Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

Nadir şahın dini islahatı.
Nadir şahın dini baxışları ilə bağlı 
tədqiqatçılar arasında fikir ayrılıqları var. Nadir dinə münasibətdə biganəlik 
göstərmişdi. Nadirin dövlətçilik mənafeyi baxımından şiəlikdən üzaqlaşaraq 
Imam Cəfər Sadiq məzhəbini qəbul etməsi tədqiqatçıların arasında fikir 
ayrılığı yaratmışdı. Əslində isə Nadir şah seçilənə qədər tam şəkildə şiə 
məzhəbinə qulluq göstərmişdi. 1732-ci ildə türklərə qarşı qələbələrini 
Heydər (Həzrəti Əli nəzərdə tutulur) ailəsi və 12 müqəddəs imamın şərəfinə 
həsr etmişdi. Şiə məzhəbinə böyük hörmət, sədaqət bəsləməsinə 
baxmayaraq, Nadir siyasi qazanc naminə dini qurban verməkdə tərəddüd 
etməmişdi.
Muğan qurultayında iştirak edən osmanlı elçisinə Nadirin şah 
seçilməsi və onun şiəlikdən əl səkdiyi xəbər verildi. Qurultaydan Osmanlı 
sarayına ayrıca bir elçilik göndərildi.
Şiəlikdən dönüb Imam Cəfər məzhəbinə keçmək barədə qərarın 
mətni Osmanlı dövlətinə göndərildi. Şiələrin altıncı imanı Cəfər Əs-Sadiq 
VIII əsrdə yaşamışdır. O, bütün ömrünü dinclik içərisində keçirmiş və 765-ci 
ildə vəfat etmişdir. Cəfər əs-Sadiq dini-hüquqi məktəbdə yaratmışdı ki, bu 
məktəb cəfərilik cərəyanıdır. Sünnülər Hənəfi, Safei, Hənbəli, Malikiliklə 
yanaşı Cəfərilik məzhəbini də tanıyırdılar. XVIII yüzildə Məkkədə Cəfərilik 
məzhəbi böyük nüfuz qazanıb Kəbə ətrafında namaz qılmaq üçün yer 
almışdı. Bu dövrdə müsəlman aləmində Cəfəri dini-hüquqi məktəbinə meyl 
xeyli artmışdı. Elə Nadir də həmin dövrdə bu məzhəblə maraqlanıb dini-
siyasi mülahizə və xüsusi ilə dövlətlərarası münasibətləri yaxşılaşdırmaq
məqsədi ilə onu qəbul etmişdi. 
1736-
cı ilin martında Osmanlı tərəfdən Gəncəli Paşa Iran tərəfdən isə 
Mirzə Məhəmməd arasında iki dövlətin münasibətlərini nizama salmaq 
üçün danışıqlar başlanmışdı. Əldə olunmuş razılığa əsasən 4 başlıca şərt 
irəli sürülmüşdü ki, şərtlərdən ikincisi Osmanlıların Cəfəri Sadiq məzhəbini 
qəbul etmələri və Kəbədə bu məzhəb üçün yer ayrılmasından ibarət idi. 
Gəncəli Paşa bu şərtləri qəbul etmək səlahiyyəti olmadığını bildirdikdən
sonra Nadir şah sülh müqaviləsinin şərtlərini müzakirə etmək və özünün 
şah seçildiyini bildirmək üçün Istanbula Əbdülbağı xan Mirzə Əbdül-Qasım 
və üləmaların rəisi molla Əli Əkbərin başcılığı ilə elcilik göndərdi. 1736-cı 
ilin iyulunda Istanbula gələn nümayəndəlik dəftərxana rəisi Ismayıl Əfəndi, 
Mustafa Əfəndi və Rafiq Əfəndi ilə görüşdülər. Müqavilənini əsasən ikinci 

---

24
şərti böyük diskusiyaya səbəb oldu və onun Iran və Türkiyənin din 
xadimlərinin birgə müzakirəsinə verilməsi qərara alındı. 1736-cı il 
sen
tyabrın 28-də Türkiyə ilə Iran arasında müqavilə imzalandı və Osmanlı 
sarayı Nadirin şah seçilməsini tanıdı.
1736-
cı ilin sentyabrında Istanbuldan çıxan Osmanlı elçiliyi 1738-ci 
ilin mayında Nadir şahın sarayına gəldilər. Türkiyə sultanı Nadirə yazdığı 
məktubda dinlə bağlı şərtin qəbul edilməməsi üçün üzürxahlıq edirdi. Nadir 
Osmanlı elçisinə dini məsələyə aid şərtlərin əsas olduğunu bildirərək 
danışıqların başa çatmadığını bildirdi. Beləliklə iki ölkə arasında münaqişə 
tam şəkildə başa çatmadı. 
Sonrakı illər ərzində Nadir şah Türkiyəyə elçilər göndərərək sultan 
tərəfindən dini məzhəblə bağlı şərtlərin qəbul olunması tapşırığını verirdi. 
Lakin sultan yenə də məktub göndərərək bu tələbləri qəbul edə bilmədiyi 
üçün üzürxaxlıq edirdi.
Nadir şahın Osmanlı imperiyası ilə dostluq münasibətləri qurmaq 
istəyi müsbət nəticə vermədi. Hərbi əməliyyatlar 1746-cı ilə qədər davam 
etdi. 1744-1746-
cı illərdə olan hərbi əməliyyatlarda Türkiyənin üstünlüyü 
nəzərə çarpsa da, Nadir şah da bir neçə döyüşlərdə qələbə çalmışdı. Qeyd 
etmək lazımdır ki, bu zaman beynəlxalq vəziyyət və feodal qruplarının 
mərkəzədənqaçma meyilləri Nadirə müharibəni davam etdirməyə çətinlik 
törədirdi. Buna görə də Nadir Osmanlı dövləti ilə sülh bağlamağa razı idi. 
Tərəflər arasında 1746-cı il sentyabrın 4-də Kürdanda (Tehran 
yaxınlığında) sülh müqaviləsi imzalandı. Nadir şah öz vəziyyətinin
çətinliyini başa düşdüyü üçün ilk dəfə olaraq Cəfəri məzhəbinin tanınması 
təklifini irəli sürmədi. Müqavilədə əsas üç şərt var idi. Birinci, Türkiyə Nadir 
şahın təbəələrinin Məkkə ziyarətinə Bağdad və ya Suriyadan maneəsiz 
getmələrinə icazə verməli və yolda onları himayə etməli idi. Ikincisi hər iki 
dövlət bir-birinə diplomatik nümayəndəlik göndərməli idi. Üçüncüsü isə hər 
iki tərəfdən olan əsirlər geri qaytarılmalı idi. Bu müqaviləyə olunan 
əlavələrdə Məkkə ziyarətinə gedənlərdən vergilərin alınmasını nizama 
salırdı.