Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

 
 

---

138 
Nəsr əsərlərinin ifadəli oxusuna hazırlıq zamanı
şərti işarələrdən istifadə nümunəsi 
Fasilələrin müəyyənləşdirilməsi 
 
İfaçılıq vəzifəsi-
nin müəyyənləş-
dirilməsi 
Səsin tonu, 
tembri, oxuda 
intonasiyanın 
aldığı çalar 
İnsan dənizi 
/
sükut içində 
gözləyirdi. ⁄⁄ Varaz sözə başladı. ⁄⁄ 
Onun səsində ⁄ qəribə bir titrəyiş 
vardı. ⁄⁄ Hamı ⁄ cəbhələr yarmış bu 
qocaman sərkərdənin səsini 
eşidəndə ⁄ fəlakətin böyük 
olduğunu anladı. ⁄⁄ 
Varaz dedi: - Əziz 
övladarım! ⁄⁄ 
 
Bu qocanın sözlərinə 
diqqətlə qulaq asın! ⁄⁄ Müqəddəs 
Girdman ölkəsi I bizdən kömək 
istəyir. Odur, I yenə üstümüzə 
düşmən gılir. O, çox insafsız 
düşməndir, ⁄ çapıb-talayır, ⁄ vurub-
yıxır, ⁄ insaf deyəndə – qılınc çəkir, 
⁄ namus deyəndə – od yağdırır. ⁄⁄
Bilin ki, ⁄ üstümüzə ölüm gəlir. ⁄⁄
Mən də sizə son borcumu verməyə 
gəldim. ⁄⁄ Otuz ildə həmişə ölüm 
bizdən uzaq olubdur. ⁄⁄ Girdman adı 
gələndə hamı hörmətlə baş əyibdir. 
⁄⁄ Amma indi mən qocalmışam. ⁄⁄
Bu gün səhər ox süzdürüb qılınc 
çalmaq istədim, ⁄ əllərim titrədi. ⁄⁄
Sərkərdəniz kim olacaq? ⁄⁄
Göstərin. ⁄⁄ 
Gözlənilən fəla-
kətin insanlarda 
doğurduğu həyə-
canın çatdırılması 
Varazın Vətənin 
taleyi üçün 
narahatlığı, düş-
mənin amansız-
lığı, qəddarlığı 
barədə təsəvvür 
yaradılma 
Sı 
Aramla,
həyəcanla 
 
 
Həyəcanla, 
 qətiyyətlə
V sinifdə Mikayıl Rzaquluzadənin “Ana ürəyi, dağ çiçəyi” 
hekayəsi tədris olunur. Əsərin məzmununun öyrənilməsinə həsr olu-
nan dərsdə giriş sözü və ya müsahibəsindən sonra müəllimin nümu-
nəvi ifadəli oxusu dinlənilir. Sonra əsərin şagirdlər tərəfindən hissə-
hissə, fasilələrlə oxusu həyata keçirilir. Hər hissənin oxusundan 
sonra fasilədə tanış olmayan sözlərin mənası lüğətlərin köməyi ilə 
aydınlaşdırılır. Oxunmuş hissənin məzmunu üzrə sorğu aparılır, 

---

139 
hissəyə ad verilir. 
Mətn sonadək bu qayda ilə oxunduqdan sonra bütün əsərin 
məzmunu üzrə müsahibə aparılır, fəal şagirdlərin nağıletməsi (yığ-
cam, geniş və ya yaradıcı) dinlənilir. Hekayənin təhlili zamanı qeyd 
edilir ki, “Ana ürəyi, dağ çiçəyi
”
xalqımızın qəhrəman keçmişindən, 
oğuz igidlərinin vətənpərvərliyindən, xain düşmənlə mübarizəsin-
dən, ana məhəbbətinin qüdrətindən bəhs edir. Hekayədə vətənə 
bağlılıq, ana-övlad məhəbbəti, düşmənə qarşı mübarizə motivləri 
aparıcı yer tutur. Əsərin mərkəzində Buğac surəti durur. Buğac elin 
igid oğludur, ox atmaqda, at oynatmaqda onun tayı-bərabəri yoxdur. 
Eyni zamanda o, mərddir, ağıllıdır, tədbirlidir.
Buğacın el şənliyində göstərdiyi igidlik, döyüş meydanında 
gözü qızmış buğanı məğlub etməsi, insanları təhlükədən qurtarması 
ata-anasını, dostlarını sevindirir. Xanlar xanı Buğacın qəhrəman-
lığına alqış deyir, el ağsaqqalı Dədə Qorqud gəlib ona ad qoyur, 
xeyir-dua verir. Əsərdə düşmən qüvvələri Yasovulbaşı və onun 
dəstəsi təmsil edir. Xanlığı ələ keçirmək fikrinə düşən Yasovulbaşı 
öz niyyətinə çatmaq üçün Buğacı aradan götürmək istəyir. O, xanı 
inandırır ki, Buğac öz atasına xəyanət etmiş, onu öldürmək fikrinə 
düşmüşdür. Qoca xan düşmən hiyləsinə uyur, oğlunun ölümünə 
fərman verir. 
Uzun illər övlad həsrəti ilə yaşamış Anaxatun oğlu Buğacın 
qoçaqlığı, igidliyi ilə fəxr edir. Ana oğlunun ovdan gəlişini səbir-
sizliklə gözləyir. Lakin ovdan qayıdanların içində oğlunu görmə-
yəndə dərin bir sarsıntı içində Xandan soruşur: «Bağrım çatladı, 
xan, danışsana, söyləsənə, hanı mənim balam?.. Mən dik dağları 
dırnağımla parçalaram, balamı taparam! Azğın-coşğun selləri si-
nəmlə saxlaram, balamı alaram! İti dişli aslanları, canavarları diş-
lərimlə didərəm, parçalaram, mən balamı qurtararam!.. Odlu nə-
fəsim sönməyincə, bədənim yanıb külə dönməyincə mən balamdan 
dönmərəm, xan! Hanı mənim aslanım, hanı mənim Buğacım!» 
Buğac düşmən hiyləsinə aldanmış atasının ona qəsd edə bilə-
cəyini ağlına belə gətirmir. Onun öz atasına münasibəti, vətən, 
doğma yurd naminə canından keçməyə hazır olması, xainlərdən qi-
sas alması əsərdə təsirli bir dillə təsvir edilir.
Əsərin ideya-məzmunu dərindən mənimsənildikdən sonra ifa-

---

140 
dəli oxuya hazırlıqla bağlı iş aparılır. Şagirdlərə aşağıdakı nümu-
nədən istifadə edərək əsərdən seçdikləri hissənin ifadəli oxusuna 
hazırlaşmaq tapşırığı verilir: 
1. Seçdiyiniz hissədə fasilələrin yerini, məntiqi vurğulu sözləri, 
tonun alçalması və yüksəlməsini müəyyənləşdirin.
2. İfaçılıq vəzifəsini, oxunun sürətini, intonasiya boyasını mü-
əyyənləşdirin.