das Display – die Ablesevorrichtung; die E-Mail – die elektronische Post; das Enter – das Eintreten, die Eingabe; das Fax – der Telebrief; das Game – das Spiel; die High- Tech – die Hochleistungstechnik; das Internet – das Netzwerk; der Joystick – der Steuerknüppel; der Laptop – tragbarer Komputer; der Laser – der Lichtwellenverstärker, z.B. der Laserdrucker, der Laserpointer; das Level – die Ebene, die Stufe; die Mailbox – elektronischer Briefkasten; das Modem – der Modulator; der Monitor – der Bildschirm; die Mouse – die Maus; das Net – Das Netz, netten – vernetzen; der Notebook – das Notizbuch; offline – getrennt, x online – eingeschaltet; der Print – der Druck, der Printer – der Drucker; der Receiver – der Empfänger; der Scanner – der Abtaster, scannen – abtasten, kopieren; SMS (Short Message Service) – der Kurznachrichtendienst ; die Software – die Programmausstattung; der Walkman – tragbares Funkgerät. Technische und elektronische Ausdrücke benutzt ein durchschnittlicher Sprecher jeden Tag. Die Wörter wie Z.B. Fax, Modem, E-Mail, SMS, Notebook usw.wurden zum Sprachkulturaspekt.
Anhänger; der Knockout – der Entscheidungsschlag; der, das Match – der Wettkampf; outdoor – draußen; das Swimmingpool – die Schwimmhalle; die Skates – die Schlittschuhe; das Snowboard – das Schneebrett; surfen – Wellen reiten; das Team – die Mannschaft; das Time-out – die Unterbrechung; das Wrestling – der Ringkampf Essen und Trinken Die Cafeteria – das Selbstbedienungsrestaurant; die Cornflakes – die Maisflocken; die Chips – die Kartoffelflocken; der Cracker – der Keks; das Dressing – die Soße; der Drink – das Getränk; das Fast-food – das Schnellspeiselokal; der Hamburger – ham =Schinken, burger = eine Art Brötchen; das, der Hot-dog – das Würstchen im Hörnchen; der Lunch – das Mittagessen; das Picknick – Essen im Gras Gesellschaft, Lebensmittel Das Baby – der Säugling; der Boss – der Chef, der Vorgesetzte; der Gentleman – der Kavalier; die Highsociety – die feine Gesellschaft; das Hobby – die Liebhaberei; der Job – die Arbeit, der Beruf; die Lady- die Dame; das Life – das Leben; das Meeting – die Besprechung, die Sitzung; non-stop – durchgehend; die
Weltraum; der Stress – die Spannung, der Druck; der, das Surprise – die Über- raschung; das Teamwork – die Gruppenarbeit; der, die VIP (Very Important Person) –sehr wichtiger Mensch Filologiya məsələləri – №5, 2014
230 Werbung Hair-Shampoo – das Haarwaschmittel; die Hotline – die Direktleitung; das Interview – das Vorstellungsgespräch; die Massenmedien – die Nachrichtenmedien aus engl. mass media; der Slogan – das Motto, das Schlagwort; der Tester – der Prüfer; das Test – der Versuch
die Schnellstraße; der Speed – die Geschwindigkeit; die Stewardess – eine Frau, die die Leute im Flugzeug bedient; der Terminal – die Abfertigungshalle; der Trailer – der Anhänger; der Truck – der Lastkraftwagen Sprache full – voll; high – hoch, High-Class, Highlevel, High-power, High-Quality; Home – in der Bedeutung von zu Hause, z.B. Das Homeshopping, Homewear; made gemacht, gefertigt, Made-in – hergestellt in; micro – Mikro; Okay – die Zustimmung, das Einverständnis, alles ist in Ordnung; slim – schlank; slow – langsam; small – klein: smart – elegant; soft – weich; Sorry – Tut mir Leid! Entschuldigung! Der Prozess der Entlehnung aus dem Englischen ist heute sehr sichtbar und häufig. Es hängt mit dem Aufstieg der USA zur führenden, einflussreichen, Weltwirtschaftsmacht zusammen. Die USA ist ein Vorbild für viele Länder. Das ist Hauptgrund, warum die Anglisierung in dieser Zeit sehr verbreitet ist. Wir übernehmen nicht nur die englischen Wörter, sondern auch die englische Kultur und Denkweise. In meinem Artikel befasse ich mich mit dem Einfluss des Englischen auf die deutsche Sprache. Die Anglizismen scheinen anziehender und einfacher zu sein, deshalb setzen sie die deutschen Begriffe ein. Heutzutage ist der ökonomische und politische Einfluss der englischsprachigen Länder so stark, dass die meisten Begriffe aus dem Englischen kommen; in den Kritiken wird das Deutsche als Denglisch bezeichnet. Das Deutsche wird heute vom Englischen sehr beeinflusst und es hat nicht mehr große Prestige wie früher. Trotzdem glaube ich, dass die deutsche Sprache immer ihre Originalität hat und eine der wichtigsten Sprachen der Welt ist. Es war für mich interessant, den englischen Einfluss auf das Deutsche näherzutreten. Es ist nicht der Fall der Deutschen. Die Anglizismen erscheinen ganz oft auch im Aserbaidschanischen und anderen Sprachen und man sollte die Wörter verstehen. Englisch ist heute einfach die wichtigste Sprache der Welt und es ist nötig, Englisch zu können, ob es uns gefällt oder nicht.
Literaturverzeichnis: 1. Clement D. Linguistisches Grundwissen: Eine Einführung für zukünftige Deut- schlehrer. 2.Auflage. Wiesbaden. Westdeutscher Verlag, 2000, 267 S. 2. Stedje A. Deutsche Sprache gestern und heute: Einführung in Sprachgeschichte und Sprachkunde. 4.Auflage. München. Wilhelm Fink Verlag, 1999, 223 S. 3. Wahrig-Burfeind / Wahrig R. Fremdwörterlexikon. Gütersloh: Bertelsmann Lexikon Verlag, 2001, 455 S.
Filologiya məsələləri – №5, 2014
231 4. Gesellschaft für deutsche Sprache. Wörter, die Geschichte machten: Schlüsselbegriffe des 20. Jahrhunderts. München: Bertelsmann Lexikon Verlag, 2001, 224 S. 5. Anne Buscha / Szilvia Szita. Begegnungen (Deutsch als Fremdsprache) Schubert Verlag Leipzig, 1.Auflage, 2007, 266 S. 6. Sprachnachrichten. Nr. 44/ Dezember 2009 7. Sprachnachrichten. Nr. 48/ Dezember 2010 8. Sprachnachrichten. Nr.53 (I/ 2012) 9. Sprachnachrichten. Nr.54 (II/ 2012) 10. Sprachnachrichten. Nr.57 (I/ 2013)
Elxan Yusifov İngilis və Amerika mənşəli alınma sözlərin alman dilinə təsiri Xülasə
Tarixən latın, yunan, fransız, italyan, rus və ingilis dillərindən alman dilinə qarşılıqlı mədəni, iqtisadi, siyasi, elmi və texniki əməkdaşlıq sahəsində çoxsaylı sözlər daxil olmuşdur. II dünya müharibəsindən sonra, xüsusən, ingilis dilindən alman dilinə ictimai həyatın müxtəlif sahələrini əhatə edən müxtəlifsəpgili sözlərin sürətli axını olmuşdur. Bu sözlərin bir qismi alman dilinin öz sözləri ilə paralel olaraq işləndiyi halda, digərləri gündəlik ünsiyyət prosesində işlənmə tezliyi ilə seçilən sözlərdir. Biz həmin anqlisizm və Amerika mənşəli sözlərin bir sıra sahələr üzrə bölgüsünü və eləcə də, alman dilində ekvivalentlərini verməyə çalışmışıq.
Эльхан Юсифов Влияние англо-американские заимствованные слова на немецкий язык Резюме
Исторически с латинского, греческого, французского, итальянского, рус- ского и английского языков в культурной, экономической, политической, нау- чной области, а также технического сотрудничества вошли в немецкий язык многочисленные слова. После II мировой войны, особенно был сильный поток разнообразны слов с английского на немецкий, который окружает разные области общественной жизни. Если одна часть этих слов употребляется пар- аллельно со словами немецкого языка, то другая часть таких слов вызывается частотностью слов в ежедневном коммуникационном процессе. Мы постара- лись изображать разделение таких англицизмов и американских заимствова- ний по некоторым областям, а также их эквивалентов в немецком языке.
Rəyçi: Sərxan Abdullayev filologiya elmləri doktoru, professor
Filologiya məsələləri – №5, 2014
232 AFAQ ƏSGƏROVA filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azərbaycan Texniki Universiteti afaq@mail.ru
beynəlxalq.
government, authority, international. Ключевые слова: азербайджанский язык, независимость, древние, наука, национальные, официальные, государственные, власть, международный.
Azərbaycan dili qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə, elmi və bədii təfəkkürə malik bir xalqın dilidir. Mənim Ana dilim, mənim kimliyim,
Danışan kamalı, ağlıdır dilim.
Millətin varlığı, yurdun varlığı
Sənin varlığına bağlıdır, Dilim!
(B.Vahabzadə)
Bəli, Azərbaycan dili mənim xalqımın kimliyi, hakimliyi və milli varlığıdır. Ana Dilimiz həmişə xalqımızın keçdiyi tarix səhnəsində onunla birgə olmuş, onun taleyini yaşamış, çətin sınaqlarla qarşılaşmışdır. Bu dil xalqın ən çətin günlərində belə dastanlarla, cəngilərlə bizi xoşbəxt gələcəyə səsləmişdir. Zəngin dil mədəniy- yətinə sahib olan xalq köklü xalqdır. O əyiləməz və ölməzdir. Ona görə də bizə ulularımızdan miras qalan bu sərvəti göz bəbəyimiz kimi qorumalı, milli sərvətimiz kimi sahiblənməliyik. Bu bizim vətəndaşlıq borcumuzdur. Azərbaycan dili bu gün dərin fikirləri ən incə çalarlarınadək olduqca aydın və obrazlı şəkildə ifadə edə bilən bir dildir. Düşüncələrdəki dərinliyi, hisslərdəki incəlikləri bütünlüklə ifadə etmək kamilliyinə malik olması üçün hər hansı xalqa neçə minillik yaşaması gərəkdir. Bi- zim bu zənginliyi əks etdirən dilimiz və xalqımız var. Azərbaycan dili bu günun dili deyil. Atillaların, Dədə Qorqudların, Nəsimilərin, Füzulilərin, Tusilərin, Ə.Hüseynzadələrin, Axundovların təfəkküründən süzülüb gələn bir dildir. “Azər- baycan dili öz mahiyyətinə görə indi dünyanın ən zəngin milli dillərindən biri sa- yılır. Bu dilin özünəməxsus gözəlliyi və ahəngi vardır. Azərbyacan dili hər şeydən əvvəl xoş avaz yaradan səslər sisteminə, zəngin və rəngarəng söz ehtiyatına, tam sabitləşmiş qrammatik quruluşa malikdir”. (3. s.9) Neçə-neçə böyük mədəniyyətin yaradıcısı olan xalqımızın tarixi qədər onun dilinin təşəkkülü də olduqca qədimdir. Bu gün bir çox ictimai məsələlər, qazanılan bir çox uğurlar, kökü qədimlərə dayanan, milyonların səsi olan Ana dilimizin möv- cudluğu, nüfuzu ilə bağlıdır. Bu nüfuzu ona qazandıran, Dilimizi ucalardan ucalara Filologiya məsələləri – №5, 2014
233 qaldıran, onu dünyaya rəsmən elan edən böyük tarixi şəxsiyyətlərimiz olmuşdur ki, onlardan birincisi Şah İsmayıl Xətaidir. O , hələ 1501-ci ildə Təbrizdə Azərbaycan dövlətini qurdu və dövlətin dilinin Azərbaycan dili olduğunu elan etdi. Bununla da Ana dilimizin rəsmi inkişafı başlamış oldu. Bir millətin dilinin dövlət statusuna yüksəlməsi, böyük tarixi hadisə və dövlətçilik tarixinin qızıl səhifəsi sayılır. Bu ha- disə millətin bir millət olaraq təsdiqidir. Çünki dilin dövlət dili statusuna yüksəlməsi millətin öz taleyinə sahibliyinin, dövlət qurmaq və onu qorumaq qüdrətinin sü- butudur. Zamanla zənginləşən, bəzən də müstəmləkə təsirlərinə məruz qalan Azərbay- can dilinin inkişafında daha şərəfli mərhələ 1918-20-ci illər Azərbaycan Dövlət Cümhuriyyətinin yaranması ilə bağlıdır. Məmməd Əmin Rəsulzadə məfkurəsi ilə qurulan Şərqin ilk Demokratik Dövlətinin rəsmi dili yenə də Azərbaycan türkcəsi oldu. Bu, Cümhuriyyətin qurulduğu ilk günlərdə parlament qərarı ilə təsdiq olundu. Azərbaycan dilində dərsliklərin çapı, məktəblərdə tədris olunması ilə bağlı geniş fəaliyyət planı hazırlandı. Azərbaycan dilinin inkişafında intibah mərhələsi XX əsrin sonlarında baş ver- di. Azərbaycan xalqı, dövləti yenə istiqlalın çətin sınaqları ilə baş-başa qaldı. Mə- nim xalqım bütün varlığı ilə ölüm-qalım savaşına itələndi. Bu mübarizədən milləti- mizi, dövlətimizi, milli-mənəvi dəyərlərimizi xilas edən qurtuluş sərkərdəmiz doğdu – Heydər Əlirza oğlu Əliyev. Hakimiyyətə gəldiyi ilk günlərdən hər sahədə uğur qazanan ümummilli liderimizin apardığı dövlətçilik siyasətinin tərkib hissələrindən biri də milli –mənəvi dəyərlərimizin araşdırılması, qorunması və inkişafı məsələsi idi. Bu istiqamətdə əsas iş təbii ki, Milli Dil siyasəti idi. Azərbaycan dilinin qanunauyğunluqlarına bələd olan, onun qrammatik qaydalarını səlis bilən, yüksək nitq mədəniyyətinə malik olan dövlət başçımız Azərbaycan dilinin dünya dilləri sırasında nüfuzlu yer tutmasına xüsusi səy göstərdi. Bu gün Azərbaycan dilinin dövlət statusu dünya dilləri arasında olması, dövlət əhəmiyyətli yüksək, beynəlxalq kürsulərdə səslənməsi, diplomatiya dilinə çevrilmə- si və dərindən öyrənilməsi sahəsində fədakarlıqlar göstərmiş ümummilli liderimizin rolu çox böyük olmuşdur. H.Əliyev millətimizin və dövlətimizin əsas dəyəri sayılan Azərbaycan dilinin saflaşamsı, tətbiqi və inkişafı istiqamətində çox mühum ad- dımlar atdı. O, təkcə bu sahədə verilmiş sərəncam və fərmanlarla kifayətlənmədi, bütün dövlət və idarəetmə strukturlarında çalışan rəsmi şəxslərdən tutmuş sadə vətəndaşlara qədər hər kəsin öz Ana dilinin qaydalarını bilməsi, düzgün nitqə yiyə- lənməsi ilə bağlı tapşırıqlar və tövsiyələr verdi. Özü isə Azərbaycan dilinin mahir bilicisi və bir natiq kimi mükəmməl nitqi ilə xalqımıza nümunə olmaqla, həm də dünyanı heyrətə saldı. Beləliklə, XXI əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycan dili özünün inkişaf mərhələsində qızıl dövrünə qədəm qoydu. Çünki bu gün dilimiz ar- tıq mənsub olduğu xalqın, onun dövətinin rəsmi dilidir. Müstəqilliyimizin elə ilk illərindən Azərbaycan dilinin rəsmi statusu Kons- titutsiyamızın 21-ci maddəsində təsdiqlənmişdir (1. 21-ci maddə). Bununla da dili- mizin müasir inkişafına dövlət səviyyəsində nəzarət edilmiş, bu sahədə aparılan iş- lər gücləndirilmişdir. Bir-birinin ardınca verilən sərəncam və fərmanlar, əlifba isla- hatları, orfoqrafiya, terminologiya və tərcümə sahələrinin, lüğətçilik və dildə başla- yan özləşmə prosesinin inkişafına birbaşa təkan vermişdir. Bütün bu proseslərin qə- dim tarixə malik Azərbaycan dilinin təkmilləşməsində çox az bir zaman kəsiyində
Filologiya məsələləri – №5, 2014
234 baş verməsi, böyük keyfiyyət dəyişikliyi ilə müəyyən olunması sanki bir dil refor- masından xəbər verir. Belə ki, 1991-ci ildən başlayan latın qrafikasına keçid prosesi 2001-ci il avqustun 1-də tam olaraq başa çatdı. Və bu tarix “Azərbaycan dili günü”, “Azər- baycan əlifbası günü” kimi qeyd olunmaqdadır. Əlifba dəyişikliyi, bəzi qrafik işarə- lərlə bağlı islahatların aparılması yeni orfoqrafiya qaydalarının və lüğətlərin yaran- masına zəmin yaratmışdır ki, bu məsələ də artıq öz uğurlu həllini tapmışdır. “Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə yenidən nəşri ilk növbədə nəzərdə tutulan kitabların siyahısına daxil edilmiş bu əsər latın qrafikalı yeni əlifbamızda nəşr olunan birinci böyük orfoqrafiya lüğətidir və indiyədək nəşr olunmuş lüğətlərdən bir neçə cəhətdən fərqənir”. (2. s.3) Uzun illər öncə kommunist ideologiyası əsasında hazırlanmış köhnə orfoqrafiya lüğəti yenidən dilimizin milli xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla yaeni əlif- ba və qrafika əsasında hazırlandı. Latın qrafikası ilə 2004-cü ildə yenidən nəşr olu- nan bu “Orfoqrafiya lüğəti”ndə səksən minə yaxın sözün düzgün yazılışı göstəril- mişdir. (2. s.4) Sivilizasiyalı dünyaya inteqrasiya zəminində respublikamızın qonşu və qonşu olmayan dövlətlərlə iqtisadi-mədəni əlaqələrinin genişlənməsi təbii ki, dilimizə də öz təsirini göstərir. Məlumdur ki, ictimai şüurda baş verən dəyişikliklər dildə də mütləq şəkildə özünü göstərir. Bu baxımdan xalqlar arasında əlaqə və münasibətlər dildə müəyyən şəkildə əks olunur. Məhz dilin leksik layında terminologiya və alın- ma sözlərin kəmiyyət, keyfiyyət göstəricisi, inkişaf prosesi bu münasibətlərin zəminində formalaşır. Heç bir dil başqa dillərdən təcrid olunmuş tam müstəqil şəkildə formalaşa bil- məz. Yəni hər bir dilin başqa dillərlə əlaqəsi vardır və bu dillərdən söz ala bilər. La- kin bu proses korkoranə şəkildə deyil, milli dili ağırlaşdırmamaq şərti ilə baş ver- məlidir. Çünki “Dili daha çox özünün imkanlarından istifadə etməklə zənginləşdir- mək ən faydalı yoldur” (3 s.438). Buna görə də bir çox sahələrdə olduğu kimi terminologiya və tərcümə sahələ- rində də mütəxəssis nəzarətini tənzimləyən tədbirlər hər zaman aktuallığını qoruyur. Dilimizin müxtəlif üslublarında – istər bədii, istərsə də elmi üslubda aparılan tərcü- mə işlərinin, tərtib olunan tərcümə lüğətlərinin ədəbi dilin normalarına uyğun və özləşmə prinsiplərinə əsasən hazırlanması daha məqsədəuyğundur. Bu yolla dilimizin yad təsirlərə qarşı müqavimətini gücləndirmiş oluruq. Məhz Respublika Prezidentinin 23 may 2012-ci il tarixli sərəncamına əsasən Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzinin yaradılması da bu sahədəki işlərin tənzimlənməsinə yönəlmiş Dövlətimizin Milli Dil siyasətinin bariz nümunəsidir. “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair dövlət proqramı haqqında”kı sərəncamda Ana dilimizin çox geniş sahələrinə toxunulmuş, müasir Azərbaycan ədəbi dilinin tükənməz imkanlarından lazımınca və düzgun istifadə olunmadığı vurğulanmışdır. Sərəncamda böyük ictimai hadisə və mənəvi həyatımızın mühüm amili olan Dilin özünəməxsus inkişaf qanunauyğunluqlarına xələl gətirə biləcək yad Filologiya məsələləri – №5, 2014
235 ünsürlərin üzə çıxarılması və qarşısının alınması istiqamətində mütəxəssis nəzarətinin artırılması əsaslandırılmışdır. Azərbaycan ədəbi dilinin ən adi leksik və qrammatik normalarının pozulması təkcə şəxsin dil mədəniyyətinin deyil ,ümumi mədəni səviyyəsinin də neqatif nümayişi deməkdir. Dahi Füzuli hələ əsrlər öncə ”Söz” qəzəlində sözün qüdrətindən, danışanın daxili aləminin nitqində gizləndiyindən bəhs edirdi.
Xəlqə agzın sirrini hər dəm qılır izhar söz Bu nə sirrdir ki, olur hər ləhzə yoxdan var söz.
Məhz bu səbəbdən dilimizin ədəbi normalarının öyrənilməsinə istiqamətlənən bir sıra yeni proqramlar hazırlanmışdır ki, onlardan ən əsası da ali təhsil müəssisələrində nitq mədəniyyəti ilə bağlı tədrisin planlaşdırılması məsələsidir. Bu, dilimizin öyrənilməsi və tətbiqi ilə bağlı son illər görülən işlər içərisində ,bəlkə də, ən uğurlusudur. Qloballaşan dünyamızda zamanın tələbinə uyğun yüksək dil və nitq vərdişlərinə yiyələnmək hər bir çağdaş vətəndaşımız, xüsusən də, ziyalılarımız üçün çox vacibdir. Aydın məsələdir ki, nitq mədəniyyəti milli mədəniyyətin tərkib hissəsidir. Millətin mədəniyyətinin əsas göstəricilərindən biri də gözəl nitqdir. Minillik tarixə məxsus olan xalqımızın bu mədəniyyətə sahib olduğunu, dəyər verdiyini söyləmək üçün yetərincə əsasımız vardır. Ən qədim söz abidəmiz sayılan “Dədə Qorqud kitabı”nda belə xalqın şad və ya dar zamanlarında son sözü ağıllı, müdrik və uzaqgörən fikri, səmimi və təsirli nitqi ilə bütün təbəqədən olan kəslərə söyləyə bilən və bu səbəbdən boyük nüfuz qazanan el ağsaqqalı Dədə Qorqud deyirdi. Dədə Qorqudun mənəvi gücu onun dərin zəkasından süzülən gözəl və səmimi ifadəli nitqində idisə , ona bu sayqını, bu nüfuzu layiq görən isə xalqımız və onun söz sərrafına, dərin düşüncəyə və mudrik kəlama olan sevgisi idi. Bu sevginin və qiymətləndirmənin nəticəsidir ki, tariximizin bütün dövrlərində istər bədii, istər siyasi, istərsə də akademik sahədə yüksək nitq mədəniyyətinə malik olan böyük şəxsiyyətlərimiz olmuşdur, bu gün də vardır. “İnsanlar düşündükləri və dərk etdiklərini dil vasitəsi ilə ifadə edirlər. Dil fikrin ifadə aləti kimi təzahür etdiyinə görə beynin fəaliyyəti olan təfəkkürlə sıx əlaqədardır. Dil ilə təfəkkür eyni vaxtda və eyni mənbədən yarandıqları üçün vəhdət təşkil edir. Lakin dil heç də bütün cəhətləri ilə başqa ictimai hadisələrə oxşamır. Dil cəmiyyət üzvləri arasında heç bir fərq qoymadan bütün üzvlər üçün eyni dərəcədə ünsiyyət vasitəsi olur”(3.s. 8). Dilin ictimailəşməsi nitq prosesində daha çox formalaşır ki , bu da dilin imkan və ifadə üsullarından istifadəni aktuallaşdırır. Təbii ki, hər kəs gözəl natiq ola bilməz, lakin hər bir sağlam düşünə bilən kəs, ziyalı mədəni nitqə sahib ola bilər. Gözəl nitq üçün birinci növbədə dilin ifadə imkanlarının genişliyi, yəni dilimizin fonetik, leksik və qrammatik quruluşu, həmin imkanlardan faydalanmaq bacarığının formalaşmasıdır. Düzgün nitq o nitq formasıdır ki, orada dilin fonetik, leksik və qrammatik qayda-qanunları pozulmasın. Nitq mədəniyyətinin bu əsas tələbinə əməl etmək üçün Azərbaycan ədəbi dilinin normalarını sistemli şəkildə öyrənmək və qazanılmış bu bilikləri yazılı və şifahi nitqə uyğun olaraq tətbiq Filologiya məsələləri – №5, 2014
236 etməyi bacarmaq lazımdır. Bu baxımdan nitq mədəniyyətinin ümumi məsələləri ictimai xarakter daşıyır və onun düzgünlüyü bütövlükdə cəmiyyətdən tələb olunur. Deməli, dilin qrammatik qayda-qanunlarına, nitqin düzgünlüyünə hamı riayət etməlidir. Bunun üçün də ümumi dil mədəniyyətinə malik olmaq nitqimizin fərdi səciyyəsini, səviyyəsini yüksəltmək üçün tədris vasitəsilə xüsusi bilik və bacarıqlara yiyələnməyimiz məqsədəuyğundur. Nitq vərdişlərinin tədris prosesində sistemli şəkildə aşılanması Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafına və tətbiqi məsələsinə bilavasitə təkan vermiş olacaqdır. Bu sahədə yeni üsullarla hazırlanmış tədris vəsaitlərinin, dərsliklərin nəşr olunması da mütəxəssislərin qarşısında duran əsas vəzifələrdən hesab olunur. Və sevindirici haldır ki, bu sahədə də Dövlətimizin diqqəti və qayğısı hiss olunur, mövcud problemlər öz uğurlu həllini tapır. Demək olar ki, rəsmi dövlət statusu aldığı dövrlərdə dilimizin bütün funksio- nal üslublarında ciddi təkamül prosesi baş vermişdir. Bu proses Respublikamızın müstəqillik dövründə daha çox nəzərə çarpır və onu deməyə əsas verir ki, doğrudan da, bu gün Azərbaycan dilinin beynəlxalq səviyyədə nüfuz qazanması, dərindən öyrənilməsi, tədrisi və tətbiqi məsələləri milli dövlətçilik siyasətimizin əsas tərkib hissəsidir.
Ədəbiyyat 1.Azərbaycan Respublikasının Konstitutsiyası. 2.Azərbaycan dilinin orforqafiya lüğəti. Bakı, 2004, 728 səh. 3.A. Qurbanov. Müasir Azərbaycan ədəbi dili. I cild. Bakı, 2010, 452 səh.
Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|