C erom k. Q lenn və t eodor c. Q ordon

R
EGIONAL 
M
ÜLAHIZƏLƏR
: 
 
A
FRIKA
: Qlobal xəstəliklərin 24%-ini daşıyan Afrika dünyanın cəmi 3% sağlam işçisinə və 
dünyadakı tibbi xərclərinin 1%-dən də azına malikdir. HİV/QİÇS-in sub-Sahara 
Afrikasında yayılması getdikcə azalır: 2004-cü ildə yayılma faizi 5.3-6.8%, 2006-cı ildə isə 
5.2-6.7% olub. Lakin bu dövr ərzində daha 2 milyon insan HİV virusuna yoluxub və bu 
virusa yoluxanların ümumi sayını 21.8-27.7 milyona çatdırıb. Bu da Cənubi Afrikada həyat 
davamlılığını təqribən 15 il azaldıb. Bir çox ölkələrdə QİÇS virusu mütəxəssislər arasında 
ölümlərin baş verməsinə  səbəb olaraq ölkənin inkişafını  təhlükə altında qoyub. Burada 
illik 1 milyon ölümün 90%-i Sub-Sahara Afrikasında malyariya nəticəsində baş verir, və bu 
da regiona ildə 12 milyard dollara başa gəlir. Yaxın 2 ildə malyariya əleyhinə  təcrübi 
vaksinanın sınaqdan keçirilməsi nəzərdə tutulub.  
 
A
SIYA VƏ 
O
KEANIYA
:
 
Regionda təqribən 8.6 milyon insan HİV virusuna yoluxub. Bunların 5 
milyonu Hindistanda, 2 milyonu isə Çindədir. Yaxın 5 il ərzində regionda bu virusa 
yoluxmuşların sayı 20 milyona çatacaq. Malyariya endemikdir, adi qızdırma verir və hətta 
müasir, dezinfeksiya olunmuş Sinqapurda vərəm çöpləri yenidən meydana çıxıb. 
Dünyada Vərəm xəstəliyinin  ən yüksək dərəcəsi Cənubi Asiyadadır. Hər il burada 3 
milyon yeni hal qeydə alınır. Hal-hazırda dünyada quş qripi səbəbindən ən çox itki verən 
ölkə  İndoneziyadır. Karaçidə az təmin olunmuş  uşaqlar arasında  əl yumanın təşviq 
olunması impetiqo xəstəliyini 34%, ishalı 53% və sətəlcəmi (pnevmaniya) 50% azaldıb. 
 
A
VROPA
: 2006-cı il ərzində təqribən 84 000 Avropalı QİÇS səbəbindən dünyasını dəyişib. 
Avropada ən yüksək HİV/QİÇS əmsalı Rusiyadadır və Rusiya onun yayılmasının qarşısını 
almaq üçün təşəbbüs irəli sürüb. Vərəm də  həmçinin  Şərqi Avropada geniş yayılan 
xəstəliklərdəndir. HİV-in Qərbi və  Mərkəzi Avropada yayılması  təqribən 0,3% 
stabilləşdirilib. Burada ildə 22, 000 insan yeni HİV infeksiyalarına yoluxur və 12, 000 insan 
QİÇS-dən vəfat edir.   
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
56
Latin Amerikası 
Şimali Amerika 
Yaxın Şərq və Şimali 
Afrika  
Cənubi-Şərqi Asiya 
Qərbi Sakit Okean 
Regionu (Asiya) 
 
Avropa və MDB 
Sub Saxara Regionu 
 
L
ATIN 
A
MERIKASI
:
 
Braziliya 1996-cı ildə  QİÇS virusuna yoluxmuş bütün vətəndaşlarına 
antiretrovirus terapiyası  təklif edib. Bu da 1996-2004-cü illər arasında xəstəxana 
xərclərində 2.2 milyard dollar qənaət olunmasına və başqa yerlərdə  də oxşar cəhdlərin 
həyata keçirilməsini ruhlandırmağa səbəb oldu. Argentina, Braziliya, Çili və Kuba kimi 
ölkələrdə müalicənin miqyası 80%-i ötüb keçib. Latın Amerikasında yaşayan HİV/QİÇS 
viruslu 1.8 milyon insanın çoxu Argentina, Braziliya və Kolumbiyada yaşayır. Latın 
Amerikası müalicəyə ehtiyacı olan insanların 72%-ini müalicə ilə təmin edir.   
 
Ş
IMALI 
A
MERIKA
: Biotexnoloji şirkətlər müayinə  və müalicə üçün çoxlu yeni mexanizmlər 
işləyib hazırlayırlar; xəstəliklərin kökünün kəsilməsi üçün Tədqiqat və  Təkmilləşdirməyə 
qoyulan sərmayələr artacaq. Bu çox da mənfəətli olmasa da, kasıb çoxluq (əhali) üçün 
çox vacibdir. Hal-hazırda ABŞ-da milyondan çox insan, Kanadada isə 58, 000 insan HİV 
virusununun daşıyıcısıdır. Antiretrovirus dərman preparatları  QİÇS ölümlərinin sayını 
aşağı salır.  
 
Ərzaq idxalının artması xaricdən gələn infeksiyalara qarşı zəifliyi artırır. 
 
Qrafik 8. Terapevtlərin Sayı (hər 1000 adama) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, Sağlamlıq üzrə Əsas Göstəricilər 
 
 
 
 
9. 
Qərar qəbuletmə qabiliyyəti (bacarığı) işin təbiəti və müəssisələr dəyişdikcə 
necə təkmilləşdirilməlidir?
 
 
Qərar qəbul etmə prosesi lazımi məlumatın dərhal əldə edilməsi üçün, kollektiv düşüncə 
vasitəsi ilə qlobal hesablama sistemi istiqamətində inkişaf edir.Təsdiq olunmuş  geniş 
məlumat bazası elə qarşılıqlı əlaqələndirilir ki, müxtəlif mənbələrdən əldə edilən kompleks 
məlumatlar  hər hansı bir qərar üçün ən optimal faktlar toplusu kimi istifadə olunsun. Əgər 
əvvəllər ,müzakirə edilən məlumat ilk növbədə ayrı-ayrı  şəxslərin və ya  çox kiçik 
qrupların fikirlərinə  əsaslanırdısa, indi dünyanın istənilən yerindən olan mütəxəssis 
qrupların və fiziki şəxslərin birgə  iştirak etdiyi geniş  və  şəffaf ,müzakirə    və    açıq 
sistemlərin sayının durmadan artması ,qərarqəbuletmə prosesinin səmərəliliyini xeyli 
artırır.  

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
57
 
Eyni zamanda, yararsiz məlumatlarin qəbulunda vaxt itkisinə yol verilir. Qlobal 
hesablamalar hər an daha üstün, daha vacib qərarları önə  çəkərək və  hər an qərar 
siyahısında yerdəyişmələr edərək  gün ərzinda daha cox qərar qəbul edilməsinə imkan 
verir. Belə  qərarlaşdırmanı çox sadə komputer proqramı vasitəsi ilə  də yerinə yetirmək 
olar.  Əgər Mur Qanunu davam etsə, 25 il ərzində kompüter insan beyninin emal etmə 
gücünə yiyələnəcək. Bununla da qərar qəbul etmə prosesi avtomatlaşdırılmış olur.  Sinir 
sistemi insan bədənində baş verən proseslər barədə  qərar verdiyi kimi istənilən qərar 
qəbul etmə prosesi avtomatlaşdırıla bilər. Amma seçim variantları hədsiz çoxaldıqca, belə 
mürəkkəb seçimləri təhlil etmək və  qərar qəbul etmək olduqca çətinləşir. Açıq sistem, 
demokratiya və azad kütləvi informasiya vasitələri daha çox insanı  qərarqəbuletmə 
prosesinə  cəlb edir.Bu isə prosesi daha da mürəkkəbləşdirir, yekun nəticəyə  gəlməyi 
çətinləşdirir.  Yeni sistemlər təşəkkül tapana qədər, qərarqəbuletmə prosesi xaotik bir 
şəkil almış olur.  
 
Məlumatın bir qismi məhsullarda,binalarda, digər yaşayış obyektlərində  birləşdirilmiş 
qəbuledicilər ilə, həmçinin sövdələşmə, komunikasiya , təhlükəsizlik və diaqnostika 
sistemi vasitəsi  ilə  əldə edilir. Sonra bu məlumat bazası, analizin və simulyasiyanın 
gələcək forması vasitəsi ilə sosial davranış, epidemiologiya, nanobiologiya kimi fərqli 
sahələr arasında  qarşılıqlı  əlaqənin mahiyyətini aydınlaşdırmaqda istifadə olunur. 
Böyükölçülü cədvəl proqramı  və axtarış mexanizmlərində  də olduğu kimi, daha rahat, 
güclü və  dəyişkən simulyasiya və modelləşdirmə proqramları  qərarqəbuletmədə istifdə 
edilə bilər. 
 
Qərar qəbul etmə hər yerdə mövcud olan sensorların – bizə təkmilləşən qərarları almaq 
və onlara cavab verməyə kömək edən daha ağıllı  şəbəkənin, və institusional və  şəxsi 
intellekt proqram təminatının -  inteqrasiyası  nəticəsində  əsaslı  şəkildə artacaq. Belə 
potensial imkanlar məsul qərarqəbuletmənin göstəricilərini müəyyənləşdirə bilər və onları 
bir-biri ilə  əlaqəli sistemləşdirərək daha mükəmməl qərarların  əldə edilməsini reallaşdıra 
bilər.Ən yeni versiya kimi Real Taym Delfi (Real Time Delphy) proqramını misal  
göstərmək olar ki, burada qərar qəbul edən tərəflər, ekspertlərin birgə rəylərinə birbaşa və 
sürətli çıxış əldə edirlər. Bu da sürətli əks təsirin əldə edilməsinə imkan verir.  Dünyanın 
istənilən yerindəki təşkilat və ya könüllülər internet ( səhifə) vasitəsi ilə  əlaqəsinin 
mümkünlüyü isə  şəffaflığın artırılması  və  qərarqəbuletmə prosesində  iştirakı 
genişləndirmək üçün əldə olunan yeni strategiyalardan biridir. 
 
Rəsmi  şəkildə avtomatlaşdırımış Dövlət  Elektron - idarəetmə orqanı( və ya elektron 
hökumət orqanı) kiber-terrorizm, korrupsiya və digər cinayət halları zamanı  qərar qəbul 
etmə prosesini avtomatik şəkildə aparır. Hər il 1 trilyon dollara yaxın rüşvət halları siyasi 
qərar qəbul etmə prosesinə təsir edir. BMT-in Korrupsiya əleyhinə Konvensiyası əsasında 
fəaliyyət göstərən işçi qrupları korrupsiyanın qarşısını almaq və onu qeyri qanuni hallar 
kimi qeydə almaq sahəsində  tədbirlər irəli sürürlər. Dünya Bankının idarəetmə üzrə 
müqayisə  əsaslı göstəricilərinə  mətbuatın diqqəti və Transparency İnternational 
təşkilatının korrupsiya üzrə göstəriciləri hökumətlərin öz fəaliyyətlərini təkmilləşdirməyə 
doğru istiqamətləndirməlidir. Həmçinin, BMT ən etibarlı  qərar qəbul etmə sisteminə 
malikdir ki, bütün dünya əhalisi üçün bu sistem dövlətlərarası  qərarqəbuletmə prosesi 
üçün nəzərdə tutulub.Bu tədbirlər yalnız ayrı-ayrı dövlətlər, korporasiyalar,QHT-
lər,Universitetlər, dövlətlərarası  rəsmi orqanlar tərəfindən aparılsa yekun nəticə  əldə 
etmək çox çətin olar.Bu baxımdan transinstitutsional qərarqəbuletmə inkişaf etdirilir  və 
transinstitutsional strateji qərarların qəbul edilməsi və  həyata keçirilməsi istiqamətində 
ümumi müzakirə platformaları  təşkil olunur.Ətraf  şəraitin tədqiq olunması  və 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
58
proqnozlaşdırılması bu gün hələki diqqətdən kənar qalmış  gələcək imkanları diqqət 
mərkəzinə gətirir. 
 
Qərarqəbuletmə üzrə  təşkil olunmuş  təlim proqramları  aşağıdakı  məsələləri  əhatə edir: 
qeyrirasional qərarların qəbul edilmə  səbəbləri , tarixi baxış, gələcək tədqiqat metodları, 
planlaşdırılmış  və planlaşdırılmamış  nəticələrin proqnozlaşdırılması,  şüurlu elmi metodla 
dəyərləndirmə , məlumatın etibarlılıqğı, statistik göstəricilərin faydalılığı  ,ənənəvi 
qərarqəbuletmə metodları ( məsələn: xərc/mənfəət; PERT proqramı, və s.) , etik 
qavrama, məqsədin axtarılması , risk, liderlik rolu , şəffaflıq, təltəlhesablılıq və müştərək 
qərarqəbuletmə. Buraya həmçinin e-hökumətlərin(elektron dövlət idarəetmə sistemlərinin) 
hazırki vəziyyəti, təşkilati təkmilləşdirmə sistemlərinin müəyyənləşdirilməsi  və 
yaxşılaşdırması, qərarqəbuletmə kompyuter proqramı, biliyin vizual təsviri, 
prioritetləşdirmə prosesi,və digər təşkilatlarla kollektiv qərarqəbuletmə prosesləri də 
daxildir.  Sənaye iqtisadiyyatında effektivlik qərarqəbuletmənin  əsas meyarı olmaqla, 
qlobal etikaya əsaslanan məqsədyönlülük uğurlu bilik iqtisadiyyatında qərar qəbuletmə 
üçün meyar olmaqla yanaşı, qərar qəbul edənlər və  iştirakçılar arasında tərəfdaşlıq və 
iştiraka da diqqət yetirilir.   
 
9-cu Çağırış yalnız o zaman icra oluna bilər ki, Gələcək Durum İndeksi və ya müvafiq 
sistemlər Qərarqəbuletmə prosesində davamlı olaraq istifadə edilsin, Milli korporasiya 
qanunları transinstitutsional təşkilat formasına keçəndə uyğunlaşdırılsın  və  ən azı 50 
ölkədə qərarqəbuletmə üzrə hazırlanmış rəsmi nümayəndələrə ehtiyac yaransın. 
 
R
EGIONAL 
M
ÜLAHIZƏLƏR
: 
  
A
FRIKA
:
 
Afrikanın  İnkişaf üzrə Yeni Əməkdaşlıq mğüştərək qərar qəbul etmə prosesini 
təkmilləşdirməyə başlayıb. Afrikada əsas problem yaxşı idaretmənin və hakimiyyəti bir 
liderlərdən digərinə ötürmək qabiliyyətinin olmamasıdır. Afrika vətəndaş  cəmiyyəti 
mətbuat azadlığı, hesabatlılıq, və hükumətin  şəffaflığını  təmin etmək üçün inkişaf 
etməlidir.   Əgər beyin axını prosesi geriyə istiqamətlənməzsə, vətənini tərk etmiş 
miqrantlar internet sistemi vasitəsilə  vətəndə baş verən inkişaf prosesləri ilə 
əlaqələndirilməlidirlər.    
  
A
SIYA VƏ 
O
KEANIYA
:
 
Çin kütləvi elektron hökumət sistemləri işləyib hazırlayır. Korea 
kollektiv intellekt imkanlarını araşdırır. Yaponiyanın iyerarxik qərar qəbul etmə prosesi 
QHT-lər tərəfindən təsirə  məruz qalgr. Regional inkişaf planı yaratmaq üçün regional 
dialoq və əməkdaşlığın mövcudluğu zəruridir.  
  
A
VROPA
: Bürokratik çətinlik,  şəffaflığın kifayət qədər olmaması  və  qərarların yayılması 
AB-də  şəffaf qərar qəbul etmə prosesini təhlükə altına alır. AB və onun üzv-ölkələri və 
etnik qruplar arasındakı  gərginlik qərar qəbul etməni çətinləşdirir. Qlobal müşahidə 
stansiyaları  və qabaqcıl informasiya texnologiyaları insanların bilavasitə demokratiya 
prosesində iştirakını asanlaşdıra bilər.   
  
L
ATIN 
A
MERIKASI
:
 
Artırılmış effektivlik və  şəffaflıqdan  əlavə dövlət qərar qəbul etmə 
prosesinin modernizasiyası artan vətəndaş  nəzarətinə malik siyasi strategiyaların yeni 
məqsədlərinə nail olmaq üçün yeni agentliklərin və  vəzifələrin planlaşdırılmasını  tələb 
edir. Latın Amerikası siyasi maarifləndirici məlumatlandırmanı və əhalinin cəlb olunmasını 
(iştirakını) təkmilləşdirməli və korrupsiyanı azaltmalıdır. 
  

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
59
Ş
IMALI 
A
MERIKA
: Şimali Amerikalılar səbəb-nəticə effektli, tək nəticəli problem təhlilindən, 
gələcəyin araşdırılmasından, sistemli təsəvvürlərdən və texnoloji qiymətləndirmədən 
istifadə edərək daha vahid, daha qlobal yanaşmalara və problemlərin həll olunmasına 
dorru hərəkət etməlidirlər.  İnternetdə yaranan özünü təşkil qrupları regionda de-fakto 
qərar qəbul edicilərinə çevrilirlər. Belə verilən qərarlar, problemlərə  ən az uyğun gələn 
qərarlardır. Qərar qəbul etmə məsuliyyəti kompleks işçi qüvvəsi vasitəsilə yayılır. 
  
 
Qrafik 9. Beynəlxalq təşkilatların Artımı (QHT-lər və Hökumətlərarası Təşkilatlar) 
 
 
 
  
Mənbə: Beynəlxalq Assosiasiyalar Birliyi, Minillik Layihəsinin dəyərləndirmələri ilə 
 
 
10. 
Ortaq dəyərlər və yeni təhlükəsizlik strategiyaları etnik münaqişə, 
terrorizm və kütləvi qırğın silahlarının istifadəsini necə azaltmalı? 
  
Münaqişənin təsirinə məruz qalmış dünya ölkələrinin 44%-inin atəşkəs elan olunandan 5 
il  ərzində müharibəyə yenidən başladıqları üçün, “müharibədə qalib gəlmək” “sülhə nail 
olmağ”-ın ilkin şərtidir. Bu da zorakılıq strukturlarını aradan qaldırıb sülh strukturları – 
vicdanlı hökumət, sabit iqtisadiyyat, və ədalətli məhkəmə sistemi təsis etməyi tələb edir. 
BMT, bolluca məlumatlardan ibarət Sülh keşikçiləri veb-səhifəsi təsis edib. BMT-nin 83, 
000 uniformalı heyəti və 15, 000 mülki şəxs  bugün 115 ölkədə BMT-nin 18 sülhün 
qorunması əməliyyatlarında xidmət göstərir. 
  
Gələcək müstəvi molekulyar və farmasevtik istehsalat və mütəşəkkil cinayətkarlığın nüvə 
materiallarına olan çıxışı ayrı-ayrı  fərdlərə kütləvi qırğın silahları – bioloji silahlardan 
tutmuş  aşağı  səviyyəli nüvə (“çirkli”) bombaları - düzəltmək və istifadə etmək bacarığı 
verir. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin verdiyi məlumata  əsasən 2006-ci ildə 
radioaktiv maddələrin qeyri-qanuni istifadəsi ilə bağlı 149 hadisə qeydə alınıb.  Şəhər 
sivilizasiyasının çox hissəsi  İnternetdən asılıdır; nəticə etibarilə kiber silahlar da fərdlər 
tərəfindən istifadə oluna biləcək kütləvi qırğın silahları sayıla bilər. Hər yerdə mövcud olan 
sensorlar və  təhlükəsizlik sistemləri ilə  bərabər, biz, bu silahları istifadə edə biləcək 
fərdləri müəyyən və müalicə etmək məqsədilə  təhsil   və psixi sağlamlıq sistmlərini 
təkmilləşdirmək və  əlaqələndirmək üçün  təfəkkür elmini tətbiq etməliyik. Bir çox terror 
aktları daha Əl-Qaidə kimi qruplar tərəfindən mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunmur. Bu 
aktlar artıq  İnternetdə yayımlanan video yazılardan ilhamlanan və  təlim keçən fərdlər 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
60
tərəfindən təşkil olunur. Terrorizmlə mübarizəyə dair 13 beynəlxalq razılaşma müvcuddur. 
Bunlara 2007-ci ilin iyul ayında qüvvəyə minmiş Nüvə Terrorizmi Aktlarının Qarşısının 
alınmasına dair Beynəlxalq Konvensiya da daxildir. 2006-cı ildə, BMT-nin Baş 
Assambleyası Qlobal Terrorizm Əleyhinə Strategiya qəbul edib. Anti-terrorizm cəhdləri 
diqqəti daha çox bu aktları törədə qüvvələrə quşula biləcək insanları  ideoloji olaraq  ələ 
almaq üzrində fikirni cəmləşdirməlidir. İğtişaşın əsas səbəblərinə həmlə etmək, zorakılıq 
partlaygışlarını dayandırmaqdan daha ucuz və daha effektlidir. Münaqişələr artıq döyüş 
meydanlarında qoşunlardan daha çox şəhər ərazilərində fərdləri və ya kiçik qrupları əhatə 
edir. Müharibə, ictimai iğtişaşlar, terrorizm və cinayət arasındakı fərqlər demək olar ki itib. 
Bu da ənənəvi hərbi qoşunların qeyri-effektiv olmasına gətirib çıxarır. Silahlı 
münaqişələrdə öldürülənlərin və ya yaralananların ən az 75%-i  qeyri- döyüşçülərdir. İqlim 
dəyişikliyi və suların səviyyəsinin aşağı enməsi gələcəkdə münaqişələrin meydana 
gəlməsinə səbəb olacaq miqrasiyalarla nəticələnəcəyi gözlənilir.   
  
Müdafiə  Məlumatları  Mərkəzinin verdiyi məlumata  əsasən, 2007-ci ildə  də 2006-cı ildə 
olduğu kimi 15 müharibə (1000 və ya daha çox ölümlə  nəticələnən) baş verib. 
“Terrorizmlə qlobal müharibə”-yə  əlavə olaraq, hər regionda: Afrikada 5, Asiyada 4, 
Amerikada 2, Yaxın  Şərqdə 2 və Avropada 1 müharibə baş verib. Bununla bərabər 
dünyada təqribən 1700 ton zənginləşdirilmiş urana malik 30 000-dən çox nüvə silahı və 
100 000-dən çox nüvə silahı hazırlaya bilən 500 ton ayrılmış plutonium müvcuddur. Hərbi 
xərclər ildə  təqribən 1.4 trilyon dollara çatır. Bunlardan 30 milyard dolları inkişaf edən 
ölkələrə satış xərcləridir. BMT-nin dəyərləndirmələrinə əsasən, 2006-cı ildə 250,000-dən 
çox uşaq 30 silahlı münaqişədə  fəal iştirak ediblər. Hər gün xəbərlərdə münaqişələr 
haqqında eşitəyimizə baxmayaraq, dünyangn büyük əksəriyyəti sülh içində yaşayır. Son 
10 il ərzində münaqişələr azalıb, müxtəlif dünyagörüşləri arasında dialoqlar artıb, və 
ölkədaxili münaqişələr beynəlxalq müdaxilələr yolu ilə  tənzimlənir. Demokratiyanın 
inkişafı, beynəlxalq ticarətin, qlobal mətbuatın,  İnternetin, peyklə müşahidənin, dünya 
səyahətinin artması, daha yaxşı həyat səviyyəsi və BMT-nin  inkişafı, daha dinc dünyanın 
olması ehtimalını artırır. Müxtəlifliyə, bərabər haqlara və zorakılığa qarşı alternativlərə 
hörməti təşviq etmək üçün kütləvi ictimai təhsil proqramlarına ehtiyac var. Yaxın Şərqdə 
olduğu kimi müştərək proseslər yolu ilə sülh ssenariləri yaradılmalıdır (Kompakt disk 
versiyasının 3.7-ci Fəslinə baxın).  BMT-nin erkən xəbərdarlıq sistemləri QHT-lərin və 
kütləvi informasiya vasitələrinin iştirakı ilə gücləndirilməlidir ki, kütləvi fəlakətlər baş 
verməmişdən  əvvəl hərəkətə keçmək  üçün  siyasi iradə meydana çıxsın; yerli 
vətəndaölar qabaqcıl kommunikasiya sistemləri ilə  təmin olunmalıdırlar ki, yerli reallıqlar 
dünyaya yayımlansın. Sanksiyalar günahsız insanları deyil, elit cinayətkarları  hədəfə 
almalıdır. “Təqlidi zorakılıqlar”-ı azaltmaq məqsədilə kütləvi informasiya vasitələrində 
terrorizmin  əks etdirilməsi üzrə yeni yanaşmalar zəruridir. Hökumətlər bioloji silahların 
mövcud olan ehtiyatlarını  məhv etməli, potensial bioloji silahların aktivlərinin izlənilməsi 
üçün sistemlər yaratmalı, hər bir silah üzrə beynəlxalq audit sistemi təsis etməli, və 
gələcəkdə qisas silsilələrini azaltmaq üçün, ölümlə  nəticələnməyən silahların istifadəsini 
artırmalıdır.  “Ekonomist” jurnalının hazırladığı Qlobal Sülh İndeksinə əsasən, 2007-ci ildə 
121 ölkə 24 göstəriciyə əsasən dincölkə olaraq qiymətləndirilib. Bioterrorizmin təsirləri ilə 
mübarizə aparmaq üçün Xəstəliklərə  Nəzarət və Ehtiyat Tədbirləri Mərkəzi kimi 
mərkəzlərin şəbəkəsinə ehtiyac olacaq. Biz münaqişələrin həll olunması və diqqəti insan 
müxtəlifliyinin  əsasını  təşkil edən ortaq əxlaqi dəyərlərdə  və vahidlikdə  cəmləşdirmə 
konsensusunun qurulması üzrə tədqiqatlarımızı paylaşmalıyıq.  
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
61
 
Müharibə Ümumilikdə 
 
Sosial Müharibə 
 
 
Ölkələrarası Müharibə 
Mü
ha
ri
bə
lə
ri
n h
əcmini
n c
əmi 
10-cu Çağırışa o vaxt uğurla cavab veriləcək ki, silah satışları  və zorakı cinayətlər 50% 
azaldılacaq. “Təhlükəsizliyə yeni təhlükələr” müfəssəl, standartlaşdırılmalı  və  kəmiyyət 
cəhətdən əsaslandırılmış təhlükəsizlik indeksi ətrafında birləşdirilməlidirlər. 
  
R
EGIONAL 
M
ÜLAHIZƏLƏR
 
 
A
FRIKA
: Darfurda baş verən dəhşətlər Afrika xalqlarını öz regional sülhqurucu qüvvələrini 
yaratmağa vadar edir. QİÇS nəticəsində yetim qalmış milyonlarla uşaq zorakılığın yeni 
mənbəyinəçevrilə bilərlər. Asiyanı mühasirəyə almış  Əl-Qaidə  təşkilatı Mavritaniyadan 
tutmuş Somaliyə kimi Müsəlman  ərazilərində öz təsirini artırmağa çalışır. Çevrilişlər, 
iğtişaşlar və qiyamlar kontinenti başına alıb,lakin Afrika birliyinin və digərlərinin müştərək 
cəhdləri regionun sabitliyinin artmasına səbəb olur.  
  
A
SIYA VƏ 
O
KEANIYA
: İrandan və Şimali Koreyadan qaynaqlanan nüvə silahı təhlükələrinin 
aradan qaldırılmasının hələ ki heç bir həlli yolu tapılmayıb. Hindistanda marksist və 
separatçı qüvvələr iğtişaşlara başlayıb. Çin öz hərbi bacarıqlarını artırır və öz iqtisadi 
gücünü Afrikaya və Latın Amerikasına yönəldir. 
A
VROPA
: Əgər münaqişələrin qarşısı alınacaqsa, AB-yə və Rusiyaya axışan çoxlu sayda 
mühacir özlərinin  cəmiyyətə inteqrasiyasını asanlaşdırmaq üçün yeni yanaşmalara 
ehtiyac olacaq. 2006-cı ildə 15 ölkədə terrorizmdə şübhəli 706 şəxs həbs olunub; onların 
yarısı müsəlman ekstremistləri olub.  
  
L
ATIN 
A
MERIKASI