Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

miqyaslı sxem
şəklində 

---

aparılır. Belə sxemin nümunəsi şəkildə göstərilmişdir (
şəkil 6.1
). 
Hər bir YNH hadisə iştirakçılarının hərəkət xarakterini və hadisənin 
ağırlığını göstərən xüsusi simvollarla göstərilir. YNH-nin işarəsi üzərində hadisənin 
tarixi, sutkanın vaxtı, həmçinin qeydiyyat vərəqinin və жurnalda yazılma nömrəsi 
də göstərilə bilər.
Xətti qrafik və miqyaslı sxem həm yolların canlı müşahidəsi, həm də 
hərəkətin təşkilinin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər işlənməsi zamanı lazımi 
material rolunu oynayır. Yerinə yetirilən tədbirlərin səmərəliliyini müəyyən etmək 
üçün tədbirdən əvvəlki və sonrakı miqyaslı sxemlər müqayisə edilməlidir. 
Ən ağır nəticələrə malik YNH-nin sayını azaltmaq məqsədi ilə ən təhlükəli 
yerləri ləğv etdikdə belə bir məsələni aydınlaşdırmaq lazım gəlir: ocaqlardan 
hansının ağırlıq göstəricisi daha yüksəkdir. 
Şəkil 6.1 YNH-nin miqyaslı sxemi: 
- NV-nin hərəkət istiqamətləri; 
- piyadaların hərəkət istiqamətləri; 
- dayanmış nəqliyyat vasitəsi; 
- ölümlə nəticələnən YNH; 
- yaralanma ilə nəticələnən YNH; 
- maddi ziyanla nəticələnən YNH. 
 
Bu məqsədlə hələ 1938-ci ildə F. Reynqold hadisələrin “ağırlıq göstəricisini” 
müəyyən etmək üçün aşağıdakı düsturu təklif etmişdir: 
3
3
2
2
1
1
0
0
0
н
П
н
П
н
П
н
П
У
+
+
+
=
burada 
0
н
, 
1
н
, 
2
н
, 
3
н
-uyğun olaraq maddi ziyan, insanların yüngül 
yaralanması, ağır yaralanması və ölümü ilə nəticələnən YNH-nin sayıdır. 
1
=
0
П
; 
5
=
2
П
; 
70
=
2
П
;
130
=
3
П
- uyğun olaraq həmin hadisələrin ağırlıq əmsallarıdır. 

---

Reynqoldun düsturu hərəkət intensivliyini nəzərə almır və yolun müəyyən 
kiçik elementi (kəsişmə, körpü və s.) üçün nəzərdə tutulmuşdur. Əgər yolun 
müəyyən uzunluqlu sahəsi analiz edilirsə, onda, hesabat yolunun uzunluğu və 
hərəkət intensivliyi nəzərə alınmaqla xüsusi göstəricilərlə aparılmalıdır. 
Bu halda 
l
uzunluqlu və sutkalıq hərəkət intensivliyi 
а.с.
Н
olan yol sahəsi üçün 
təhlükəlilik göst əricisi 
/
У

aşağıdakı düsturla hesablanır: 
а.с.
i
i
/
Н
л
365
н
П
У



=


. 
Burada 
i
П
- baxılan qrup YNH üçün nəticənin ağırlıq əmsalı, 
i
н
-nəticənin 
ağırlığına görə baxılan qrupda YNH-nin sayıdır. 
Bu və ya digər YNH-nin nəticəsinin ağırlığını müəyyənləşdirməyin digər 
üsulu onlardan dəyən maddi ziyanın təyin edilməsidir. YNH nəticəsində itirilə bilən 
insan həyatını pulla tamamilə obyektiv surətdə qiymətləndirmək mümkün deyildir. 
Eyni zamanda hərəkətin düzgün təşkil olunmaması nəticəsində sərnişinlərin vaxt 
itkilərini qiymətləndirmək də çox çətindir. Bu sahədə aparılan ilk tədqiqatlara misal 
olaraq O.A. Divoçkin və V.A. Aksyonovun tədqiqatlarını (1965–1970-ci illər) gös-
tərmək olar. 
YNH nəticəsində yaranan maddi zərəri birbaşa və dolayı xərclərə ayırırlar. 
Birbaşa xərclər aşağıdakılardır: 
-tam yararsız hala salınmış və ya silinməsi lazım gələn NV-nin dəyəri; 
-məhv edilmiş və yararsız hala salınmış yükün dəyəri; 
-sındırılmış texniki nizamlama vasitələrinin dəyəri; 
-zədələnmiş NV-nin nəql edilməsi və bərpa olunması xərcləri; 
-yol qurğuları və avadanlıqlarının təmiri xərcləri; 
-tibbi müəssisələrin xəsarət almış adamlara tibbi yardım göstərməsi və 
müalicəsi xərcləri; 
-xəsarət almış adama əmək qabiliyyətini itirdiyi müddətdə verilən pul; 
-əlil olan adamlara və başçısını itirmiş ailələrə verilən pul yardımları və 
təqaüd. 
Qeyd etmək lazımdır ki, bu xərc maddələrinin sayı çox müxtəlif ola bilər. 
Dolayı xərcləri obyektiv surətdə müəyyən etmək çox çətindir. Yol hərəkətinin 
düzgün təşkil olunmaması nəticəsində dəyən maddi zərərin əsas tərkib elementləri 
aşağıdakılardır: 
-NV-nin vaxt itkiləri; 
-mühərrik boş reжimdə işlədikdə məcburi dayanmadan sonra sürətləndikdə, 
həmçinin “tıxac” zamanı aralıq ötürmələrdə kiçik sürətlə hərəkət etdikdə yanacaq 
məsrəfləri; 
-fərdi avtomobil sürücülərinin və ictimai nəqliyyatın sərnişinlərinin vaxt 
itkiləri; 
-nizamlanan yol ayrıcları qarşısında yol örtüyünün nisbətən çox yeyilməsi.