Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

Xüsusi təhlil. 
İfaçının qarşısında çox mürəkkəb, çətin vəzifə 
durur. O, müəllifin yazdıqlarını səslənən sözlə dinləyiciyə çatdır-
malı, bu zaman müəllif niyyətinin qavranılmasını, təsvir edilənlərə 
uyğun müvafiq ovqatın, emosional-obrazlı münasibətin yaradılma-
sına nail olmalıdır
.
 
İfaçı dinləyiciyə səslənən sözlə təsir etmək 
üçün əsərdə təsvir edilənlərin mahiyyətini, mətnaltı mənanı 
dərindən qavramalı, müəllifin hiss və düşüncələrini özünün-
1
Методика преподавания литературы. Под ред З.Рез. М., 1985, с. 161-162. 

---

133 
küləşdirməli, hadisələri, qəhrəmanların həyəcanlarını, hərəkət, 
davranış motivlərini, düşdükləri vəziyyəti təxəyyülündə canlan-
dırmalı, duyaraq yaşamağı bacarmalıdır
. 
Bu iş xüsusi təhlil 
zamanı həyata keçirilir
.
Bu zaman ifaçı yazıçının düşüncə və hislərinə, təsvir etdiyi 
həyata nüfuz edir, həyat hadisələrini, qəhrəmanların münasibət-
lərini, fakt və əhvalatları aydın şəkildə göz önündə canlandırır. O, 
əsərdə təsvir edilən hadisələri həyatla, öz şəxsi təcrübəsi ilə əlaqə-
ləndirərək təsvir edilənlər barədə aydın, dəqiq təsəvvürə malik 
olmalıdır. İfaçı özündə təsvir edilənlərə inam yaratmalı, özünü hadi-
sələrin iştirakçısı, şahidi kimi təsəvvür etməli, müəllifin, qəhrəman-
ların hiss və duyğularına nüfuz etməyi bacarmalıdır. 
Əsərin hər hissəsi, hər epizodu müəllif niyyətinin açılmasına, 
konkretləşməsinə xidmət etdiyi üçün xüsusi təhlil prosesində ifa-
çılıq vəzifəsinin müəyyənləşdirilməsinə zəmin yaradır.
İfaçılıq vəzifələrinin müəyyənləşdirilməsi. 
İfaçılıq vəzifələri-
nin müəyyənləşdirilməsi dedikdə ifadəli oxunun vəzifələrinin, əsas 
məqsədinin, dinləyicilərlə ünsiyyət növlərinin müəyyən edilməsi 
nəzərdə tutulur. Bu zaman ifaçı əsəri oxuyarkən dinləyicilərə nəyi, 
hansı məqsədlə çatdıracağını dəqiqləşdirir. 
Bədii əsəri dərk etmək – onun ideyasını, sənətkarın və ifaçının 
əsas vəzifəsini anlamaq deməkdir. Sənətkarın və ifaçının əsas 
vəzifəsi bir-biri ilə sıx əlaqəlidir. Əsərin ifadəli oxusunun əsasında 
müəllifin əsas niyyətinin aşkara çıxarılması və reallaşdırılması, səs-
lənən sözdə ifadə edilməsi durur.
1
“Hər romanda, hər əsərdə oxucu və tamaşaçı ilk növbədə 
sənətkarın başlıca fikrini, nə demək istədiyini, nəyi ifadə etdiyini 
axtarıb tapmaq istəyir”.
2
Əsərin ifadəli oxusuna hazırlıq zamanı mətn hissələrə ayrılmalı, 
hər hissədə qarşıya qoyulan ifaçılıq vəzifəsi müəyyənləşdirilməlidir. 
Bu hissələr adətən bir neçə abzasdan, bir-biri ilə ideya baxımından 
əlaqəli olan parçalardan ibarət olur. 
Dinləyiciyə sözlə fəal təsir göstərmək üçün əsərin oxusu 
1
С.Т.Никольская, А.В.Майоров, В.В.Осокин. Выразительное чтение. Ленин-
град, Просв., 1990, с.17. 
2
Выготский Л.С. Психология искусства. М., 1968, с. 118. 

---

134 
zamanı qarşıya qoyulan ifaçılıq vəzifəsi əvvəlcədən müəyyənləş-
dirilməli və onun reallaşdırılması üçün konkret fəaliyyət istiqaməti, 
görüləcək işlər dəqiqləşdirilməlidir.
 
İfaçı dəqiq bilməlidir ki, o, bu 
əsərin ifadəli oxusu zamanı hansı məqsədə nail olacaq, dinləyici-
lərdə hansı emosinal ovqat, hiss, həyəcan oyadacaqdır. İfaçılıq 
vəzifəsinin müəyyənləşdirilməsi dinləyicilərə hansı hislərin – qəzəb, 
nifrət, kədər, sevinc, qürur, vətənpərvərlik, qəhrəmanlıq, anaya 
məhəbbət və s. aşılanacağının və bunun necə həyata keçiriləcəyinin 
aydın dərk edilməsidir.