Fizik-kimyoviy usullar. Ekstraksiyalanuvchi moddalarning turli–tuman hususiyatlari, ekstraksiyalashning turli
usullarini yaratilishiga va rivojlanishiga sabab bo‘ldi, bu usullar o‘simlik xom ashyosidan
nafaqat BFM ajratib olishda, balki modda aralashmalarini bir biridan ajratishda va individual
moddalarni qo‘shimcha moddalardan ajratishda qo‘llanib kelinmoqda.
Ekstraksiyalashning fizik usullari klassifikatsiyasi. Ko‘pincha bajarilishi oddiy va samarador fizik usullar qo‘llanadi:
- matseratsiya
- perkolyatsiya
Ekstraksiyalashning barcha mavjud usullari statik va dinamik usullarga
klassifikatsiyalanadi.
Ekstraksiyalashning statik usulida xom ashyoga vaqti-vaqti bilan ekstragent quyilib
turadi va ma’lum vaqt tindiriladi.
Ekstraksiyalashning dinamik usulida esa yoki ekstragentni yoki ekstragent va xom
ashyoni doimiy ravishda almashtirib turilishi ko‘zda tutiladi.
Ularni o‘z navbatida davriy usullarga bo‘linadi. Bir yoki bir necha bo‘lak xom ashyoni
ekstraksiyalash ma’lum vaqt oralig‘ida olib boriladi, ya’ni ektraksion apparatlarga xom
ashyoni uzatilishi (ekstragent va/yoki o‘simlik materiali) davriy amalga oshiriladi
Statik davriy usullarga quyidagilar kiradi:
− bir pog‘onali −
matseratsiya − va ko‘p pog‘onali −
rematseratsiya, davriy ajratib
olishli serkulyatsiya usuli (bu to‘g‘ridan−to‘g‘ri oqib chiquvchi ko‘p pog‘onali usuldir).
− ko‘p pog‘onali oqimga qarshi usul − davriy ajratib olishli
reperkolyatsiya. Dinamik davriy usullarga − bir pog‘onali −
perkolyatsiya va ko‘p pog‘onali −
tugallangan va tugallanmagan siklli
reperkolyatsiya usullari kiradi.
Dinamik usullar ichida ayniqsa uzluksiz (xom ashyoni uzluksiz uzatiladigan) − tug‘ri
oqib chiquvchi (ekstragent va material bir oqimda) va oqimga qarshi (ekstragent va o‘simlik
materialiga nisbatan faol oqim) usullar ajratib ko‘rsatiladi.
