Taklifning narx elastikligini hisoblash
Biz taklifning narx elastikligi haqida boshlang`ich ma’lumotga ega bo`ldik,
endi chuqurroq yondashamiz. Taklifning narx elastikligi taklif miqdorining
foizdagi o`zgarishini narxning foizdagi o`zgarishiga nisbati shaklida hisoblanadi,
ya’ni:
Taklifning narx elastikligi =
.
Misol uchun, faraz qiling 1 qadoq sut narxi 2.85$ dan 3.15$ ga ko`tarilishi
sutchi fermerlarning mahsuloti ko`payishiga sabab bo`ladi, oyiga 9000 qadoqdan
11000 ga qadoqqa.
Narxning foizdagi o`zgarishi=(3.15-2.85)/((2.85+3.15)/2)*100=10%
Taklifning foizdagi o`zgarishi=(11000-9000)/((11000+9000)/2)*100=20%
Bu vaziyatda taklifning narx elastikligi= ga teng. Bu ko`rsatkich taklif
miqdori narxga nisbatan 2 marta o`zgarganini bildiradi.
Taklif egri chizigining turlari
Taklifning narx elastikligi narxga taklif miqdorining mazmunini ifodalagani
sababli bu taklif egri chizig’ining ko`rinishida aks etadi. 5- tasvir 5 holatni
korsatadi. A panelda korsatilgandek, chetdagi 0 elastiklikda taklif butunlay
noelastikdir va taklif egri chizigi esa vertical. Bu holatda, taminlangan miqdor
narxdan qatiy nazar bir xil. Elastiklik o`sganda , taklif egri chizigi tekislanib
boradi, qaysiki, shuni korsatadiki, taminlangan miqdor narxda o`zgarishiga
ko`proq masuldir. Qarshisidagi chetda, e panelda korsatilgandek, taklif butunlay
elastic. Bu taklifning narx elastikligi cheksizlikka intilganda va taklif egri chizigi
gorizantal bolganda sodir boladi. Narxdagi bir oz o`zgarish miqdorning katta
ko`lamda o`zgarishiga olib keladi.
55
Bazi bozorlarda taklif elastikligi bir xil bo`lmaydi va taklif chizig’I bo`yicha farq
qiladi. 6-shakl mahsulot uchun cheklangan miqdorga ega bo`lgan zavodlarga
firmalarning sanoat uchun maxsus holatini ko`rsatadi. Taklif qilinayotgan
qiymatning past darajasi uchun taklif elastikligi baland va bubunga mos ravishda
firmalar narx o`zgarishi bilan javob beradi. Bu holatda firmalar
foydalanilmayotgan
tovarlar
uchun
qiymatni
belgilaydi.
Masalan
foydalanilmayotgan o`simlik va jihozlar Butun kun va kunning qismi mobaynida.
Bu foydalanilmayotgan miqdordan foydalanila boshlaganda narxdagi kichik o`sish
RASM
2. … taklif hajmini o’zgartirmaydi
1.Narx
ko’tarilishi
1.Narx ning
22 % ga
ko’tarilishi
2. … taklif hajmini 10 % ga oshiradi
1.Narx ning
22 % ga
ko’tarilishi
2. … taklif hajmini 22 % ga oshiradi
1.Narx ning
22 % ga
ko’tarilishi
2. … taklif hajmini 67 % ga oshiradi
3.Narx 4$ dan past bo’lsa
taklif hajmi 0
2.Narx 4$ bo’lsa
ishlab chiqaruvchilar
taklif qiladilar
1.Narx 4$ dan
yuqori bo’lsa
taklif cheksiz
(a) Mutloq noelastik taklif: Elastiklikk 0 ga teng
(b) Noelastik talab: Elastiklikk 0 ga teng
Narx
Miqdor
Narx
Miqdor
Narx
Miqdor
Narx
Miqdor
Narx
Miqdor
Taklifning narx elastikligi taklif egri chizig’ining tik yoki yotiq bo’lishini belgilab beradi.
E’tibor berish kerakki, barcha foiz o’zgarishlari o’rta nuqta usulidan foydalanilgan holda
hisoblaniladi
56
firma uchun foydali bo`ladi. Bir miqdor to`liq foydalanib bo`lingachqo`shimcha
mahsulot birligini oshirish yangi o`simliklar yetishtirishni talab qiladi. Bu
qo`shimcha xarajatlarni tajribadan o`tkazishga firmani ko`ndirish uchun narx katta
miqdorda o`sishi zarur va shuningek taklif deyarli elastik bo`lmasligi zarur.
6-shakl bu voqeaning raqamli misolini namoyish etadi. Narx 3$dan 4 $ ga
oshganda (o`rtanuqta metodiga ko`ra 29% o`sish), taklif qilinadigan miqdor 100
dan 200 ga o`shadi(67% o`sish). Taklif qilinadigan miqdor ko`proq nisbatda
o`zgarganligi uchun, taklif chizig’i 1ga qaraganga ko`proq elastik. Farqlash uchun
narx 12$ dan 15$ga o`sganda (22 foiz o`sish), taklif qilinadigan miqdor 500 dan
525ga o`sadi(5 % o`sish). Bu holatda taklif qilinadigan narxga qaraganda kamroq
nisbatda ko`chadi, shuningdek elastiklik 1 ga nisbatan kamroq.
4.3. Talab , taklif va elastiklikning uch ko`rinishi
Fermerlik uchun yaxshi xabar fermerlar uchun yomon xabar bo`lishi mumkinmi?
Nima uchun OPEC yoqilg’ining narxini baland saqlab tura olmadi? Dorilar ta’qiqi
o`sadimi yoki dorilarga bog’liq jinoyatlar kamayadimi? Avvaliga bu savollar oson
tuyulishi mumkin.
Fermer xo`jaligidagi yaxshi xabar fermer uchun yomon xabar bo`la oladimi?
Tasavvur qiling siz bug`doy yetishtiradigan fermersiz. Sizning barcha
daromadingiz bug`doyni sotishdan kelishi sababli, siz yeringizni iloji boricha
unumdorligini oshirishga ko`proq harakat qilasiz. Ob-havo va turoq holatini
kuzatasiz, daladagi zararkunanda va kasalliklarni yo`qotasiz va ilg`or
texnologiyalardan foydalanasiz. Siz bilasiz qancha ko`p bug`doy yetishtirsangiz,
shuncha ko`p hosil olasiz va sizning daromadingiz ko`proq bo`ladi hamda turmush
tarzingiz yaxshilanadi.
Bir kuni, Kanzas davlat universiteti olimlari muhim kashfiyot qilishganligini
e’lon qilishdi. Universitetning agronomlik bo`limi tadqiqotchilari fermerlar har bir
akrdan(0.4 gektar) oladigan bug`doydan 20 % ko`p hosil beradigan yangi bug`doy
RASM
Elastiklik 1
dan katta
Elastiklik 1
dan kichik
Qanday qilib taklifning narx elastikligi farq qilishi
mumkin
Firmalarda mahsulot uchun maksimum miqdorda
qiymat mavjud bo’lganligi uchun , taklif elastikligi taklif
qilingan miqdorning eng past darajasida juda baland
va eng yuqori darajasida juda past bo’lishi mumkin. Bu
yerda, narxning 3$ dan 4$ga o’sishi taklif qilinadigan
miqdorni 100 dan 200 ga oshiradi.taklif qilinadigan
miqdorda 67% o’sish(o’rta nuqta metodidan foydalanib
hisoblangan) narxdagi 29 foiz o’sishdan kattaroq, taklif
chizig’I bu holatda elastik. Ammo,narx 12$ dan 15$ ga
o’sganda taklif qilinadigan miqdor500 dan 525ga
oshadi. Chunki taklif qilinadigan miqdorning 5% o’sishi
narxdagi 22 foiz o’sishdan kichikroq va taklif chizig’I bu
holatda noelastik.
Miqdor
Narx
57
navini kashf qilishdi. Bu xabarga qanday munosabat bildirasiz?Bu kashfiyot siz
uchun yaxshimi yoki yomon?
Bu savollarga 3 ta qadamda javob beramiz. Birinchi, biz talab yoki taklif
egri chizig`i siljigan yoki siljimaganligini tekshiramiz.Ikkinchi, biz egri chiziq
qaysi tomonga siljiganini hisoblaymiz.Uchinchi, biz bozor muvozanati qanday
o`zgarganligini ko`rish uchun talab-taklif chizmasidan foydalanamiz.
Bu holatda kashfiyot taklif egri chizig`iga ta’sir qiladi. Chunki yangi nav
hosildorlikni oshiradi va endi fermerlar istalgan berilgan narxda ko`proq bug`doy
yetishtirishni xohlashadi. Boshqacha qilib aytganda taklif egri chizig`i o`ng
tomonga suriladi. Talab egri chizig`io`zgarmaydi, chunki iste’molchilarning
berilgan narxda bug`doy mahsulotlarini sotib olishga bo`lgan istaklariga yangi
navning ta’siri yo`q. 7-chizmada bunday o`zgarish tasvirlangan. Taklif S
1
dan S
2
ga
siljiganda,sotilgan bug`doy soni 100 dan 110 ga ko`tarilgan, narx esa 3$ dan 2$ ga
tushgan.
Kashfiyot fermerga ijobiy ta’sir qildimi? Birinchi navbatda, fermerning
umumiy daromadiga nima bo`lganligini hisoblaymiz. Fermerning umumiy
daromadi PxQ, narxni bug`doy soniga ko`paytiramiz. Kashfiyot fermerga 2 yo`l
bilan ta’sir qild. Yangi nav fermerga ko`p bug`doy yetishtirishni ta’minlaydi(Q-
soni oshadi), lekin endi har bir boshoq past narxda sotiladi(P-narx tushadi).
Umumiy daromad oshadimi yoki oshmaydimi bu talabning elastikligiga
bog`liq. Amaliyotda, bug`doy kabi asosiy oziq-ovqatlarga bo`lgan talab elastik
emas, chunki bular nisbatan arzon va o`rnini bosadiganlari juda kam. 7-chizmadagi
kabi talab elastikbo`lmaganida, narxlarning tushishi daromadning kamayishiga olib
keladi. Chizmadan ko`rinib turibdiki daromad 300 dan 220 ga tushgan. Shunday
qilib, yangi navning kashf qilinishi fermerlarning daromadi kamayishiga olib
keladi.
RASM
2é… narxni
pasayishini
boshlab beradi
Bug’doy
narxi
Bug’do˜
hajmi
1. Talab noelastik bo’lsa,
taklif hajmining ortishi
3. … va mos ravishda sothlgan mahsulot
miqdorini ozgina oshiradi. Natijada
umumiy daromad 300 $ dan 200 $ ga
pasayadi
Bug’doy bozorida taklif hajminin7 ortishi
Taklif S
1
dan S
2
ga siljiganda,sotilgan
bug`doy soni 1ó0 dan 110 ga
ko`tarilgan, narx esa 3$ dan 2$ ga
tushgan.
ChizmaÝan ko`rinib turibdiki daromad
300 dan 220 ga tushgan. Shunday qilib,
yangi
navning
kashf
qilinishi
fermerlarning daromadi kamayishiga olib
keladi.
58
Agar fermerlarga bu kashfiyot yomon ta’sir qilsa, kimdir qiziqishi mumkin
nega ular buni qabul qilishadi.Javob raqobatbardosh bozor qanday ishlashiga borib
taqaladi. Chunki har bir fermer bug`doy bozorining kichik bo`lagi, u bug`doyni
berilgan narxda oladi. Istalgan berilgan narx uchun, yangi navdan foydalanish va
ko`proq bug`doy sotish yaxshiroq. Lekin buni hamma fermerlar qilsa, bug`doy
taklif oshadi, narxi esa tushadi va fermerlarga aks ta’sir qiladi.
Garchi bu misol gipoyezadek ko`rinse ham, o`tgan asr mobaynida Qo`shma
Shtatlar iqtisodiyotidagi asosiy o`zgarishlarni tushunishga bu misol yordam beradi.
200 yil oldin ko`plab Amerikaliklar fermalarda yashashgan. Ferma metodlari
haqidagi bilimlar oddiy bo`lgan. Ko`plab Amerikaliklar aholini boqadigan oziq-
ovqatni ishlab chiqaradigan fermer bo`lishga to`g`ri kelgan.
Vaqt o`tgan sari, fermerchilik texnologiyasidagi yuksalish har bir fermer ishlab
chiqara oladigan mahsulotning miqdorini oshirishga olib keldi. Noelastik talab
bilan birgalikda oziq-ovqat taklifidagi o`sish fermerchilikdagi umumiy
daromadning tushushiga sabab bo`ldi. Bu esa odamlarni fermerchilik sohasidan
chiqib ketishiga olib keldi.
Bir necha raqamlar bu tarixiy o`zgarishning ko`lamini ko`rsatadi. 1950-yilda
Qo`shma Shtatlarda 10 million aholi fermerchilikda band bo`lgan, bu ishchi
kuchining 17 % ini tashkil qiladi. Hozir esa 3 millionga yaqin aholi bu sohada
faoliyat ko`rsatadi, bu ishchi kuchining 2 % ini tashkil etadi. Bu o`zgarish
fermerchilikdagi samaradorlik bilan mos tushadi: fermerlar soninidagi 70 %
pasayishga qaramasdan, hozir fermalar 1950-yilga nisbatan 2 barobar ko`proq
hosil bermoqda.
Qishloq xo`jaligi mahsulotlari uchun bozorning bunday analizi ijtimoiy
siyosat paradoksini tushunishga yordam beradi: Ma’lum qishloq xo`jaligi dasturlari
fermerlarning barcha yerlariga ekin ekmaslikni majburlash orqali ularga yordam
berishga harakat qiladi. Dasturlarning maqsadi qishloq xo`jaligi mahsulotlari
taklifini qisqartirish va narxni ko`tarish. Ularning mahsulotlari uchun
elastikbo`lmagan talab bilan ular bozorga kamroq hosil bilan chiqishsa, fermerlar
ko`proq daromad oladilar. Hech qaysi bir fermer o`z yerini tashlab qo`ymaydi,
chunki ular berilgandek bozor narxini olishadi. Lekin buni barcha fermerlar
birgalikda qilishsa, har bir fermer uchun yaxshiroq bo`ladi.
Qishloq xo`jaligi texnologiyasining yoki siyosatining ta’sirini tahlil
qilinganda, shuni yodda tutish kerakki fermerlar uchun yaxshi bo`lgan narsa butun
jamiyat uchun yaxshi emas. Qishloq xo`jaligi texnologiyasidagi rivojlanish
fermerlarga yomon bo`la oladi, chunki bu ularni keraksizga chiqarib qo`yadi, lekin
oziq-ovqat mahsulotlariga kam to`laydigan iste’molchilar uchun esa bu yaxshi.
Agar siyosat qishloq xo`jaligi mahsulotlarining taklifini qisqartirishga yo`naltirilsa,
bu iste’molchi xarajatlariga aks ta’sir etadi.
59
Nega opek neftning yuqori narxini ushlab turishda muvaffaqiyatsizlikka
uchradi?
O`tgan bir necha o`n yillik mobaynida jahon iqtisodiyoti uchun eng ko`p
putur yetkazadigan hodisalar neft bozorida vujudga kelmoqda. 1970-yilda neft
eksport qiluvchi davlatlar tashkiloti (OPEK) a’zolari daromadni ko`paytirish
maqsadida neftning jahon narxini oshirishga qaror qilishdi. Bu maqsadga ular
birgalikda neft miqdorini qisqartirish orqali erishishdi. 1973-yildan 1974-yilgacha
neftning narxi 50 % dan yuqoriroqqa ko`tarildi. Bir necha yildan so`ng, OPEK bu
ishni yana bir amalga oshirdi. 1979-yildan 1981-yilgacha neft narxi qariyb ikka
barobar ko`tarildi.
Biroq OPEK yuqori narxni ushlab turishni qiyin deb topdi.1982-yildan
1985-yilgacha neftning narxi yiliga 10% dan pasaydi. Tez orada esa OPEK
davlatlari o`rtasida qoniqmaslik va tartibsizlik keng yoyildi. 1986-yilda OPEK
a’zolari o`rtasidagi hamkorlik butunlay sindi va neftning narxi 45% ga keskin
pasaydi. 1990-yilda neftning narxi 1970-yildagi narx bilan bir xil edi va 90-yillarda
uning narxi deyarli o`zgarmadi( XXI asrning 1-o`n yilligida neftning narxi yana
oshdi, lekin OPEK uni kamaytirganidan emas, balki neftga bo`lgan talab
oshganligidan va Xitoy iqtisodiyoti shiddat bilan ko`tarilayotganidan).
1970-1980-yillardagi OPEK hodisasi qisqa muddatda va uzoq muddatda
talab va taklif qanday harakatlanishini ko`rsatadi. Qisqa muddatda neftga bo`lgan
talab va taklif nisbatan elastik emas. Taklif elastik emas, chunki ma’lum neft
zaxiralari va neft qazib chiqarish hajmi tez o`zgarmaydi. Talab ham elastik emas,
chunki sotib olish narxdagi o`zgarishlarga tez javob qaytarmaydi. Demak, 8-
chizmada ko`rsatilganidek, qisqa muddatdagi taklif talab tik qiya holda turadi.
Taklif S
1
dan S
2
ga o`zgarganda, P
1
dan P
2
ga narxning ko`tarilishi katta bo`ladi.
Uzoq muddatda vaziyat ancha farqlidir. Uzoq vaqt mobaynida, OPEK dan
tashqari neft ishlab chiqaruvchilar yuqori narxlarga javoban neft tadqiqotlarini
ko`paytiradilar va ishlab chiqarishning yangi kuchlarini barpo etishadi.
Istemolchilar esa tejashga harakat qilishadi, masalan eski samarasiz mashinani
yangisiga almashtirishadi. Demak, 8-chizmada ko`rsatilganidek, uzoq muddatli
talab va taklif egri chizig`ielastik hisoblanadi. Uzoq muddatda taklif egri
chizig`ining S
1
dan S
2
ga o`zgarishi narxning ozgina ko`tarilishiga sabab bo`ladi.
60
Bu tahlil nega faqatgina qisqa vaqt mobaynida OPEK neftning yuqori
narxini ushlab turishga erishganini ko`rsatadi. OPEK mamlakatlari neft ishlab
chiqarishni qisqartirishga kelishishganda, ular taklif egri chizig`ini chap tomonga
surishdi. OPEK mamlakatlarining har bir kam neft sotganligiga qaramasdan, ular
narxni ko`tarib daromadlarini ham qisqa vaqtda oshirishdi. Uzoq muddatda esa,
talab va taklif elastik bo`lganda, taklifning bir xil kamayishi taklig egri chizig`ini
gorizontal tomonga surdi va narxda biroz o`sish kuzatildi. Shunday qilib, uzoq
muddatda taklifni qisqartirish kamroq foyda keltiradi. Kartel uzoq muddatdan
ko`ra qisqa muddatda narxni oshirish oson ekanligini o`rgandi.
Giyohvand moddalarni taqiqlash unga doir jinoyatlar sonini oshiradimi yoki
kamaytiradimi?
Jamiyatimiz duch kelayotgan muammolardan biri – bu geroin, kokain kabi
giyohvand moddalardan foydalanish. Bu moddalarning ko`plab salbiy ta’siri
mavjud. Biri shuki, giyohvand moddaga bog`lanib qolish odamlarning va ularning
oilasining hayoti barbod bo`lishiga olib keladi. Boshqa tomondan esa pul topish
maqsadida giyohvand odam o`g`irlikka va boshqa jinoyatlarga qo`l
uradi.Noqonuniy moddalardan foydalanishni cheklash maqsadida Qo`shma
Shtatlar hukumati mamlakatga givohvand moddalarning oqimini qisqartirish uchun
har yili milliard dollar mablag` ajratadi. Talab va taklif mexanizmlaridan
foydalangan holda bu narkotik moddalarni to`xtatish siyosatini tekshiramiz.
RASM
Neft hajmi
Neft narxi
1. Qisqa m}ddatli davrda, talab
va tafli noelastik bo’lganda taklif
siljis%i
2 … narxni
keskin o’sishini
boshlab beradi
2 … narxni
seki~ o’sishini
boshlab beradi
1. Uzoq muddatli
davrda, talab va t@fli
noelastik bo’lganda
taklif siljishi…
Neft narxi
Neft haj
Neftga talab pasayganda, bunga javob berish ma’lum bir
vaqt>talab qiladi. Qisqa muddatli davrda, (a) panelda talab
va takliµ biroz noelastik. shu tariqa taklif egri chizig’ining S
1
dan S
2
Ága siljishi narxni oshiradi. Aksincha uzoq muddatli
davrda esa _aklif va talab biroz elastik.
Dunyo neft bozoroda
taklif ha»mining
qisqarishi
(a) Qisqa muddatli davrda neft bozori
(b)Uzoq muddatli davrda neft bozori
61
Tasavvur qiling hukumat giyohvand moddalarga qarshi urushda
qatnashadigan federal agentlar sonini oshirdi. Noqonuniy dorilar bozorida nima
sodir bo`ldi? Odatdagidek biz 3 qadamda savolga javob beramiz. Birinchidan, biz
talab yoki taklif egri chizig`ining o`zgarganini ko`rib chiqamiz. Ikkinchidan,
o`zgarishning qaysi tomonga bo`lganini kuzatamiz. Uchunchidan, biz o`zgarish
muvozanat narxi va miqdoriga qanday ta’sir etganini ko`ramiz.
Garchi narkotiklarni to`xtatishning maqsadi ulardan foydalanishni
qisqartirishga qaratilgan bo`lsa ham, uning aniq ta’siri xaridorlarga emas balki
sotuvchilargadir.Hukumat mamlakatga bir necha narkotik moddalarni kirishini
to`xtatgan va ko`plab kontrabandachilarni hibsga olgan paytda, bunday moddalar
narxi oshadi va shu sababli ularning miqdori kamayadi. Giyohvand moddaga
bo`lgan talab, ya’ni istalgan narxda sotib oladiganlar soni o`zgarmaydi. 9-
chizmada ko`rsatilganidek, taqiq taklif egri chizig`ini chap tomonga S
1
dan S
2
ga
surdi, talab esa o`zgarishsiz qoldi. Muvozanat narxi P
1
dan P
2
ga ko`tarildi,
muvozanat miqdor esa Q
1
dan Q
2
ga pasaydi. Muvozanat miqdorining kamayishi
shuni
ko`rsatadiki, narkotik moddalarning taqiqi ulardan foydalanishni qisqartirdi.
Lekin giyohvand moddalarga doir jinoyatlarchi? Bu savolga javob berish
uchun, giyohvand moddalardan foydalanuvchilar to`lagan pullarining umumiy
qiymatini hisoblaymiz. Chunki juda kam giyohvandlar narxlar oshganda
odatlaridan voz kechadi, bu degani bunday moddalarga bo`lgan talab elastik emas.
RASM
Narkotik
narxi
Narkotik hajmi
Narkotik
narxi
1. Narkotikni ta’qiqlash
narkotik taklifini k¢maytiradi
2. … narx
ko’tariladi…
3. … narkotik sotuvi
kamayada
1. Narkotikka qarshi o’qitish
narkotikka talabni kamaytiradi
2. … narx
pasayadi…
3. … narkotik so1uvi
kamayadi
Narkotikdan
noqonuniy
foydalanishni
kamaytirishgaqaratilg
an siyosat
Narkotikni ta’qiqlash taklif hajmini S
1
dïn S
2
ga kamaytiradi (a).
Agar narkotikka bo’lgan talab noelasti¨ bo’lsa, narkotikdan
foydalanish kamayishiga qaramasdan unga to2lanadigan to’lov
hajmi ortadi. Aksincha, narkotikka qarshi o’qi0ish narkotikka
bo’lgan talabni D
1
dan D
2
ga kamaytiradi (b). Bioq bunda narx
va miqdor ham kamayib, undan foydalanuvchilar toÍonidan
to’lanadigan to’lovlarni kamaytiradi
(a) Narkotikni ta’qiqlash
(b) Naðkotikka qarshi o’qitish
62
Agar talab elastik bo`lmasa, giyohvand moddalar bozoridagi umumiy
daromad ko`tariladi. Chunki giyohvand moddalardan foydalanishga nisbatan narx
ancha ko`tarilgan bo`ladi. Bu esa giyohvandlar to`laydigan umumiy pul miqdorini
oshiradi. Giyohvandlar o`zlarining ehtiyojini qondirish maqsadida o`g`irlik
qilishga ham to`g`ri keladi, ularga avvalgidan ham ko`proq pul zarur bo`ladi.
Demak, giyohvand moddalarni to`xtatish siyosati unga doir jinoyatlar sonini
oshiradi.
Bu siyosatning salbiy ta’siri sababli bir necha mutahassislar muqobil
yechimini topishga bahslashmoqdalar. Giyohvand moddalar taklifini
qisqartirgandan ko`ra, siyosatchilari giyohvand moddalar haqida ta’lim berish
orqali ularga bo`lgan talabni qisqartirishga harakat qilishlari mumkin.
Muvaffaqiyatli ta’limning ta’siri 9-chizmada ko`rsatilgan.
Talab egri chizig`i chapga D
1
dan D
2
ga surilgan. Natijada muvozanat
miqdori Q
1
dan Q
2
ga va muvozanat narx esa P
1
dan P
2
ga tushgan. Umumiy
daromad ham pasaygan. Shunday qilib, giyohvand moddalar kirishini to`xtatishga
farqli o`laroq, ta’lim ham ulardan foydalanishni, ham ularga doir jinoyatlar sonini
kamaytirishni ta’minlaydi.
Giyohvand moddalarni to`xtatish tarafdorlari siyosatning uzoq muddatli
ta’siri qisqa muddatlidan ko`ra farqli deb biladi, chunki talab elastikligi vaqtga
bog`liq. Talab qisqa muddatda elastik bo`lmas, chunki og`uga o`rganib qolganlarga
narxning o`tarilishi ta’sir etmaydi. Lekin vaqt o`tgan sari talab elastikbo`lib
boraveradi, chunki yuqori narx yoshlar orasida bu moddalarni sinab ko`rishdan
qaytaradi va vaqt o`tgan sayin faqatgina sanoqli giyohvandlar qoladi. Bunday
holatda, giyohvand moddalarni to`xtatish siyosati qisqa muddatda ularga doir
jinoyatlar sonini oshiradi, uzoq muddatda esa kamaytiradi.
Dostları ilə paylaş: |