C erom k. Q lenn və t eodor c. Q ordon

R
EGIONAL 
M
ÜLAHIZƏLƏR
 
 
A
FRIKA
: Afrika problemə ən az yardım edən qitə olsa da, ən çox zərbə alan da o, olacaq. 
Konqo Çayının Hövzəsindəki meşələrin 2/3-si 50 il ərzində yoxa çıxa bilər. Meşə itkisi 
sərhalaşmanı və torpaq erroziyasını sürətləndirir və bununla qitəni iqlim dəyişikliyinə qarşı 
daha da zəiflədir. Sabit infrastruktura qoyulmuş böyük sərmayələr və məhsuldarlıq Afrika 
üçün çox zəruridir. Təbii resursların idarə olunmasının planlaşdırılması və təlimi ümumqitə 
boyu əlaqələndirilməlidir.   
 
A
SIYA VƏ 
O
KEANIYA
: Çin CO
2 
emissiyalarında ABŞ-ı ötüb keçib. Asiyanın üzərində olan 
ozon qatı  və his səbəbindən havanın çirklənməsi qlobal orta hesabdan iki dəfə artıqdır. 
Çin SO
2 
çirklənməsi səbəbindən ÜDM-nin 12%-ini və  kənd təsərrüfatı torpaqlarının 
çirklənməsi səbəbindən 2.6 milyard dollar itirib. Hindistan il ərzində korlanmış ekologiyası 
səbəbindən il ərzində ÜDM-nin 10%-ini itirir. Etil spirti və heyvanların qidalanması üçün 
lazım olan taxıl istehsalının artması  kənd-təsərrüfatı torpaqlarını  məhdudlaşdıra bilər. 
Halbuki, Çin dünya əhalisinin 22%-ini dünyanın 7%-dən az əkin üçün yararlı torpağının 
hesabına qidalandırmalıdır. 
 
A
VROPA
:
 
AB
 
istixana qazlarının emmisiyasını cəmi 0.9% azaldıb, halbuki, 2012-ci ilədək 
12% azaltmağı  hədəfə almışdı. Lakin bununla belə o, binalar üçün enerji pasportları, 
məhsullar/ekodizayn direktivi, bir maşında havaya buraxılan qazların həcmini 130g 
CO
2
/km səviyyəsinə qədər aşağı salmaq (2012-ci ilə qədər) və bir çox ekoloji müqavilələr 
və təşəbbüslərdə öz liderliyini saxlayır. İslandiya 2025-ci ilədək karbon qazı məsələlərində 
neytral olmağı planlaşdırır. İqlim dəyişikliyi növbəti 20 il ərzində Rusiya kənd təsərrüfatına 
fayda verə bilər.  
 
L
ATIN 
A
MERIKASI
:
 
Latın Amerikasında və Karib dənizi hövzəsi ölkələrində illik meşə 
itkilərinin sürəti dünyada ən yüksək həddə çatmışdır. Baxmayaraq ki, etil spirti neftdən 
daha təmiz bir yanacaqdır, onun Braziliyadakı genişləndirilmiş şəkər qamışı tarlalarından 
sürətlə istehsalı torpağı korlayır və Amazon tropik meşələrinin tələf olması ilə nəticələnir. 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
35
Torpaqların ələ keçirilməsi və fermaların kiçik hissələrə bölünməsi bir çox ölkələrə bərpası 
mümkün olmayan ekoloji ziyanlar vurur. Transmilli şirkətlər ekologiyaya ziyan vuran 
qısamüddətli gəlirlərin axtarışında olduqları üçün, təkcə xarici sərmayəyə deyil, həm də 
ədalətlilik prinsipinə əsaslanan yeni model axtarılır.  
 
Ş
IMALI 
A
MERIKA
:
 
Al-Qoranın “Narahatedici Həqiqət” filminin uğuru iqlim dəyişikliyini BMT-
nin gündəliyinin  əsas məsələsinə çevirməyə kömək etdi. ABŞ Ali Məhkəməsi CO
2-
nin 
çirkləndirici maddə oludğunu təsbit etdi. Yerli hökumətlər və korporasiyalar istixana  
qazlarının emissiyasını dayandırmaq üçün öz strategiyalarını  işləyib hazırlayırlar; 
Kaliforniya  ştatı 2020-ci ilədək emissiyaları 25% azaltmağı  vəd edib. Kanadanın CO
2 
emissiyaları indi 1990-cı ildəkindən 30% artıqdır. Bu regionda nanotexnologiyanın və 
günəşin tədqiqində  əldə olunan texnoloji nəticələr dünyada davamlı inkişafa kömək 
göstərməlidir. 
 
Qrafik 2. Qlobal Səthi Temperatur Anomaliyaları (0C) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: NOAA Milli İqlim Məlumaları Mərkəzi Minilliyin Layihəsi dəyərləndirmələri ilə 
 
Baza
YK
AK
D
ər
əc
ə C 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
36
2. 
Hər kəs üçün kifayət qədər təmiz suyu münaqişəsiz necə əldə etməli?
 
 
2025-ci ilədək 1.8 milyard insan su az olan ərazilərdə yaşaya bilər, bu da kütləvi köçlərin 
başlaması üçün kifayətdir. Digər 3 milyard insan isə su çatışmayan  ərazilərdə yaşaya 
bilər. Bu gün 750 milyon insan il ərzində adambaşına düşən 1 700 kub metr su payından 
çox aşağı miqdarda su əldə edir və 1 milyard insanın təhlükəsiz içməli su mənbələrinə 
çıxışı yoxdur. Hər qitədə suyun səviyyəsinin aşağı enməsi qeydə alınıb: bəşəriyyətin 
40%-i beynəlxalq su qovşaqlarından asılıdır; kənd təsərrüfatı torpaqları  şorlaşır; yeraltı 
suların su saxlayan təbəqələri çirklənir; və urbanizasiya suya olan tələbatı bir çox 
sistemlərin təchiz edə biləcəyindən daha sürətlə artırır. Göllərdən və çaylardan suyun 
arıdılması son 40 ildə ikiqat artıb. İnsanın təmiz sudan istifadəsinin 70 %-i artmaqda olan 
əhalini qidalandırmaq üçün bundan da daha çoxuna ehtiyac duyan kənd təsərrüfatının 
payına düşür. Təbiətə  də  həyat üçün kifayət qədər su lazımdır. Nəticə etibarilə  təkcə 
paylaşdırma müqavilələrinə yox, daha çox təmiz suya ehtiyac var. Çirklənmənin daha 
ucuz  şəkildə aradan qaldırılması ilə yanaşı buxar şırnaqları istehsal etmək üçün dəniz 
suyunun daxili təzyiqinin artırılması, karbon nanoboruları vasitəsilə suyun filtrasiyası  və 
suyun əks-sızması kimi suyun şirinləşdirilməsi prosesində irəliləyişərə də ehtiyac duyulur. 
Səhra sahil xətləri boyu dəniz suyu ilə  işləyən kənd təsərrüfatı proqramlarının həyata 
keçirilməsi kənd təsərrüfatının təmiz suya olan tələbatını azalda bilər. 
 
Bizə müştərək qlobal su strategiyası, planı və bu çağırışa cavab vermək üçün biliklərimizi, 
maliyyəmizi və siyasi iradəmizi cəmləşdirmək üçün idarəetmə sistemi lazımdır.  Ərimiş 
sularla suvarma və müəyyən kənd-təsərrüfatı vasitəsilə az suyla çox qida istehsalı, yağış 
suyunun toplanılması  və süni suvarma,  su qovşağının idarəolunması, su qiymətlərinin 
seçim  əsaslı müəyyən edilməsi və dünyada uğurlu ictimai miqyaslı layihələrin 
çoxaldılmasından  əldə olunmuş  təcrübələr tətbiq olunmalıdır. Plan, həmçinin, korlanmış 
və baxımsız vəziyyətə düşmüş  əkin torpaqlarının meşələrə  və otlaqlara çevrilməsinə; 
məişət sanitariyasına, meşə salınmasına, su anbarlarına və çoxməqsədli su sxemlərində 
sənaye çirkab sularının emalına (təmizlənməsinə); suyun, su bol olan ərazilərdən su 
çatışmayan ərazilərə köçürülməsini təmin etmək üçün ətraf mühitə ziyan vurmayan torpaq 
bəndlərinin, boru kəmərlərinin və su kəmərlərinin inşasına kömək etməlidir. Təmiz suyun 
və elementar sanitariyanın  əldə olunması insan haqlarına çevrilməlidir. Həmçinin, 
heyvanların gövdə hüceyrələrindən istifadə etməklə  ət toxumalarının istehsal edilməsi 
(heyvanın yaradılması  zərurəti olmadan) və dünyada vegeterianlığın artırılması yolu ilə 
suya qənaət edilə bilər.    
 
İnkişaf edən dünyada mövcud olan xəstəliklərin 80%-i su ilə əlaqəlidir. Onların çoxu insan 
ifrazatının aşağı  səviyyədə idarə olunmasından qaynaqlanır. Təqribən 2.6 milyard insan 
sanitar xidmətlərin çatışmamazlığından  əziyyət çəkir. Bir çox böyük çaylar okeana 
çatmamışdan  əvvəl ilin bir hissəsi  ərzində quru axırlar. YUNİCEF və ÜST-nin 
dəyərləndirmələrinə görə, inkişaf edən ölkələrə 2015-ci ilədək həm ən ucuz içməli su və 
həm də  ən ucuz elementar sanitar xidmətləri qarşılamaq üçün il ərzində  ən azı 11.3 
milyard dollar lazım olacaq. Halbuki, inkişaf məqsədilə göstərilən yardımdan cəmi 5%-i su 
sahəsinin payına düşür. Əgər dünya MİM-in su üzrə məqsədinə nail olsa, ümumi iqtisadi 
mənfəət çəkilən xərcləri ötərək ildə 38 milyard dollar olacaq. Böyük siyasi və texnoloji 
dəyişikliklər baş verməyincə, suyun kənd təsərrüfatı, şəhər üçün və ekololoji məqsədlərlə 
istifadəsində güzəştlər  ətrafında münaqişələr qaçılmazdır. Su bölüşdürücü müqavilələr 
hətta münaqişədə olan insanlar arasında meydana gəlib və digər sahələrdə əməkdaşlığa 
gətirib çıxarıb.   
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
37
2-ci Çağırışa o vaxt ciddi cavab veriləcək ki, təmiz su əldə edə bilməyən insanların və su 
ilə əlaqəli xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərin sayı yarıbayarı azalacaq və kənd təsərrüfatına 
sərf edilən suyun faizi 5 il dalbadal azalacaq. 
 
R
EGIONAL 
M
ÜLAHIZƏLƏR
 
 
A
FRIKA
: aşağı Sahara Afrikası 2015-ci ilədək su üzrə MİM-nə nail olmaq üçün təmiz suya 
olan çıxışını 3 dəfə artırmalıdır, lakin çox az sayda Afrika hökumətləri ÜDM-nin 0.5%-
indən çoxunu suya və sanitar xidmətlərə  sərf edirlər.  İqlim Dəyişiklikləri üzrə 
Hökumətlərarası Komissiya xəbərdarlıq edir ki, orta temperaturun 1-2°C artması 250-600 
milyon afrikalını su çatışmayan şəraitdə qoya bilər. Afrika dünyanın ən böyük beynəlxalq 
su hövzələrinin 1/3-nə malik olsa da, öz bərpa olunan su mənbələrinin 6%-dən azını 
istifadə edir. Afrikanın çox hissəsi yağış suyu ilə işləyən kənd-təsərrüfatından asılı olduğu 
üçün, təkmiləşdirilmiş yağış-suyu ilə  işləyən sistemlər və artan kənd təsərrüfatı 
məhsuldarlığı bilavasitə milyonlarla afrikalının həyatını yaxşılaşdıracaq. 
 
A
SIYA VƏ 
O
KEANIYA
:
 
Yantszı, Mekonq, Saluin, Qanqa, və Hind çayları dünyanın 10 ən 
çirklənmiş çayları arasındadır və onların bəziləri zaman keçdikcə quruya bilər. Hadisələrin 
ən yaxşı gedişatına görə Çində suyun vəziyyətinin növbəti 8 il ərzində pisləşməsi 
gözlənilir. Çin dünya əhalisinin 22%-inin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün dünyanın təmiz 
suyunun cəmi 8%-inə malikdir. 12 milyondan çox Çinli içməli su azlığından əziyyət çəkir 
və içməli suyun 75%-i çirklidir. Çinin 2010-cu ilədək günbəgün 800 000-dən 1 milyon 
kubmetrədək dəniz suyunu şirinləşdirməsi gözlənilir. Qeyd edək ki, bu göstərici 2005-ci 
ildə gün ərzində 120 000 kub metr olub. Çin, həmçinin suyu Tibet dağlarından daha 
inkişaf etmiş  şimali-şərq hissəsinə köçürməyi planlaşdırır. Çində su çatışamamazlığı 
səbəbindən məcburi köçmələr başlayıb, Hindistan isə bu vəziyyətlə üzləşəcək növbəti 
ölkə olmalıdır. Hindistanda 2025-ci ilədək şəhərin suya olan tələbatının ikiqat artması və 
sənayenin suya olan tələbatının üçqat artması gözlənilir. İshal Hindistanda il ərzində 450 
000 insanın ölümünə səbəb olur.  
 
A
VROPA
:
 
Kipr, Bolqarıstan, Belçika, İspaniya, Malta, Keçmiş Yuqoslaviya Respublikası 
Makedoniya,  İtaliya, Birləşmiş Krallıq və Almaniya da su çatışmayan ölkələrdən sayıla 
bilər; AB əhalisinin 14%-i su çatışmamazlığının təsirinə  məruz qalıb. Dunay çayı boyu 
əsas subasar ərazilərin 80%-dən çoxu və onun əsas qolları su bəndləri, çirklənmə  və 
iqlim dəyişikliyi səbəbindən itib batıb. Belçika hökuməti suyu insan haqqı kimi tanıyır və 
onun inkişaf məqsədilə göstərəcəyi yardım suyun üzərində  cəmləşəcək. Almaniyada su 
kəməri təsərrüfatı fermerlərə üzvi (orqanik) əməliyyatlara keçmələri üçün pul ödəyir, çünki 
bu, kənd təsərrüfatında istifadə olunan kimyəvi preparatların su resurslarından 
ayrılmasından daha ucuz başa gəlir. Rusiya Çin və Mərkəzi Asiyanı suyla təchiz edə bilər.   
 
L
ATIN 
A
MERIKASI
: Regionun dünya su ehtiyatının 28%-nə malik olmasına baxmayaraq 
demək olar ki, 80 milyon insanın təhlükəsiz içməli su mənbələrinə  çıxışı yoxdur və 120 
milyon insan çirkab suların təmizlənməsinə ehtiyac duyur. Yeni su ehtiyatları yaradılmasa, 
suyun idarə edilməsi mədəniyyətinə nail olunmazsa, özəlləşdirməyə yönəlmiş  həm 
uğurlu, həm də  uğursuz yanaşmalardan  əldə olunmuş  təcrübələr tətbiq olunmasa və 
həmçinin qanunvericilik institutlar və ölkələr arasında su ehtiyatlarının daha etibarlı, şəffaf 
və sabit idarə olunması siyasətlərinin tətbiqinə doğru təkmilləşdirilməsə, su böhranı yaxın 
zamanda böyük şəhərlərdə  də meydana gələcək. Su və sanitar xidmətlərdə problemlər 
regiona ildə  təqribən 29 milyon dollara başa gəlir. Siyasət qurucuları özəlləşdirmə 
prosesindən əldə olunmuş təcrübələrə və keçmişdə baş vermiş uğursuzluqlardan alınmış 
dərslərə daha çox diqqət ayırmalıdırlar. 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
38
 
Ş
IMALI 
A
MERIKA
:
 
ABŞ-da elektrikin hər kilovatt/saatına soyudulma üçün 25 qallon su tələb 
olunur, bu da elektrik stansiyasını  kənd təsərrüfatından sonra ölkədə ikinci ən böyük su 
istehlakçısına çevirir. Son 5 il ərzində  şəhərin suya olan tələbatı ABŞ-da orta hesabla 
27% və Kanadada 58% artıb. Son 20 il ərzində adambaşına düşən su istehlakı  aşağı 
düşüb, amma hələ  də 16 milyon amerikalıya su norma ilə verilir. Su ictimai problemə 
çevrilə bilərdi; kasıb insanlar azad bazar paylaşdırmasının ilk qurbanları olacaqlar. Ekoloji 
Mühafizə Agentliyi aşkar edib ki, ABŞ-dakı çayların yarısı çirklənib. Hökumətin kənd-
təsərrüfatının su tələbatına ayırdığı subsidiyalar mühafizəni təşviq etmək üçün 
dəyişdirilməlidir. Atmosferdən su ayrılmasından tutmuş nanofiltrasiya və suyun 
saflaşdırılması üçün istifadə olunan paketlərəcən yeniliklər artır.  
 
Qrafik 3. Təmiz su mənbələrindən istifadə imkanı olmayan əhali (əhalinin faizi) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: Beynəlxalq Səhiyyə  Təşkilatı  və  YUNİSEF,  MİM-in  İçməli Su və Sanitariya 
Məqsədinə nail olunması və Minilliyin Layihəsi tərəfindən dəyərləndirmə 
 
Baza
YK
 AK
Ə
halinin Fa
izi
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
39
3. 
Əhali artımını və resursları (ehtiyatları) necə tarazlaşdırmalı
 
 
Dünya  əhalisi yüksək ölüm sayından və yüksək doğum sayından aşağı ölüm sayına və 
aşağı doğum sayına doğru dəyişir. Bu gün 6.6 milyard insanın yarısı  şəhərlidir; 2050-ci 
iləcən isə 2/3-si şəhərli ola bilər.  Şəhər  əhalisinin təqribən 1/3 hissəsi xarabalıqlarda 
yaşayır və 2030-cu iləcən xarabalıq sakinlərinin sayı ikiqat artacaq. Dünyadakı uşaqların 
25%-i protein-enerji çatışmamazlığından  əziyyət çəkir, bu da əqli inkişafın zəifləməsiə 
səbəb olur. 2050-ci ildə dünya əhalisinin ¼-nin (Afrika istisna olmaqla) yaşı 6-dan yuxarı 
olacaq. BMT-nin orta proqnozuna əsasən 2045-ci ildə yaşı 60-dan yuxarı olanların sayı 
yaşı 15-dən aşağı olanların sayından çox olacaq. Bu gün yaşlı insanların təqribən 65%-i 
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayır; 2050-ci ilədək bu göstərici təqribən 80% olacaq. 
Dünya ilk olaraq varlandı, sonra yaşlandı, lakin inkişaf etməkdə olan ölkələr vaxtın idarə 
olunmasında daha çox çətinliklərlə üzləşəcəklər. Baxmayaraq ki, onlar o qədər də sürətlə 
yaşlanmırlar. Təqaüd, səhiyyə sistemləri və mədəniyyət dəyişməyə məcburdur. BMT-nin 
aşağı proqnozuna əsasən, 2050-ci ilədək  əhalinin sayı düşməyə başlamamışdan daha 
2.8 milyard nəfər arta və 2100-cü ilədək 5.5 milyarda çata bilər, lakin texnoloji 
irəliləyişlərin bu proqnozları növbəti 50 il ərzində  dəyişərək insanlara bu gün mümkün 
olan həyatdan daha uzun və daha səmərəli həyat sürmək imkanı verəcəyi ehtimal olunur. 
BMT-nin  Ərzaq və  Kənd Təsərrüfatı  Təşkilatının dəyərləndirmələrinə  əsasən aclıq üzrə 
MİM-nə nail oluna bilər, lakin bu bilavasitə ac insanların azaldılması ilə yox, əhalinin 
artması ilə  şərtənir. Doyunca qidalanmayan insanların mütləq sayı 90-cı illərin 
əvvəllərindən bu yana cəmi 3 milyon azalıb, halbuki 70-ci illərdə 37 milyon, 80-cı illərdə 
isə 100 milyon azalmışdı. 2001-2003-cü illərdə onların sayı 90-cı illərdəkinin  əvəzini 
çıxmaqla 23 milyon çoxalıb. Dünyada hələ  də 854 milyon doyunca qidalanmayan insan 
var.  İqlim dəyişikliyi və monokulturalar kənd-təsərrüfatının yaşaması üçün çox mühüm 
olan biomüxtəlifliyi korlayır.  Əhali artımını azaldan amillərin hələ  də gücləndirilməyə 
ehtiyacı vardır. Gəlirlərin artması, savadlılığın artırılması, uşaq ölümü hallarının azalması, 
qadınların təhsil alması  və onlara səlahiyyələrin verilməsi, urbanizasiya və ailə 
planlaşdırması bu amillərə aiddir.  
Bütün balıq ehtiyatlarının ¼-i tükənib. BMT-nin Ərzaq və  Kənd Təsərrüfatı  Təşkilatının 
dəyərləndirmələrinə əsasən şəhərin su ilə bağlı tələbləri artdığı halda kənd təsərrüfatına 
2030-cu ilədək  əlavə 2 milyard nəfəri qidalandırmaq üçün tələb olunan suyun miqdarı 
60% artırılmalıdır. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının təqribən 40%-i orta və 9%-i isə yüksək 
dərəcədə korlanıb və ümumi məhsuldarlıq 13% azalıb. Daha düzgün insan-təbiət vəhdəti 
sayəsində kifayət qədər qidalanma, sığınacaq, su və sanitar xidmətlər olmadan, 
miqrasiyalar, münaqişələr və  xəstəliklər qaçılmaz görünür. “UN-HABITAT”-ın verdiyi 
məlumata  əsasən  şəhər yoxsullarının 1/3-i iqlim dəyişikliyi səbəbindən meydana gəlmiş 
“ekoloji qaçqınlardır”.  
 
Problem olduğu zənn edilən urbanizasiya öz əlverişliliyinə və miqyasın müsbət effektinə 
görə insan şəraitini yaxşılaşdıran başlıca amillərdən biridir. Şəhərlərdə  mənzillə, suyla, 
sanitar xidmətlər və yaxın zamanda ikiqat artacaq digər  şəhər infrastruktur tələblərilə 
təmin olunma üçün yaradıcı maliyyə modelləri işlənib hazırlanır. Gənc nəslin çiyinlərində 
olan iqtisadi yükü azaltmaq və həyat səviyyəsinə dəstək vermək üçün insanlar daha uzun 
müddət işləyəcək və uzaqdan idarə olunan işlərin, natamam işlərin və  iş yerlərinin 
rotasiyasının bir çox formalarını yaradacaqlar. Nanotexnologiyalar məhsul buraxılışının 
hər vahidi üzrə material sərfiyyatını azaldır, lakin məhsulun faydasını  və davamlılığını 
artırır. İKT dünya miqyasında real zaman məkanında tələb və resurslar arasında optimal 
tarazlığın tapılması üçün yararlıdır. Yağış suları ilə suvarılan kənd təsərrüfatına, 
suvarmanın idarə edilməsinə, məhsul göstəricisinin artması, quraqlığa dözümlü olan bitki 
sortlarının yetişdirilməsi üçün genetik mühəndisliyə ehtiyac duyulacaq. Hal-hazırda, 
inkişaf edən ölkələrdə  kənd təsərrüfatı  şumluq torpaqların 80%-indən istifadə edir. Bu 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
40
torpaqların 20%-i suvarılır. Məhsuldar  şumluq torpaqları  əldə saxlamaq üçün kütləvi 
səylərə ehtiyac var. Heyvani zülala olan tələbat 2020-ci ilədək 50% arta bilər və bu da 
genetik cəhətdən  şəklini dəyişmiş  ərzağa, akva-mədəniyyətə (insan istehlakı üçün 
müxtəlif heyvan və bitkilərin yetişdirilməsi) və heyvanın böyüdülməsi zərurəti olmadan 
heyvanların gövdə hüceyrələrindən istifadə etməklə ət toxumalarının istehsal edilməsinə 
kütləvi sərmayələrin qoyulmasına təkan verə bilər. Səhra sahil xətləri boyunca dəniz suyu 
ilə  işləyən kənd təsərrüfatı proqramlarının həyata keçirilməsi bioyanacaqlar, kağız 
sənayesi üçün maddə, insanlar və heyvanlar üçün qida istehsal olunmasını təmin etməklə 
yanaşı, həmçinin karbonun sorulmasına səbəb ola və  təmiz suyun istifadəsini azalda 
bilər.  
 
3-cü Çağırışa o vaxt ciddi cavab veriləcək ki, dünya əhalisinin illik artımı 30 milyondan 
aşağı düşəcək, ac insanların sayı yarıbayarı azalacaq, körpə ölümü yarıbayarı azalacaq 
və yaşlanmaya doğru yönələn yeni yanaşmalar iqtisadi cəhətdən yaşamağa qabil olacaq. 
 
 
R
EGIONAL 
M
ÜLAHIZƏLƏR
: 
 
A
FRIKA
:
 
Afrika bu gün yaş medianı 20-dən aşağı olan yeganə regiondur və 2050-ci ilədək 
60 və 60-dan daha çox yaşı olan əhalinin faizi 10%-dən bir az çox olacaq. Şəhər 
ərazilərinin idarə olunması keyfiyyətini xeyli azaldan amillərdən biri QİÇS-dir. Bu xəstəlik 
Botsvanada həyat davamlılığını 35 yaşa endirib. Halbuki, 1985-ci ildə bu göstərici 67 
olub. Münaqişələr hələ  də inkişaf məqsədilə qoyulan sərmayələrin qarşısını alır, 
məhsuldar  şumluq torpaqları korlayır, qaçqınların meydana gəlməsinə, qitə boyu ərzaq 
böhranlarının baş verməsinə səbəb olur və təbii resursların daha yaxşı idarə olunmasının 
qarşısını alır.    
 
A
SIYA VƏ 
O
KEANIYA
:
 
Çində 2005-ci ildə 60 və 60-dan daha yuxarı yaşı olan 144 milyon 
insanın 2050-ci ildə 438 milyona çatacağı gözlənilir. Ultrasəsli müayinənin geniş 
yayılması, abortların asanlıqla başa gəlməsi və adət üzrə  oğlanlara üstünlük verilməsi 
səbəbindən Çində hər doğulan 118 oğlana 100 qız düşürdü. Çin ən tez 2010-cu ildə işçi 
qüvvəsinin çatışmamazlığı ilə üzləşə bilər. 2050-ci ilədək Hindistanda Çindən daha çox 
insan olacaq və bu gün Hindistanda aşağı-Sahara Afrikasındakından daha çox ac uşaq 
var. Dünyada ən çox yaşlı  əhaliyə malik ölkə Yaponiyadır. Yaponiyada hal-hazırda 43 
olan yaş medianı 2050-ci ilədək 55-ə çata bilər. Bu, Yaponiyanın öz mühacir işçi 
siyasətlərini dəyişməyə  və robotlaşdırılmış  işçi qüvvəsi cəlb etməyə vadar edəcək.  İl 
ərzində 7 000 dollardan çox qazanan asiyalılar sayca ABŞ-ın, Kanadanın və Avropanın 
ümumi əhalisini ötüb keçir. Bu da tayı-bərabəri olmayan bir istehlak üçün özül deməkdir. 
Yeni məşğullluq konsepsiyaları hal-hazırda yaşları 25-dən aşağı olan və  ənənəvi 
məşğuliyyət axtarışında çətinliklə üzləşən  ərəblərin 60%-i arasında hökm sürən siyasi 
səbatsızlığın qarşısının alınması üçün gərəkli ola bilər. 
 
Sinqapur növbəti 40-50 il ərzində yaşlanma tendensiyaları ilə mübarizə aparmaq 
məqsədilə 2 milyon mühacir toplamağı planlaşdırır. 
 
A
VROPA
: Avropanın yaşlanan  əhalisi, durğun artım, 2050-ci ilədək  əhalinin 
layihələşdirilmiş  şəkildə 70 milyon azaldılması  və  gənc  əhalinin azlığı  təqaüd və sosial 
sığorta sistemlərində, daha çox uşaq üçün təşviqedici vasitələrdə  və mühacir əməyində 
baş verən artımlarda dəyişikliklərin meydana gəlməsinə  təkan verərək, beynəlxalq 
münasibətlərə, mədəniyyətə və sosial quruluşa təsir göstərəcək. 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
41
Birləşmiş Krallığın əhalisi  yeni AB ölkələrindən miqrasiya və yaşlanma səbəbindən 2005-
ci ildə 0.6% artıb. Proqnozlara görə Rusiyanın  əmək qabiliyyəti yaşında olan əhalisinin 
sayı yaxın 10 il ərzində 50% aşağı düşə bilər və 2050-ci ilədək onun ümumi əhalisinin 
1/3-ini təşkil edə bilər. Bu, Rusiyada doğulan hər ikinci uşağa görə 10 000 dollar 
məbləğində müavinətin verilməsinə 
və analıqla bağlı 
səhiyyə xidmətinin 
təkmilləşdirilməsinə səbəb olmuşdur. Əgər adambaşına düşən sərfiyyat artmaqda davam 
etsə, azalan əhali avtomatik şəkildə resurslardan daha az  istifadəyə  gətirib 
çıxarmayacaq. BSE (“dəli dana”) kimi heyvan xəstəlikləri və müxtəlif  ərzaq qalmaqalları 
üzvi qidalara olan istehlak tələbatının artmasına təkan verdi.