Tayanch so`z va iboralar: Farovon iqtisodiyot, to`lashga tayyorlik, iste'molchilar
ortiqchaligi, xarajat ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi, samaradorlik, tenglik
VII BOB. ISTE`MOLCHI TANLOVI NAZARIYASI
9
Reja
7.1. Budjet chizig`i: iste’molchining qanday imkoniyatlari mavjud?
7.2. Tanlov: iste’molchi nimani xohlaydi
7.3.Optimallashtirish: iste’molchi nimani tanlaydi?
7.4. Uch qo`llanma
7.1. Budjet chizig`i: iste’molchining qanday imkoniyatlari mavjud?
Ko`p odamlar o`z ehtiyojlari soni va sifatini yaxshilashnga urinishadi –
ko`proq ta’tillar, qimmatroq mashina haydash yoki yaxshiroq restoranlarda
ovqatlanish va hokazo. Kishilar o`z xohishlaridan ko`ra kamroq sarflashni
istashadi chunki ularda kirim ta’siri borligi sababli xarjlari ham chegaralangan
bo`ladi. Biz iste’molchining tanlov nazariyasini kirim va chiqim orasidagi
mutanosiblikni tekshirish orqali boshlaymiz.
9
Ushbu bob G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics”
7 e.) kitobining XXI bobi asosida tayyorlangan.457-483 bet
88
Obyektlarni oddiy va sodda bo`lishini ko`zlab, biz iste’molchi xarid qilishi
mumkin bo`lgan faqat ikkita narsani olamiz: pitsa va Pepsi. Albatta, hayotda
kishilar minglab turdagi tovarlarni xarid qilishlari mumkin. Taxminimizcha,
iste’molchi tanlovi tushunchasining asosiy mazmunini o`zgartirmay turib sodda
tushuntirish uchun ikkita mahsulotni olish yetarli.Avvalo, pitsa va pepsiga bo`lgan
xarajat iste’molchi kirimining qancha qismini cheklab olishini ko`rib chiqamiz.
Taxminan iste’molchi kirimi oyiga 1000$ va uning hammasi Pepsi va pitsaga
ketadigan bo`lsin. Pepsi narxi 2$, pitsaniki 10$.
Rasm 1 dagi jadval iste'molchi sotib olishi mumkin bo`lgan pitsa va Pepsining
ko`plab kombinatsiyalarining ayrimlarini ko`rsatadi. Jadvalning birinchi qatori,
agar iste'mol pizzaga o`zining barcha daromadini sarflasa, u oy davomida 100 ta
pizza yeyishi, lekin u hech qancha Pepsi sotib olish mumkin emasligini ko`rsatadi.
Ikkinchi qatorga boshqa ehtimolni ko`rsatadi, iste'mol to`plami: 90 ta pitstsa va 50
pint pepsi. Va hokazo. Jadvaldagi har bir iste'mol to`plami aniq $ 1000 turadi.
Rasm 1dagi grafik iste'molchi tanlashi mumkin bo`lgan iste'mol to`plamlarni
ko`rsatadi. Vertikal o`q Pepsi pintlari sonini va gorizontal o`q pizza sonini
o`lchaydi. Bu rasmda uchta nuqta belgilangan. A nuqtada iste'molchi hech qancha
Pepsi sotib oladi va 100 pizza iste’mol qiladi. B nuqtada iste'molchi hech qancha
pizza sotib oladi va 500 pint Pepsi iste'mol qiladi. C nuqtada iste'molchi 50 pizza
va 250 pint Pepsi sotib oladi.
Aynan C nuqtada AB chizig`i o`rtasida iste'molchi teng sarflaydigan
nuqtadir, unda pizza va Pepsi miqdori ($ 500). Bu iste'molchi tanlashi mumkin
bo`lgan pizza va Pepsi ko`plab kombinatsiyalarning faqat uchtasidir. AB chizig`i
bo`yicha barcha nuqtalarni tanlash mumkin. Byudjet sig`imi deb nomlangan bu
chiziq, iste'molchi qurbi yetadigan iste'mol to`plamlarini ko`rsatadi. Bu holda, u
iste’molchi to`qnashadigan pizza va Pepsi o`rtasidagi tanlovni ko`rsatadi.Byudjet
sig`imi qiyaligi iste'molchi duch keladigan tanlov darajasini o`lchaydi. Eslatib
o`tamiz, bu ikki nuqta orasidagi chiziq vertikal masofa o`zgarishi gorizontal
masofa o`zgarishiga bo`lib hisoblanadi ( "muddatda o`sish"). A nuqtadan B
nuqtagacha vertikal masofa 500 pint bo`lgan, va gorizontal masofa 100 pitstsa
hisoblanadi. Shunday qilib, chiziqda 1 ta pizzaga 5 pint Pepsi to`g`ri keladi.
89
Birinchi jadval iste’molchining yuqorida aytib o`tilgan mahsulotlardan qay
usullarda xarid qilishi mumkinligini hisoblovchi kombinatsiyalardan biri
ko`rsatilgan. Birinchi jadval shuni ko`rsatadiki, agar iste’molchi hamma pulini
pitsaga sarflasa u 100 ta pitsa xarid qilishi va birorta ham Pepsi ololmasligi
mumkin. Ikkinchi qatorda boshqacha variant: 90 ta pitsa va 50 dona Pepsi, va
hokazo. Har bir chiqim summasi 1000$ni tashkil etadi.Birinchi jadvaldagi grafik
iste’molchi tanlashi mumkin bo`lgan “to`plam”larga misol bo`ladi. Vertical chiziq
Pepsining miqdorini o`lchasa, gorizontali esa pitsaning donasini ifodalamoqda.
Grafikda uchta nuqta keltirilgan. A nuqtada, iste’molchi faqat 100 ta pitsa oladi,
ammo Pepsi olmaydi, B nuqtada u pitsa xarid qilmaydi, lekin, 500 ta Pepsi sotib
oladi, A va B nuqtalarining o`rtasi bo`lmish C nuqtada iste’milchi har
ikkalasigayam teng ravishda 500 $ dan pul sarflashi tasvirlangan. Bunda u 50ta
pitsa va 250 ta Pepsi iste’mol qila oladi. Yuqorida aytib o`tilganlar ko`plab
kombinatsiyalardan uchtasi edi, xolos. A nuqtadanBnuqtagacha bo`lgan har bir
variant bizga to`g’ri kela oladi. Xarajatlar sig`imii deb ataluvchi ushbu chiziq bizga
iste’molchining qurbi yetadigan iste’mol “guruh”larini ko`rsatib beradi. Shu bilan
iste’molchi xarid qilishi mumkin bo`lgan Pepsi va pitsa miqdorlarini jadvallar
yordamida o`rganib chiqdik.
Budjet sig`imi egri chizig’i iste’molchining bir tovarning boshqasiga
nisbatan xarid qila olish imkoniyatini narxlar mutanosibligi orqali o`lchashda
ishlatiladi. A nuqtadan B nuqtagacha vertikal oraliq 500 ichimlik va gorizontal
masofa 100 ta pitsaga teng. Demak, beshta Pepsi bitta pitsaga to`g’ri kelmoqda.
(Aslida, budjet sig`imii egri chizig’i pasayganda, natija musbat son chiqadi. Lekin
biz manfiy ishorani chetlab o`tishimiz mumkin.)
Budjet taqchilligi bir mahsulot narxining boshqa bir mahsulot narxiga
90
taqqoslanishi orqali paydo bo`lgan taxminiy narxga teng ekanligini eslab qoling.
Pitsa Pepsidan besh marta qimmat, shuning uchun pitsa olish ehtimolligi Pepsiga
qaraganda besh marta past. Bozor ite’molchiga quyidagicha tanlovni taklif qila
oladi: bitta pitsaga beshta Pepsi.
7.2. Tanlov: iste’molchi nimani xohlaydi
Bu bo`limdagi maqsadimiz iste’molchi qanday qilib tanlov amalga oshirishini
o`rganish. Budjet sig`imi analizning bir qismidir: bu iste’molchining daromadiga
qarab qanday tovarlarga qurbi yetishining kombinatsiyasini ko`rsatadi.
Iste’molchining tanlovi nafaqat uning moliyaviy ahvoliga, balki, uning tanloviga
ham bog’liq. Shunday qilib, iste’molchi tanlovi bizning keying o`rganish
obyektimiz bo`ladi.
Tanlovni befarqlik chizig`i orqali ifodalash
Iste’molchining tanlovi unga Pepsi va pitsa kombinatsiyalaridan birini tanlash
imkonini beradi. Agar biz unga ikki turdagi variantni ko`rsatsak, u o`ziga
mosrog’ini tanlaydi. Agar ko`rsatilgan ikki variant unga teng ma’qul bo`lsa,
iste’molchi ikkkalasini ham birdek qabul qiladi.
Biz hozir iste’molchining budjet sig`imini grafik ko`rinishida tasvirlaymiz,
shuningdek, uning tanlovini ham grafikda ifodalashimiz mumkin. Buni befarqlik
egri chiziqlaridan foydalanib amalga oshiramiz. Befarqlik egri chizig`i
iste’molchini birdek xursand qila oladigan variantlarni taqdim etadi. Shu tufayli
befarqlik egri chizig`I doim iste’molchini qoniqtira oladigan takliflar kiritadi.
Ikkinchi chizma iste’molchining befarqlik egri chiziqlaridan ikkitasini o`zida
aks ettirgan. Ist’molchiga A, B va C kombinatsiyalar birdek maqbul yechim
chunki ularning hammasi deyarli bir xil. Shunisi aniqki, agar iste’molchining
pitsaga xohishi kamaysa, A nuqtadan B nuqtagacha bo`lgan variantlar uni birdek
xursand qilishga qodir. Agar pitsaga bo`lgan ehtiyoj yana kamaysa,B nuqtadan C
nuqtagacha Pepsi iste’moli yana ortadi va hokazo.
91
Befarqlik egri chizig`i iste’molchining xohishini bir-birini o`rnini bosuvchi
tovarlar majmui bilan ham qondira oladi. Bu chekli almashtiruv darajasi (MRS)
deyiladi. Yuqoridagi holatda chekli almashtiruv darajasinazariyasi bo`yicha
Pepsining nechtasi pitsaning bittasi o`rnini “egallay olishi”ni o`lchash mumkin.
Iste’molchining befarqlik egri chizig`i dek o`zgarmas bo`lmagani bilan chekli
almashtiruv darajasi befarqlik egri chizig`i bilan bir xil bo`lolmaydi.
Iste’molchining bir tovarni boshqasidan ortiq ko`rishi uning xohishidagi tovarlar
miqdoriga va iste’molchining ahvoliga ham bog’liq. Masalan iste’molchining pitsa
yoki Pepsi xarid qilishida uning och yoki chanqaganligiga, shuningdek, qancha
iste’mol qila olishiga qaraladi.
Iste’molchi barcha befarqlik egri chizig`ilardan birdek qoniqish hosil qiladi.
Ammo u ba’zilarini afzalroq ko`rishi ham mumkin. Chunki u kamroq chiqimni,
pastroq xarajatni afzal ko`rishi mumkin. 2-chizmada I
2
chiziqning istalgan
nuqtasidan I
1
chiziq yaxshiroqdir.
Iste’molchining befarqlik egri chizig`iuning nimani boshqalaridan afzal
ko`rishini ko`rsatib beradi. Shu tufayli biz biz befarqlik egri chizig`ini ikki turdagi
mahsulotlar variantini solishtirish uchun ishlatamiz. Masalan, D nuqta A ga
qaraganda ko`proq foydaliroqligi tufayli yaxshiroq deb qaralsin (aniqroq qilib
aytganda, D variat A ga qaraganda ikki hissa ko`p pitsa va Pepsi taklif qilsin).
Befarqlik egri chizig`i nazariyasiga ko`ra D nuqta C nuqtadan ham yaxshiroq
chunki u C ga qaraganda foydaliroq variantni taklif etmoqda. D nuqtanong C ga
qaraganda Pepsi taklifi kamroq bo`lishiga qaramay, unda iste’molchini avzal
ko`rishga undovchi pitsalar miqdori ko`pligi mavjud. Qaysi bir nuqtaning
foydaliroqligini o`rganaturib, biz befarqlik egri chizig`ilarni ham o`zaro
solishtirishimiz mumkin ekan.
Befarqlik egri chizig`ining to`rt xususiyati
Befarqlik egri chizig`i iste’molchining afzal deb bilgan variantlarini ko`rsatib
bera oladi. Biz befarqlik egri chizig`ining to`rtta afzalligini ko`rib chiqamiz:
Iste’molchi tanlovi
Iste’molchi tanlovi iste’molchining ehtiyojini
qondirishi uchun zarur bo’lgan Pepsi va Pitsani
xarid qilish kombinatsiyalarini ko’rsatib beradi.
Chunki iste’molchi tanlovi I
1
egri chiziqda
yuqori farq qiladi, I
2
egri chiziqda esa kamroq
farq
qilishini
ko’rsatib
beradi.
Chekli
almashtirish normasi iste’molchining 1 ta pitsa
o’rniga qancha pepsi xarid qila olishini
ko’rsatadi.
92
1. Yuqoriroq befarqlik egri chiziqlarini pastlariga qaraganda afzal
ko`rish.Odamlar odatda ko`proq tovarlar xarid qilishga odatlanishgan. Katta
hajmdagi eng munosib tanlov befarqlik egri chizig`ida o`z ifodasini topadi. 2-
chizmada keltirilgandek, yaxshiroq bo`lgan befarqlik egri chizig`i boshqalaridan
ko`ra ko`proq ijobiy “xarakterga ega”. Shuning uchun iste’molchi yaxshiroq
variantga ega bo`lishni xohlaydi.
2. Befarqlik egri chizig`i beqaror. Befarqlik egri chizig`i iste’molchining bir
variantdan boshqasini afzal ko`rganda o`zini namoyish etadi. Ko`pincha,
iste’molchiga ikkala mahsulot ham yoqadi. Shu sababli, agar birinchi mahsulot
miqdori kamaysa, iste’molchini xursand qilish uchun ikkinchisiniki ortadi. Shu
sababli, ko`pincha befarqlik egri chizig`i o`zgarib turadi.
3. Befarqlik egri chizig`I kesishmaydi. Buning rostligini ko`rish uchun,
tasavvur qiling 3-chizmada ikkita befarqlik egri chizig`ikesishgan bo`lsin. A
nuqta B nuqta kabi bir xil befarqlik egri chizig`i bo`lgani sababli, iste’molchini
birdek qoniqtiradi. Qo`shimchasiga, B nuqta ham C nuqta kabi bir xil befarqlik
egri chizig`i bo`lgani tufayli, C nuqta iste’molchini qoniqtira oladi. Ammo, bu
nazariya C nuqta ikkala turdagi mahsulotdan ko`proq hajmda taklif etishiga
qaramay, A va C nuqtalar iste’molchini birdek qoniqtira oladi degani.
Taxminimizga zid holatda iste’molchi har doim ikkala mahsulotdan ham
arzonroqqa ko`proq olishni afzal ko`radi. Shu tufayli befarqlik egri
chizig`ikesishmaydi.
Befarqlik egri chizig’ining kesishmasligi
Bunday
vaziyat
hech
qachon
sodir
bo’lmaydiganga o’xshaydi.
93
4. Befarqlik egri chizig`i bu ichki rozilikdir. Kishilar o`zlarida ortig’i bilan
bo`lgan mahsulotlarni kamroq bo`lganiga qaraganda sotib yuborishni ko`proq
xohlaydilar, shu paytda befarqlik egri chizig`i bu ichki rozilikdan kelib chiqadi.
Misol tariqasida 4-chizmani muhokama qilamiz. A nuqtada iste’molchida bir
nechta pitsa va ko`p miqdorda Pepsi borligi tufayli u och, ammo, umuman
chanqamagan. Iste’molchining bitta pitsaga oltita Pepsi almashtirishga ko`ndirish
mumkin: bitta pitsa = oltita Pepsi. Aksincha, B nuqtada iste’molchida kam Pepsi
va ko`p potsa mavjud. Shu tufayli u och emas ammo juda chanqagan. Bu yerda u
bitta Pepsiga bitta pitsa alishtirishga ham tayyor: bitta Pepsi = bitta pitsa. Xullas,
befarqlik egri chizig`ining ichki hissiyot orqali qabul qilinishi iste’molchining
qoniqib bo`lgan mahsulotlaridan voz kechishiga sababch bo`la oladi.
Befarqlik egri chizig`iikki eng yirik namunasi
Befarqlik egri chizig`i bizga iste’molchining bir tovarni ikkinchi biriga
alishtirmaslik xohishi haqida “ma’lumot beradi”. Bir mahsulot or’nini boshqasi
bosa olsa, befarqlik egri chizig`i tanlash osonlashadi, aks holat bo`lsa, aksincha,
qiyinlashadi. Buning to`g’riligini ko`rish uchun, bir holni ko`rib chiqamiz.
Mutloq o`rin bosuvchilar:
tasavvur qiling, kimdir sizga 10 sentlik tanga
bilan nikel bo`lagi to`plamini taklif qildi. Siz ushbu farqli narsalarni qanday
baholar edingiz?
Odatga ko`ra, siz ikkalasining ham pulga chaqsa bo`ladigan qiymati haqida
o`ylar ediniz. Agar shunday bo`lsa, siz to`plamdagi nikel va pulning qanchaligini
e’tiborga olmay ikkita nikel bo`lagini bitta o`n sentlik tangaga ayirboshlardingiz.
Sizning ushbu nikel va pul orasidagi o`rin bosish qiymatingiz ikkiga bir bo`lar edi.
Egiluvchan befarqlik egri
chiziqlari
Befarqlik egri chizig’I odatda
ichkariga
qayrilgan
bo’ladi.
Bunday shakl shuni nazarda
tutadiki,
chekli
almashtirish
normasi
(MRS)
iste’molchi
ehtiyoji bo’lgan ikkita tovarning
miqdori bilan bog’liq bo’ladi. A
nuqtada iste’molchi kamroq
pitsa va ko’proq pepsi iste’mol
qiladi.
94
Biz sizning befarqlik egri chizig`iingiz ya’ni nikel va pul o`rtasidagi afzal
ko`rish sig`imingizni 5-chizmada aks ettirib beramiz. O`rin bosish qobilyati
o`zgarmas bo`lgani sabab, befarqlik egri chizig`ito`g’ri chiziq vazifasini o`taydi.
Bu to`g’ri befarqlik egri chizig`i tufayli yuqoridagi ikki Tovar bir-birining o`rnini
mukammal bosa oladi.
Mutloq bir-birini to`ldiruvchilar:
Tasavur qiling, kimdir sizga oyoq
kiyimlar to`plamini tavsiya etdi. Ularning ba’zilari oyog’ingizga mos tushdi,
ba’zilari esa yo`q. Siz ularni qanday baholar edingiz? Bu vaziyatda siz, albatta,
o`lchami mos kelganlarga e’tibor qaratsiz. Boshqa so`z bilan aytganda, siz faqat
tanlab olgan oyoq kiyimlaringiz ustidan “hukm chiqararasiz”. Beshta chap va
yettita o`ng poy oyoq kiyimidan faqat beshta juftlik olishingiz mumkin.
Agar chap jufti bo`lmasa, itta o`ng oyoq kiyimni olganning foydasi yo`q. biz chap
va o`ng oyoq kiyimlarining befarqlik egri chizig`iga qanday mos kelishini 5-b
chizmada tasvirlaymiz. Bu yerda 5 ta o`ng va 5 ta chap oyoq kiyimlari 5 ta o`ng va
7 ta chap hamda 5 ta chap va 7 ta o`ng oyoq kiyimlari bilan teng rol o`taydi.
Shuning uchun befarqlik egri chizig`ito`g’ri chiziqlardir. To`g’ri chiziqli befarqlik
egri chizig`ilar holatiga ko`ra biz ikki xil variant bir-birining o`rnini to`la bosa
oladi deyishimiz mumkin. Haqiqiy hayotda, albatta, na mukammal o`rin bosa oladi
(nikel va sent pullar kabi) va na mukammal bir-birini to`ldiradi(o`ng va chap oyoq
kiyimlari kabi). Odatda, befarqlik egri chizig`iichki xohishdan kelib chiqadi,
to`g’ri chiziq kabi bir xil bo`lavermaydi.
7.3.Optimallashtirish: iste’molchi nimani tanlaydi?
Bu bobning ham maqsadi iste’molchi qanday qilib tanlov amalga oshirishini
tushuntirish hisoblanadi. Bizda analiz ushun ikki muhim manbaa mavjud:
Qachonki ikkita tovar xuddi 5 sentlik tanga bilan 10 sentlik tanga kabi
bir-birining o’rnini oson egallasa, befarqlik egri chizig’I to’g’ri chiziq
bo’ladi (a). Qachonki ikkita mahsulot chap va o’ng oyoq kiyimlari kabi
bir-biriga kuchli bog’langan bo’lsa, befarqlik egri chizig’I to’g’ri buchak
ostida bo’ladi (b).
95
iste’molchining moliyaviy ahvoli (u qancha pul sarflay oladi) va iste’molchining
xohishlari (u nimaga pulini sarflaydi). Endi biz ushbu ikki qismni birlashtirib,
iste’molchining nima xarid qilish haqidagi qarorini tahlil qilamiz.
Iste’molchining eng qulay tanlovi
O`zimizning qadrdon Pepsi va pitsamizni yana bir marotaba “davraga taklif
etamiz”. Iste’molchi o`zi uchun eng yaxshi bo`lgan Pepsi va pitsa xaridi variantiga
to`xtashi mimkin – bu uning eng so`ngi tanlovi bo`ladi. Ammo, iste’molchi o`z
budjet sig`imiiga ham qarashi kerak. Chunki bu uning yagona moliyaviy o`lchov
manbaasi hisoblanadi.
Oltinchi chizma iste’molchining budjet sig`imii va befarqlik egri chizig`i
variantlaridan uchtasi tasvirlangan. Iste’molchi yetishishi mumkin bo`lgan eng
befarqlik egri chizig`i variant bu chizmada uning budjet sig`imiiga tekkan nuqtadir
(asimptota o`qi). Budjet sig`imii va befarqlik egri chizig`i kesishgan nuqta optimal
nuqta deyiladi. Iste’molchi A nuqtani afzal ko`rishi mumkin, ammo, budjet
taqchilligi bois u nuqtag “chiqa olmaydi”. Iste’molchi B nuqtani ham tanlashi
mumkin, bu nuqtada befarqlik egri chizig`imavjudm lekin bu nuqta uni
qoniqtirmaydi. Optimal nuqta Pepsi va pitsaning eng zo`r kombinatsiyasi mavjud
bo`lgan nuqta hisoblanadi.
Eslab qoling: optimal nuqtada befarqlik egri chizig`I va budjet sig`imiteng
bo`ladi. Biz befarqlik egri chizig`ini urinma, budjet sig`imini o`zgarmas deb
olamiz. Urinish nuqtasi Pepsi va pitsa o`rtasida ham budjet tomonidan, ham
qoniqish tomonidan eng befarqlik egri chizig`i. Xullas, iste’molchi ikki xil tovarni
tanlaydi, shuning uchun befarqlik egri chizig`i nisbiy qiymatga ega bo`ladi.
Yettinchi bo`limda biz bozor narxlari iste’molchining mahsulotlarga
munosabatini ko`rib o`tgan edik. Iste’molchi tanlovini tekshirish ba’zi
xulosalarning aslida boshqachaligini ko`rsatmoqda. Tanlovni amalga oshirishda
iste’molchi narxlarni ko`rib chiqadi songra, befarqlik egri chizig`ibilan nisbiy narx
to`g’ri keladigan optimal variantni tanlaydi. Nisbiy narx bu bozor sotishiga,
Iste’molchi uchun optimal nuqta
Iste’molchi yuqori befarqlikka ega bo’lgan budjet
chizig’idagi nuqtani tanlaydi. Bu optimal nuqtada
chekli almashtirish normasi ikkita mahsulotning
bir-biriga aloqador narxiga teng bo’ladi. Bu
yerda yuqori befarqlikka I
2
grafikda tasvirlangan
iste’molchi erishadi. Iste’molchi I
3
befarqlik egri
chizig’idagi A nuqtani tanlasa, bunday
miqdordagi pepsi va pitsani sotib olishga qurbi
yetmaydi.
96
iste’molchi esa xarid qilishiga mos bo`lgan narx hisoblanadi. Iste’molchining
budjeti optimal qiymatida bozorning narx taklifi va iste’molchi sig`imi teng
bo`ladi. Iste’molchi budjet optimali tufayli bozor narxlari iste’molchi xarid qila
olishi mumkin bo`lgan tovarlar sonini cheklaydi.
Iste’molchi daromadining o`zgarishi uning tanloviga qanday ta’sir
ko`rsatadi?
Yuqorida biz iste’molchi qanday qilib talov amalga oshirishi haqida
gaplashdik, keling endi ushbu tanlovga uning oylik kirimi qanday ta’sir
ko`rstishini muhokama qilamiz. Aniqlikka erishish uchun, tasavvur qiling,
iste’molchi kirimi o`sib bormoqda. Yirikroq daromad evaziga, iste’molchi ikkala
tovar (Pepsi va pitsa)dan ko`proq xarid qila oladi. Kirimdagi o`sish 7-chizmada
ko`rsatilgandek, tashqi tomondan budjet sig`imini siljitadi.
Ikki tovarning nisbiy narxi hali o`zgarmaganligi sababli, yangi budjet sig`imi
birinchisidek haliyam o`zgarmagan. Bu yerda kirimning ortishi budjet sig`imining
parallel ko`chishiga olib keladi.
Kengaygan budjet sig`imi iste’molchiga ko`proq Pepsi va pitsa xaridiga
imkon beradi, ya’ni bu yirikroq befarqlik egri chizig`i degani. Budjet holati va
iste’molchining befarqlik egri chizig`ilati orasidan eng ma’qul deb topgani uning
optimal tanlovini “ilk optimal”dan “yangi optimal”ga siljitadi.
Eslab qoling, 7-chizmada iste’molchi o`zi uchun ko`proq Pepsi va pitsa
tanlaydi. Kirimning ko`payishiga iste’molning ortishi mantiqiy javob bo`la
olmasada, bu vaziyatda eng mos holat ko`proq pitsa va Pepsi deb baholanadi.
Dostları ilə paylaş: |