Blackcurse

6. Tuzlarning gidrolizlanishi.

Tajribalardan ko`rinadiki, o`rta tuzlar tarkibida vodorod ionlari ham, gidroksil ionlari ham yuqligiga qaramay, ularning eritmalari ishqoriy, kislotali yoki neytral bo`ladi. Bu hodisani tuzlarning suv bilan o`zaro ta`siri orqali tushuntirish mumkin. Masalan,

CH₃COONa + H₂O CH₃COO ^– + H⁺ + Na⁺ + OH ^–

CH₃COO ^–– + H⁺ CH₃COOH

H₂O H⁺ + OH ^–

CH₃COO ^–– + H₂O CH₃COOH + OH ^–

Tuz ionlarining suv bilan o`zaro ta`sirlashib, kuchsiz ellektrolit hosil qilishi

tuzning gidrolizlanishi deyiladi. Har qanday tuzni kislota bilan asosning o`zaro ta`sir mahsuloti sifatida qarash mumkin. Masalan, CH₃COONa - CH₃COOH bilan NaOH dan, NH₄Cl - NH₄OH bilan HCl dan, NaCl – NaOH bilan HCl dan hosil bo`lgan.

1. Kuchsiz kislota bilan kuchli asosdan hosil bo`lgan barcha tuzlar gidrolizga uchraydi. Ular eritmaga ishqoriy reaksiya (pH>7) beradi, masalan,

CH₃COONa + H₂O CH₃COOH + Na⁺ + OH ^–

2. Kuchli kislota bilan kuchsiz asosdan hosil bo`lgan tuzlar ham gidrolizlanadi. Ular eritmada kislotali muhit (pH<7) hosil qiladi, masalan,

NH₄Cl + H₂O NH₃ · H₂O + H⁺ + Cl ^-

3. Kuchsiz kislota bilan kuchsiz asosdan hosil bo`lgan tuzlar yanada osonroq

gidrolizlanadi. Ular eritmada neytral muhit (pH = 7) hosil qiladi, masalan,

CH₃COONH₄ + H₂O CH₃COOH + NH₄OH (NH₃ · H₂O)

4. Kuchli asos bilan kuchli kislotadan hosil bo`lgan tuzlar gidrolizlanmaydi. Bunday tuzlarning ionlari suv bilan kuchsiz elektrolitlar hosil qila olmaydi, natijada tuz ionlari reaksiyada ishtirok etmaydi va suvning dissotsilanish muvozanati buzilmaydi; H<sup>+</sup>=OH<sup>-</sup> , eritmaning muhiti neytral (pH = 7) bo`ladi.

Tuzning elektrolitik dissotsilanishi natijasida hosil bo`ladigan ionlari suv bilan kuchsiz elektrolitlar hosil qila oladigan barcha hollarda tuzlar gidrolizlanadi.

Ko`pchilik tuzlar uchun dissotsilanish - qaytar jarayon.

Al₂S₃ + 6H₂O = 2Al(OH)₃ ↓ + 3H₂S ↑

Kuchsiz ko`p asosli kislotalar bilan kuchli asoslardan hosil bo`lgan tuzlarning gidrolizlanishi bosqich bilan boradi, bunda nordon tuzlar hosil bo`ladi. Masalan,

1) birinshi bosqich SO₃^2- + H₂O HSO₃ ^- + OH ^– yoki

Na₂SO₃ + H₂O NaHSO₃ + NaOH

2) ikkinshi bosqich HSO₃ ^- + H₂O H₂SO₃ + OH ^- yoki

NaHSO₃ + H₂O H₂SO₃ + NaOH

Birinshi bosqich: a) gidrolizning qisqartirilgan ionli shakldagi tenglamasi:

SO₃^2- + H₂O HSO₃ ^- + OH ^– (A)

b) gidrolizning ionli shakldagi tenglamasi:

2Na⁺ + SO₃^2- + H₂O Na⁺ + HSO₃ ^- + Na⁺ + OH ^– (B)

c) gidrolizning molekulyar shakldagi tenglamasi:

Na₂SO₃ + H₂O NaHSO₃ + NaOH (C)

Ikkinshi bosqich: a) HSO₃ ^- + H₂O H₂SO₃ + OH ^-

b) 2Na⁺ + HSO₃^- + H₂O H₂SO₃ + Na⁺ + OH ^–

c) NaHSO₃ + H₂O H₂SO₃ + NaOH

Umuman gidroliz keng ma`noda-bu turli xil moddalar bilan suv orasida sodir bo`ladigan almashinib parchalanish reyaksiyasidir.

CH₃COOC₂H₅ + H₂O CH₃COOH + C₂H₅OH

CaC₂ + 2H₂O Ca(OH)₂ + C₂H₂

Cl₂ + H₂O HCl + HClO

PI₃ + 3H₂O H₃PO₃ + 3HI