Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

Köçürmə siyasəti.
Nadir şahın köçürmə siyasəti də əsasən 
dövlətçilik mənafeyi baxımından həyata keçirilirdi. Hələ şah seçilməmişdən 
əvvəl Nadir Xorasanı möhkəmləndirmək, iqtisadi cəhətdən inkişaf etdirmək 
üçün buraya ayrı-ayrı yerlərdən əhali köçürürdü. 1730-cu il 16 avqustda 
Təbrizi tərk edərək Xorasana getdiyi vaxt Azərbaycan, Iran-Iraqı və Fars 
vilayətlərindən 50.000-60.000 arası ailənin Xorasana köçürülməsi barədə 
əmr vermişdi: bu ailələrin arasında 12.000 Əfşar (o cümlədən 2000 qırxlı 
qoluna mənsub) ailəsi vardı. Qırxlılar Kübkan ətrafı ərazidə, digər Əfşarlar 
isə Kələtdə yerləşdirilmişdilər.

---

21
1735-
ci ildə Gəncəni tutduqdan sonra Nadir Qarsa hərəkət etmişdi. 
Qars tutulduqdan sonra 6000 erməni ailəsi Xorasana köçürülmüşdü. Tiflisi 
tutduqdan sonra 6000 gürcü ailəsi də Xorasana köçürülmüşdü.
Nadir şah seçildikdən sonra Gəncə bəylərbəyisi Uğurlu xan 
zəiflətmək üçün Qarabağın elat əhalisi—Kəbirli, Cavanşir və Otuzikiləri 
Xorasana sürüb Sərəxs torpağında məskun etmişdi. Sonralar Pənah xan 
Qarabağda və Qəbələ ətrafında Nadir şaha qarşı çıxış edərkən cavanşir eli 
tamamilə sürgün edilmişdi.
Aqrar siyasət.
Nadir şahın daxili siyasətinin əsas tərkib hissəsindən 
birini aqrar siyasəti təşkil edirdi. Aqrar islahat mərkəzi dövlət hakimiyyətinin 
möhkəmlənməsini və feodalların separatçılığının aradan qaldırılmasını 
təmin etməli idi. Aqrar islahat dövlət və xassə torpaq fondunun artmasına, 
ayrı-ayrı feodalların siyasi və iqtisadi mövqeyinin zəiflədilməsinə 
yönəlmişdi. Nadir şahın hakimiyyəti illərində torpaq kadastrı tərtib edilmişdi. 
Bu kadastrda ölkə ərazisindəki bütün münbit torpaq fondu müəyyən 
edilmişdi.
Mənbələrin məlumatına əsasən hakimiyyətə gəldikdən sonra Nadir 
şah şəhər və kəndlərin iqtisadi vəziyyətini nəzərdən keçirdikdən sonra 
torpaqların abadlaşdırılması və dağıdılmış suvarma sisteminin qaydaya 
salınması haqqında əmr vermişdi. Ayrı-ayrı ərazilərdən kəndlilər tərk 
edilmiş torpaqlara köçürülür və bu torpaqları əkib becərirdilər. Nadirin 
fərmanı ilə bu torpaqlar dövlət torpaqları fonduna daxil edilirdi. 
Dövlət torpaq fondu ayrı-ayrı iri feodallar əmlakının müsadirəsi 
hesabına da artırdı. Bu barədə mənbələrində xeyli məlumatlar vardır. 
Cənubi Azərbaycanda böyük torpaq sahiblərindən biri olan Səməd bəy 
Təbrizinin əmlakı müsadirə olunmuş özü isə edam edilmişdi.
Dövlət torpaqları nəzərə çarpacaq dərəcədə bir sıra tayfaların 
əraziləri (ölkə) hesabına artmışdı. Belə torpaqların tayfalardan müsadirə 
yollarından biri köçəri adamların rəiyyətə çevrilməsidən ibarət idi. Bu 
tədbirlər bəzən elat tayfalarının məcburi şəkildə öz ərazilərinə təhkim 
edilməsi ilə həyata keçirilirdi. Bu zaman onlar dövlət mükəlləfiyyəti hesab 
edilən əkinçiliklə məşğul olmalı idilər. Bəzi hallarda isə tayfa torpaqları 
xəzinə hesabına müsadirə edilirdi. Belə hallarda həmin ərazidə yaşayan 
əhali torpaqların icarədarlarına çevrilirdilər. Nadir şahın aqrar siyasətinin bu 
istiqaməti əslində yarım köçəri həyat tərzini pozur, ölkə sahibi olan 
yarımköçəri tayfaları oturaq həyat tərzi xüsusiyyətlərinə alışdırır və yeni 
abad yaşayış məskənləri salınırdı.
XVIII əsrin 30-40-cı illərində Nadir şahın dövlət torpaqları fondunun 
artırılması tədbirlərindən biri də şəxsi mülklərin satın alınması idi.
Şah Sultan Hüseynin vaxtında verilmiş vəqf torpaqlarının çoxu dövlət 
torpaqları ilə məşğul olan idarələrə verilmişdi. Burada götürülən gəlir 
ordunun təminatına sərf olunmalı idi. Mənbələrin məlumatına əsasən vəqf 
əmlakının müsadirəsi xəzinəyə bir milyon tümən gəlir vermişdi. Nadir şahın 
vəqflə bağlı bu addımı ali şiə ruhanilərinin ciddi narazılığına səbəb 
olmuşdu.

---

22
1736-
cı ildə taxta oturduqdan sonra Nadir şah Səfəvi sarayında 
mövcud olan bir sıra vəzifələri—qullar ağası, etimad-əd-dövlə, qorçubaşı, 
eşik-ağası və s. vəzifələri ləğv etmişdi. Bu vəzifə sahiblərinin hər birinə 
xəzinədən tiyul şəklində böyük əyalətlər verilirdi. Vəzifələr ləğv edildiyindən 
həmin tiyul sahələri də ləğv olunaraq xəzinə torpaqlarına qatılmışdı.
Vilayət hakimlərinə, hərbi vəzifədə olanlara və dövlət məmurlarına 
xəzinədən müəyyən miqdarda pul və ya ərzaq şəklində məvacib ayrılması 
həmin adamların mərkəzi hakimiyyətdən asılı hala düşməsinə xidmət 
edirdi. 
Nadir şahın bu addımı feodal və dövlət məmurların özündən asılı 
hala düşmələrinə və mərkəzi hakimiyyəti müdafiə etmələrinə yönəlmişdi.