Biokimyo va molekulyar biologiya
Polipeptid zanjirning hosil bo‗lishini elongatsiyasi
Yüklə 7,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
14.9.1.3. Polipeptid zanjirning hosil bo‗lishini elongatsiyasi Initsiatsiya bosqichini nihoyasida ribosomaning P-joyida inisirlovchi formilmetionil-t-RNK joylashadi, A-joy esa bo‗shab, unda m-RNK ning keyingi kodoni joylashadi. Navbatdagi kodonga komplementar bo‗lgan aminoatsil-t-RNK yana A-joy bilan bog‗lanadi. Bu jarayon uchun bakteriyalarda GTF va ikkita EF-Tu va EFTs subbirliklardan tashkil topgan sitoplazmatik oqsil ‒ elongatsiya omili EF-Tni bo‗lishi talab qilinadi. Eukariotlarda esa bu elongatsiya omilini EF-1 sifatida belgilanadi. Bunda GTF gidrolizlanib, GDF va ortofosfat kislota hosil qiladi. Har safar maxsus t-RNK kodon-antikodon o‗zaro ta‘sirlanish jarayoni mavjudligi tufayli ―tanish‖ jarayoni uzluksiz ravishda amalga oshadi. Kodon-antikodon juftligining hosil bo‗lishi to‗g‗ri bo‗lgan taqdirda t-RNK ning konformatsiyasi o‗zgaradi. Uning yuza qismiga TYS ketma-ketligi chiqadi, u esa 16 S r-RNKda joylashgan SGAA ketma-ketligi bilan vodorod bog‗lari yordamida bog‗langan bo‗ladi. Shunday qilib, aminoatsil t-RNK ribosomaning A-joyiga joylashadi. Bundan keyin peptid bog‗ning hosil bo‗lishi yuz beradi. Ribosomaning 50S- subbirligida joylashgan peptidiltransferaza markazida formilmetionil qoldiqni A- joyida joylashgan aminokislotaning aminoguruhiga ko‗chirilishi yuz beradi (40- rasm). 301 40-rasm. Polipeptid zanjirning o‗sib borish bosqichlari . Ribosomaga kirgan yangi aminokislotaning aminoguruhini oldingi aminokislotani karboksil guruhi bilan o‗zaro ta‘sirlanishi natijasida peptid bog‗lanish hosil bo‗ladi. Bu reaksiya nukleofil o‗rnini olish (oldingi aminokislotaning t-RNK si tomonidan siljitib ajratish) mexanizmi orqali boradi va u ribosomaning 50 S-subbirligidagi oqsillardan biri bo‗lgan peptidiltransferaza fermenti ta‘sirida katalizlanadi. Peptid bog‗lanishning shakllanishi shu yo‗sinda sodir bo‗ladi. Keyin m-RNK ribosomasida bitta kodon orqali translokatsiyalanish (siljish) sodir bo‗ladi. Bu jarayon juda murakkab bo‗lib, uning sodir bo‗lishi uchun GTF elongatsiyaning ikkinchi omili EF-G (yoki eukariotlarda EF-2), shuningdek, GTFning gidrolizi tufayli ajraladigan energiya talab qilinadi. Bundan keyin translokatsiya natijasida bir triplet masofaga siljish yuz beradi. Bunda dipeptidil- RNK P joyga o‗tib, siljitib ajratilgan initsiator t-RNK ribosomaga o‗tadi. Keyingi aminoatsil t-RNK kirib kelishi tufayli butun sikl yana takrorlanadi. Bundan keyin m-RNK molekulasi joyidan siljiydi, uning kodonlaridagi ma‘lumot oqsil ―tiliga o‗tkaziladi‖. m-RNK dagi ma‘lumotlarning ―o‗qilishi‖ 5′---->3′ yo‗nalishida yuz beradi. Elongatsiya sikli ko‗p karra takrorlanadi, ya‘ni u polipeptid zanjirda nechta aminokislota qoldig‗i bo‗lsa, shuncha karra takrorlanadi. Elongatsiyaning tugashi |